Акцыя "Чытаем беларускую кнігу" 2011, Літаратурныя юбілеі Опции

[Admin]

16 снежня спаўняецца 80 год з дня нараджэння

Смарагда Фёдаравіча Сліўко, лідскага паэта, празаіка, настаўніка, культурнага дзеяча.

Смарагд (грэч.) – адзін з самых высакародных і каштоўных самацветаў. Лічыцца, што гэты цудоўны камень гарантуе свайму ўладальніку знешнюю вытанчанасць, таленавітасць, красамоўства, велікадушнасць, пачуццё ўласнай годнасці, тактоўнасць, перакананасць, шчырасць, весялосць, радасць, надзею і любоў.

У рускай мове слова «смарагд» лічыцца ўстарэлым і выкарыстоўваецца яго сінонім з лацінскай мовы (зумурруд) - «изумруд». А ў беларускай мове яно выкарыстоўваецца па сённяшні дзень. Так склалася, што амаль усё жыццё чалавека, які носіць гэта імя, звязана з Беларуссю.

Нет. Поэт не свеча.
Он горит, но не тает.
Он и рубит с плеча,
и над небом летает.
Он не ниже Богов,
и не выше Богинь.
Он не любит оков
и духовных пустынь.
Он могуч, словно конь,
и крылат, как Пегас.
В нем извечный огонь
ни на миг не погас...
Он такой, как и все.
И совсем не такой.
В творческом колесе
даже воздух другой.
Он могучий лихач,
но болеет, как мы.
Он дырявый богач.
Даже просит взаймы.
И без нас он - никак,
и летит к нам опять,
чтобы души тревожить
или их утешать.
Да и кто же, скажите,
если.... Если не он
вдруг ворвется джигитом -
и вдребезги сон?
Да и кто ваши слезы
ладошкой смахнет,
вам подарит мимозы,
и в бой поведет?!
Сколько звезд в небе этом,
что горят по ночам!
Это ваши поэты
улыбаются вам.
Чтобы в бурном рассвете
вас минула беда, -
с вами будут поэты.
А поэты - звезда.


Смарагд Фёдаравіч Сліўко (сапраўднае Смарагд Смарагдавіч Кропін) нарадзіўся 16 снежня 1931 года ў горадзе Яраслаўлі ў сям’і акцёра і паэта Смарагда Кропіна, які працаваў у Яраслаўскім тэатры імя Волкава. Падчас вайны бацька загінуў і пахаваны ў Польшчы. Айчым усынавіў Смарагда і даў яму сваё прозвішча – Сліўко, і імя па бацьку – Фёдаравіч.
Маці Смарагда была шаснаццатым дзіцем у вялікай сялянскай сям’і. Але ў выніку двух крывавых войнаў – Грамадзянскай і Вялікай Айчыннай – ад сям’і засталася толькі цётка, якая выйшла замуж у вёску каля Ваўкавыска і яна сама з двума дзецьмі на руках.
У 1946 годдзе іх адшукаў муж старэйшай сястры і хутка ён стаў айчымам для 14 – гадовага Смарагда і яго семігадовай сястрычкі.
З таго ліхога пасляваеннага часу і звязана жыццё Смарагда Фёдаравіча з Беларуссю. З Ваўкавыска айчыма перавялі на службу ў Гародню, дзе Смарагд вучыўся як пераростак (дзіця вайны) у вячэрняй школе. Пасля школы яго ўзялі ў войска. Чатыры гады без водпуску служыў у танкавых войсках у пасёлку Агатуё Чыцінскай вобласці. Вярнуўся ў Гародню ў званні яфрэйтара і давучваўся ў вячэрняй школе рабочай моладзі, працуючы рэжысёрам лялечнага тэатра пры палацы культуры. Пасля была вучоба ў педінстытуце на гістарычным факультэце, які пазней быў зліты з філалагічным факультэтам. Таму ў дыпломе аб атрыманні вышэйшай адукацыі ў 1961 годзе з’явіўся запіс аб прафесіі: настаўнік гісторыі і рускай мовы.
Працоўная біяграфія настаўніка Смарагда Сліўко пачалася ў Астраўцы. Але самае галоўнае, што ўжо на другі дзень пасля прыезду ён стаў удзельнікам мастацкай самадзейнасці РДК. Што гэта, калі не лёс, таму што менавіта тут ён пазнаёміўся са сваёй будучай жонкай і музай на ўсё жыццё – Ірынай Мікадзімаўнай.
Потым быў пераезд у Ліду і работа ў трэцяй, пятай, восьмай і дзевятай сярэдніх школах да самага выхаду на пенсію.
У Лідзе захапленне мастацкай самадзейнасцю перарасло ў нешта большае – разам з Пятром Дакукам Смарагд Сліўко стварае народны тэатр пры ГДК. На працягу ўсяго жыцця Смарагд Фёдаравіч удзельнічае ў мастацкай самадзейнасці, спявае, танцуе, складае і выконвае прыпеўкі, выступае ў ролі канферансье. Пра той час сведчаць граматы, афішы і іншыя дакументы, перададзеныя ў гісторыка-мастацкі музей.
Не пакідала і муза паэзіі. Але спачатку пісалася больш для сябе, у стол, пака сябры не параілі аднесці паэтычныя творы ў рэдакцыю газеты “Уперад”.
Літаратурныя старонкі ў той час рыхтаваў Уладзімір Васько, які пачаў рэдагаваць асобныя радкі Смарагда, а той злаваўся, але потым быў вельмі ўдзячны за ўрокі паэтычнай патрабавальнасці.
Уладзімір Гаўрылавіч Васько пісаў: “Для сапраўднай паэзіі неабходны вельмі многія складнікі, але каб хоць асноўныя з іх – гэта глыбіня думкі, прывабны і шчыры эмацыянальны свет, вобразнасць і вернасць рэаліям жыцця – высвечваліся на поўную моц, то ўжо і такія вершы можна залічваць у разрад паэзіі. У творах лідчаніна Смарагда Сліўко яны прысутнічаюць. Акрамя таго, памянёны аўтар умее стварыць пэўны настрой у душы чалавека, выявіць сваё духоўнае “я”...
У год свайго 70 - гадовага юбілею Смарагд Фёдаравіч выдаў першы зборнік вершаў, гумару і прозы - “Прощай, двадцатый век”. Хтосьці можа сказаць: “пазнавата”; хтосьці – “лепш позна, чым ніколі”…
Зямны шлях паэта Смарагда Сліўко закончыўся 5 жніўня 2006 года. А яго паэтычны шлях працягваецца. Да чытачоў ідуць вершы, не апублікаваныя пры жыцці. Напісанае застаецца...
Дзякуючы Ірыне Мікадзімаўне, не проста жонцы, а самай адданай прыхільніцы таленту паэта ўбачылі свет зборнікі “От сердца к сердцу”, “Продлись, мгновенье…”, “Радужное сияние”.
Белый лист, душа и карандаш.
И мысли поведут повсюду.
Вначале в сладкий ералаш,
Где ждут, любуются, целуют.

Белый лист, душа и карандаш,
Сомкнувшись, думают о вечном.
Ведь это вовсе не мираж,
И свет пусть будет человечней.

Белый лист, душа и карандаш,
И звонкая гитара на коленях.
Я ваш всегда. Повсюду ваш –
И в солнце, и в луне, и в тени…

[Admin]

"Нязгаснаю зоркай ты ў небе Радзімы навекі”

9 снежня спаўняецца 120 год з дня нараджэння Максіма Багдановіча, беларускага паэта, перакладчыка, літаратурнага крытыка, даследчыка і тэарэтыка літаратуры.

Сцюжны час, бязмежна суровы.
Спіць народ, нібы зерне ў раллі.

Ты прыйшоў
I гарачым словам
Рунь узняў на роднай зямлі.
Ты сказаў нам:
«Унукі Скарыны,
Дзе ваш гонар, моц і краса?
Ёсць і ў вас, як і ў іншых, святыня.
He давайце святыні псам!
He давайце з яе глуміцца,
Бо праспіць яна ясну зару,
Бо святы ізумруд заімгліцца
У пярсцёнку тваім, Беларусь».
Ты устаў на лютую сечу,
Бітву вечную сонца і хмар,
Узваліўшы на юныя плечы
Святагораў народны цяжар.
I не вынеслі жылы напругі:
Знік ты, лебедзь, у хвалях сівых,
Сплыў крывёю, загінуў «за другі»,
За мяне, за вас і за ўсіх.
I застаўся ты ў нашых душах,
Хоць навекі знік у палях,
Вечна светлы і вечна дужы,
Вечна юны, як наша зямля.
Мы табой ганарымся - і плачам.
Мы нясём цябе ў сэрцы праз дым.

Нізка голаў схіляю, юнача,
Перад вечным глаголам тваім.
Смела крочу цяпер у пяскі я
Перад светлай заветнай гарой,
Бо як ёсць у народа такія -
He загіне давеку народ. /У.Караткевіч/
Максім Багдановіч – сонца беларускай паэзіі, гонар і сумленне нацыі, паэт незвычайнага лёсу і такога ж незвычайнага таленту, чые вершы не толькі ўзор класікі у яе сапраўдным азначэнні, яны - сцвярджэнне гуманізму, грамадзянскасці, патрыятычнага служэння Бацькаўшчыне.
Максіма Бадановіча не назавеш абраннікам лёсу. Ён жыў адарвана ад Беларусі, ад запаветнай роднай зямлі, свайго народа і памёр на чужыне, пакутна, адзінока.
Здавён ужо быў адзінокі ён.
Сам па сабе, сам па сабе ён быў:
Ад бацькоўскага краю далёка,
Адзінокі яго любіў.
Незайздроснасць пяснярскага лёсу:
Быў адзін, а любіў усіх:
Пагарджаных, пакрыўджаных,
босых,
Згаладнелых, сляпых, глухіх.
Так пражыў на зямлі, як бязродна,
Сам не засцячы людзям нідзе:
Жыў самотны, памёр самотны,
І хавалі амаль без людзей.
Нехта бег напрасткі да порта,
Нехта ставіў радні манумент...
Хто такі малады памёр там?..
Так... Якісьці прыезджы студэнт...
Усяго чвэртку веку пражыў паэт. Усяго дзесяць гадоў працягвалася яго творчая дзейнасць. Але яго духоўная спадчына можа найлепш упрыгожыць не толькі беларускую але і сусветную літаратуру.
Кніга лірыкі “Вянок” - адзіны прыжыццёвы зборнік Максіма Багдановіча - гэта гарманічны, цэласны свет чалавека і прыроды, чалавека і красы, адухоўленасці, чалавека і Сусвету. І сталася гэта на дваццаць першым годзе жыцця маладога паэта.

Сонца ціха скацілася з горкі;
Месяц белы заплаканы свеціць,
Аглядае бахматыя зоркі,
Цягне з возера срэбныя сеці.
У іх русалкі заблуталі косы, -
Рвуць і блутаюць срэбныя ніці;
Ноч плыве над зямлёй, сее росы,
Ноч шапоча русалкам: “Засніце”.

Па-над белым пухам вiшняў,
Быццам сiнi аганёк,
Б'ецца, ўецца шпаркi, лёгкi
Сінякрылы матылёк.
Навакол ўсё паветра
Ў струнах сонца залатых, —
Ён дрыжачымi крыламi
Звонiць ледзьве чутна iх
I лiецца хваляй песня —
Цiхi, ясны гiмн вясне.
Цi не сэрца напявае,
Навявае яго мне?
Цi не вецер гэта звонкi
Ў тонкiх зёлках шапацiць?
Або мо сухi, высокi
Ля ракi чарот шумiць?
Не паняць таго нiколi,
Не разведаць, не спазнаць:
Не даюць мне думаць зыкi,
Што ляцяць, дрыжаць, звiняць.
Песня рвецца i лiецца
На раздольны, вольны свет.
Але хто яе пачуе?
Можа толькi сам паэт.

Вакол мяне кветкі прыгожа красуюць.
Маркотна між іх я хаджу адзінок,
Аж бачу – мне сіняй галоўкай ківае
Наш родны, забыты ў цяні васілёк.
“Здароў будзь, зямляча!”
Чуць бачны ў даліне,
Панура, нявесела шэпча ён мне:
“Ўспамянем, мой дружа, ў багатай чужыне
Аб беднай, далёкай сваёй старане”.

Шмат у нашым жыцці ёсць дарог,
А вядуць яны ўсе да магілы.
І без ясных надзей, без трывог,
Загубіўшы апошнія сілы,
Мы сайдзёмся, спаткаемся там
І спытаем сябе: для чаго мы
Па далёкіх і розных пуцях
Адзінока йшлі ў край невядомы?
І чаму паспяшаліся так,
Напружаючы ўсе свае сілы,
Калі ціха паўзушчы чарвяк
Ўсё ж дагнаў нас ля самай магілы?

Жывеш не вечна, чалавек,
Перажыві ж у момант век!
Каб хвалявалася жыццё,
Каб больш разгону ў ім было,
Каб цераз край душы чуццё
Не раз, не два пайшло.
Жыві і цэльнасці шукай,
Аб шыраце духоўнай дбай.
І ў напружэнні паўнаты
Свайго шырокага жыцця
Без болю, ціха зайдзеш ты
У краіну забыцця.


Лірыка Максіма Багдановіча ў значнай меры біяграфічная. Аня Какуева – сястра таварыша Максіма, гімназістка, удзельніца вясёлых студэнцкіх вечарынак, на ўсё жыццё паланіла сэрца паэта. Гэта была вельмі прыгожая дзяўчына. Высокая стройная паненка з тонкімі рысамі твару, цёмна-карымі вачыма і доўгімі цёмнымі валасамі. Добра ведала некалькі замежных моў, цудоўна іграла на піяніна. Гэтая мілая, вясёлая дзяўчына прыцягнула ўвагу васемнаццацігадовага Багдановіча, які марыў пра чыстыя і светлыя пачуцці.

Мне доўгае расстанне з Вамі
Чарней ад Вашых чорных кос.
Чаму ж нядобры час прынёс
Мне доўгае расстанне з Вамі?
Я пабляднеў ад горкіх слёз
І трыялет пачаў славамі:
Мне доўгае расстанне з Вамі
Чарней ад Вашых чорных кос.

Учора шчасце толькі глянула нясмела, -
І развеяліся хмары змрочных дум.
Сэрца чулае і млела, і балела,
Радасць душу мне шчаміла, быццам сум.
Усё жыццё цяпер, як лёгкая завея,
Кнігу разгарнуў – а не магу чытаць.
Як зрабілася, што пакахаў цябе я, -
Хіба знаю я? Ды і нашто мне знаць?

Iзноў пабачыў я сялібы,
Дзе леты першыя прайшлі:
Там сцены мохам параслі,
Вясёлкай адлівалі шыбы.
Усё ў пылу. I стала мне
Так сумна, сумна ў цішыне.
Я ў сад пайшоў... Усё глуха, дзіка,
Усё травою зарасло.
Няма таго, што раньш было,
I толькі надпіс “Вераніка”,
На ліпе ўрэзаны ў кары,
Казаў вачам аб тэй пары.
Расці, ўзмацовывайся, дрэва,
Як манумент жывы, ўставай
I к небу надпіс падымай.
Хай нерухомы словы спева:
Чым болі сходзіць дзён, начэй,
Тым імя мілае вышэй.
Зорка Венера ўзышла над зямлёю,
Светлыя згадкi з сабой прывяла...
Помнiш, калi я спаткаўся з табою,
Зорка Венера ўзышла.
З гэтай пары я пачаў углядацца
Ў неба начное i зорку шукаў.
Цiхiм каханнем к табе разгарацца
З гэтай пары я пачаў.
Але расстацца нам час наступае;
Пэўна, ўжо доля такая у нас.
Моцна кахаў я цябе, дарагая,
Але расстацца нам час.
Буду ў далёкім краю я нудзіцца,
Ў сэрцы любоў затаіўшы сваю;
Кожную ночку на зорку дзівіцца
Буду ў далёкім краю.
Глянь іншы раз на яе, – у расстанні
Там з ёй зліём мы пагляды свае...
Каб хоць на міг уваскрэсла каханне,
Глянь іншы раз на яе...

Маці Максіма – Марыя Апанасаўна Мякота – была дачкой наглядчыка павятовай бальніцы ў г. Ігумене (Чэрвені). Пазбаўленая сама многіх радасцей у дзяцінстве, Марыя Апанасаўна аддавала усю сваю цеплыню і пяшчоту дзецям. Яны сталі сэнсам яе жыцця, яе гонарам і надзеяй. Педагог па адукацыі, яна імкнулася у выхаванні дзяцей абапірацца на найноўшыя дасягненні педагагічнай навукі. Прыдумваліся адпаведныя гульні, набываліся ці рабіліся ўсялякія “разумныя” цацкі, якія павінны былі развіваць інтэлект, памяць, абуджаць фантазію.
Але Марыі Апанасаўне было адпушчана вельмі мала жыцця. Пасля нараджэння чацвёртага дзіцяці яна амаль адразу злягла, хутка развілася цяжкая хвароба – сухоты (туберкулёз). На дваццаць восьмым годзе жыцця яна назаўсёды пакінула зямны свет. Максіму было тады ўсяго пяць гадоў.
Бацька Максіма - Адам Ягоравіч - паходзіў з сям’і прыгонных сялян. Але з дзяцінства выявіў выдатныя здольнасці да навукі і паспяхова скончыў пачатковую школу і Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю. Адам Ягоравіч цікавіўся этнаграфіяй, збіраў і вывучаў беларускі фальклор.
Напачатку сям’я жыла ў Мінску, дзе 9 снежня 1891г. і нарадзіўся Максім. Праз шэсць месяцаў Багдановічы пераехалі ў Гродна, а пасля смерці маці – у Ніжні Ноўгарад. Гэтае расстанне з радзімаю назаўсёды павязалася ў Максіма з адчуваннем сіроцтва. Ранейшай ласкі і ўтульнасці ён ужо не зазнае ніколі.
Сям’я жыла беднавата. Максім ніколі не меў добрай вопраткі і не звяртаў на гэта ўвагі. У Яраслаўскую гімназію прыехаў у форме, пашытай з мультану (гімназісты насілі форму з сукна). А да ўсяго ўжо з дванаццаці год да Максіма прылепіцца спадчынная хвароба – сухоты.
На шчасце Максіма ў Ніжнім Ноўгарадзе знайшлі прытулак і сем’і бацькавых сясцёр. І Максім любіў прападаць у цёткі Магдалены, дзе шанавалі беларускія звычаі і абрады: спраўляліся дзяды, каляды, гуканне вясны, вялікдзень, сёмуха. Тут чуў ён беларускія песні, казкі, прыказкі і прымаўкі, крылатыя словы. Гэта была першая школа “беларусікі” будучага паэта.
Вучыцца Максім пачаў з шасці гадоў, пад наглядам бацькі. Пасля скончыў Ніжагародскую гімназію і, пад націскам бацькі, - Дзямідаўскі юрыдычны ліцэй у Яраслаўлі, хаця сам не хацеў быць ні суддзёй, ні адвакатам, ні пракурорам.
Паэтычны дар у Багдановіча прарэзаўся рана, у 10 – 11 гадоў. У “Нашай ніве” ужо ў 1907 годзе быў надрукаваны першы твор 16-гадовага Максіма а, пазней ён стаў яе пастаянным аўтарам. Ледзь не ў кожным нумары з’яўляліся яго вершы, затым і артыкулы, літаратурныя агляды, пераклады. І гэта натхняла маладога паэта, давала яму новыя сілы: ён рос на вачах, гэты Богам даны Багдановіч.
Усе, хто ведаў паэта, не праміналі кожны раз падкрэсліць, што гэта быў вельмі прыгожы юнак, высокі, з каштанавымі валасамі, што хваліста пераліваліся, з карымі вачыма, адухоўленым тварам. Хто б, калі і дзе не сустракаў яго, Максім амаль заўсёды хадзіў з кнігай у руках і пад пахай. За гэта бацька і сябры называлі яго Максімам-кніжнікам.
Яго моцна цягнула на радзіму, так хацелася пабачыць сваіх землякоў, пачуць з іх вуснаў жывую беларускую мову, якая была ў яго ў крыві, у свядомасці і падсвядомасці адначасова, пра якую ён сніў начамі, якая гучала непаўторнаю мелодыяй, анёльскай музыкай і ў вушах, і ў сэрцы.
І, нарэшце, у чэрвені 1911г. Максіму выдаліся два шчаслівыя летнія месяцы, якія ён пасля заканчэння гімназіі правёў у Беларусі, пераважна ў Ракуцёўшчыне.
Вялікаю падзеяй стала паездка ў Вільню па запрашэнні “Нашай нівы”. Падняўшыся ўверх па Вастрабрамскай вуліцы, Багдановіч спыніў свой позірк на старажытнай сімволіцы, што засталася на старых мурах. Пазней паэт створыць верш “Пагоня” - выразны водгалас падарожжа менавіта таго лета.
Толькі ў сэрцы трывожным пачую
За краіну радзімую жах, -
Успомню Вострую Браму святую
І ваякаў на грозных канях.
Ў белай пене праносяцца коні, -
Рвуцца, мкнуцца і цяжка хрыпяць …
Старадаўняй Літоўскай Пагоні
Не разбіць, не спыніць, не стрымаць.
У бязмерную даль вы ляціце,
А за вамі, прад вамі – гады.
Вы за кім у пагоню спяшыце?
Дзе шляхі вашы йдуць і куды?
У віленскай калекцыі збіральніка нацыянальных каштоўнасцей Максім Багдановіч упершыню ўбачыў не толькі рэдкія манускрыпты далёкіх часоў, але і залатыя слуцкія паясы. Тут паэт пачуў і захапляючую гісторыю іх ткацтва. Свае ўражанні і неадольнае зачараванне мастацкай вартасцю адмысловых паясоў слуцкіх ткачых паэт спрасаваў ва ўпругія радкі верша пад назвай “Слуцкія ткачыхі”.
У самым канцы верасня 1916 года, скончыўшы юрыдычны ліцэй, Максім зноў едзе ў Беларусь. У Мінску ён стаў актыўным сябрам “Беларускае хаткі”, якая з’яўлялася народным клубам, цэнтрам дзейнасці беларускай думкі. Ён ужо вядомы паэт, аўтар зборніка “Вянок”, адчуваў сябе сваім сярод сваіх, бо рабіў тое, да чаго ляжала душа.
У канцы зімы 1917 года сябрам удалося сабраць грошы каб адправіць Максіма ў Крым на лячэнне. Не дачакаўшыся на радзіме ні гракоў, ні пралесак, ён, ужо ў трэці раз, ехаў у Крым.
Але за Гомелем з-за моцных снежных завей цягнік спыніўся на маленькай бязлюднай станцыі. Тры дні холаду і голаду. Пасля таксама нялёгкая дарога. У краіне ўзвірылася рэвалюцыя. Тлум на станцыях. Чатыры перасадкі моцна даліся ў знакі.
Знясілены дарогаю, ён чатыры дні бясплённа будзе шукаць у Ялце кватэру і зняможаны пошукамі натрапіць на пакой, які здавалі на другім паверсе, ззаду дома, дзе ніколі не было сонца. Харчаваўся ў сталоўцы, а то купляў прадукты і еў сухама.
У красавіку Максіму стала зусім дрэнна, блізілася трагічная развязка. Паэт пра гэта ведаў і яшчэ больш настойліва працаваў: думкі і пачуцці, якімі ён жыў, так і прасіліся на паперу.
Ужо пара дадому збірацца, -
Вечар позны, а час не стаіць.
Ах, калі б ты магла здагадацца,
Як не хочацца мне ўхадзіць.
Там, на вулцы, ні сівер, ні бура,
Там адно толькі – мрок, самата.
Але як я маркотна, панура
Да свайго пацягнуся кута.
Думкі нудныя зноў закружацца.
Сэрца чулае зноў забаліць…
Ах, калі б ты магла здагадацца,
Як не хочацца мне ўхадзіць.
Вось як апісвае апошнія хвіліны жыцця Максіма Багдановіча Артур Вольскі. “У маі, калі на кожным скрыжаванні прадаўшчыцы кветак рады былі за пяць капеек падаць букецік пахкіх ружаў, паэт зусім абнямог. І у сваім лісце раптам мужна рашыўся адкрыцца бацьку: “Добрыдзень, стары верабей. Маладому вераб’ю блага… Макроты ў мяне шмат, тэмпературы высокія, два разы ішла кроў…, з гэтага крывапацёку з ложка ўжо не ўстаю – аслаб канчаткова. Хутка пачнуцца спёкі, трэба будзе ад’язджаць з Ялты, а як у такім стане паедзеш? …” Ліст адняў столькі сілаў, што Максім так і не дапісаў яго. Бяссільна апусціўся на абрыдлы ложак. Адзінае, што ён змог, - пацягнуцца рукой да кніжкі…Ліст так і астанецца неадасланым. Бацька прачытае яго, калі ўжо ў Ялце сына пахаваюць”.
Ты быў, як месяц, адзінокі:
Самотна жыў, самотна ўмёр.
Хоць свет і людны, і шырокі,-
Ты быў, як месяц, адзінокі.
Красу, і светласць, і прастор
Шукаў – і, ад усіх далёкі,
Ты быў, як месяц адзінокі:
Самотна жыў, самотна ўмёр.
25 мая 1917 года ўночы “у краіне светлай… у белым доме ля сіняй бухты” ён назаўсёды развітаецца з жыццём, пражыўшы няпоўныя дваццаць шэсць гадоў.
“Раніцай мора нарэшце супакоілася. Гаспадыня, падняўшыся на другі паверх, глянула на кватаранта і адразу зразумела: усё. Ён быў у яе не першы. Але гэты нечым адрозніваўся ад тых, іншых. Яна сама не ўсведамляла – чым. Вось і зараз ён ляжаў такі заспакоены, без слядоў пакуты на твары. Крыху нават усмешлівы. А рука прыціскала да грудзей кніжку з кароткай назваю – “Вянок”.
Ці на пахаванне вянок? Ці на славу? Мы ўжо ведаем на славу. На славу сабе. На славу свайму народу.”
Далёка ад роднага краю,
Чый вобраз па кроплі збіраў,
У трызненні белага маю
Самотны паэт паміраў.
Ён ведаў, што болей не ўстане,
Апошнія злічаны дні.
Чаму ж аніхто не загляне
З вялікай і мілай радні?
Нячасная доля – памерці
У смутку-тузе аднаму.
Дзвярыма на першым паверсе
Хтось грукнуў, здалося яму.
Во – крочыць па ўсходках рыпучых,
Во – клямкаю бразгае ўжо.
І стала ад шчасця балюча:
Няўжо гэта праўда? Няўжо?
О божа! Сама Вераніка!
Яго Вераніка стаіць!
Галоўкаю русай панікла,
Журботна, тужліва глядзіць.
Букет васількоў і рамонкаў
Сціскае ля сэрца рукой...
Праклятая богам старонка
Зайшла да паэта ў пакой!
- Ну што ж ты стаіш, Вераніка?
Не бойся! Бліжэй падыдзі!
Я столькі гадоў цябе клікаў-
І ўсё заставаўся адзін.
Я зведаў хвіліну адчаю
У гэтай чужой старане.
Цяпер адзінота, я знаю,
Навечна пакіне мяне...
За вокнамі пеніўся буйна
Захмелены ялцінскі май.
За вокнамі ўсплёснула бухта:
- Не плач; Вераніка! Бывай!
Яшчэ ты паспееш самотна
Наплакацца ў горкай журбе,
Яшчэ ты адчуеш, як моцна
Яго не хапае табе. /Н.Гілевіч. Апошняе спатканне з Веранікай/
Суцешым сябе, як звычайна суцяшаюць у такіх выпадках у народзе. Як ва ўсіх праведнікаў, можа, быў і ў Максіма лёгкі канец. Ціха ахінула сваёю наміткаю непрытомнасць. І прыйшла маці, такая як у маленстве, і паклікала. Ён хацеў спачатку ад яе адхінуцца рукой: памяць яшчэ як бы ў статні раз падказала – нядобра, калі да сябе кліча нябожчык... Але маці паклікала зноў. Голас ласкавы, пяшчотны, якога ён не чуў, але на які ўсё як бы спадзяваўся праз усе астатнія гэтыя дваццаць гадоў без яе. І ён, шчаслівы ўжо ўпершыню бесклапотны, падаўся насустрач ёй...

Паэтычная зорка Багдановіча зіхаціць над усім светам, і ўсё ў новых і новых сэрцах, сэрцах чуйных да сапраўднай паэзіі, загараецца яе святло. І ў паэтычны вянок прысвечаных яму вершаў уплятаюцца ўсё новыя і новыя радкі.
Вось валошкі, рамонкі, уюнок.
Ціха крочу сцяжынкаю вузкай.
Для цябе я збіраю вянок
З сціплых кветак зямлі
беларускай.
Я зрываю і ружы, і мак,
І, напэўна, зрываю не першай
Для цябе, беларускі юнак,
За твае незабыўныя вершы.
Мне балюча і горка зусім,
Што зрабіць мне, каб кветкі
не звялі?
Мог бы жыць і тварыць ты
і далей.
Ды каму гэты кінеш папрок?
Не паможаш ні смуткам, ні
плачам.
Ты прымі гэты сціплы вянок
Ад сучасных мадон, ад
зямлячак
Я не ўсё, што хацела, сказала,
У нашых сэрцах жывеш ты, павер.
І кахання, што знаў гэтак мала,
У цябе вельмі многа цяпер.
І твае чарадзейныя словы
Даказалі даўно ўсяму свету,
Як пяшчотна гучыць наша мова
У сапраўдных вялікіх паэтаў.
Беларусы табой ганарацца,
Тут імя тваё дорага ўсім,
І так хораша нам называцца
Землякамі тваімі, Максім. / Т. Дарошка/

[Admin]

”Шчыры, як на духу”

18 лістапада спаўняецца 80 гадоў з дня нараджэння Анатоля Вярцінскага, беларускага паэта, драматурга, публіцыста, крытыка, перакладчыка.


Спачуваю чалавеку,
калі ў яго праразаюцца зубы.
У мяне самога праразаліся зубы,
і хоць я гэта не помню,
але ведаю: балюча было тады.
Спачуваю чалавеку,
калі ён б'ецца над пытаннямі,
калі да яго прыходзяць сумненні,
калі яго спасцігаюць расчараванні.
Я зведаў на ўласным вопыце
і тое, і другое, і трэцяе.
Спачуваю чалавеку,
калі яму крыўдна,
калі гняце яго несправядлівасць.
Несправядлівасць! Я знаю, што гэта такое.
Самая большая рана на маім сэрцы —
гэта тая, якую пакінула несправядлівасць.
Спачуваю чалавеку,
калі ў яго памірае маці,
калі ў яго гора.
У мяне самога памірала маці,
я сам глядзеў у чорную бездань гора.
Спачуваю чалавеку,
калі ён баіцца смерці,
калі ён паміраць не хоча.
Я ж сам смяротны і ведаю:
не так гэта лёгка памерці,
калі над табой такое сіняе-сіняе неба,
калі вакол такая зялёная-зялёная трава.
Спачуваю чалавеку,
і гэта, відаць, натуральна.
Бо хто ж яму паспачувае,
калі не я — такі ж, як ён, чалавек!

На думку самога паэта, асноўнае прызначэнне мастацтва, і ў тым ліку паэзіі, заключаецца ў тым, каб спачуваць, спагадаць чалавеку, быць яго духоўнай апорай.
Анатоль Вярцінскі – паэт на ўсе густы і ўсе настроі. Ён для ўсіх чытачоў разам і для кожнага з нас паасобку. Ён – майстар вельмі далікатнай у лірычнай паэзіі тэмы – жанчына і мужчына.
Твая воля — як воля лёсу.
Ты сустрэла мяне вясной,
павяла мяне за сабой,
павяла,
узвяла да нябёсаў.
Была лёгкасць такая ў кроках,
мае рухі такімі былі,
што не знаў я: іду па аблоках
ці імкліва лячу па зямлі.
Мне шчаслівая зорка міргала,
хітравата падміргвала мне...
А затым ты мяне звяргала,
павяла на зямлю па вясне.
Пазбаўляла крылаў шырокіх:
«Хопіць, мілы, лунаць у аблоках,
пахадзі па зямных шляхах,
пахадзі на ўласных нагах».
I пайшоў я з надзеяй і страхам
тым зямным, тым цярністым шляхам,
мне нялёгка ісці было,
я ў адчаі хмурыў чало.
Сустракаліся лужыны, смецце,
былі ўхабіны і карчы.
Мне хацелася уцячы,
мне хацелася часам смерці.
Ды хацеў я, відаць, замнога.
Ты казала мне строга: «Жыві!
Была воля тваёй любві —
нібы воля лёсу зямнога.
I я не мог пярэчыць...

А вось верш пра каханне і пра жыццё - на ўсе часы:
Мужчына. Жанчына. Чаканне.
Шуканне. Блуканне. Час.
Жанчына. Мужчына. Спатканне.
Вітанне. Пытанне. Адказ.
Мужчына. Жанчына. Дыханне.
Сэрцабіццё. Забыццё.
Жанчына. Мужчына. Каханне.
Мужчына. Жанчына. Жыццё.

Нарадзіўся Анатоль Вярцінскі 18 лістапада 1931г. у вёсцы Дзямешкава Лепельскага раёна Віцебскай вобласці, у сялянскай сям'і. Рана прыахвоціўся да чытання і перачытаў усе выданні, якія меліся ў вёсцы ў пасляваеннай хаце-чытальні.У вёсцы Камень на Лепельшчыне скончыў сярэднюю школу, а ў 1956г. - аддзяленне журналістыкі Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Працаваў у рэдакцыях раённых газет. У 1962 пераехаў у Мінск, супрацоўнічаў у рэдакцыі газеты «Літаратура і мастацтва», быў рэдактарам выдавецтва «Беларусь».
Член СП СССР з 1964г. У 1967 - 1982гг. - літкансультант, адказны сакратар праўлення СП БССР. У складзе дэлегацыі БССР удзельнічаў у 1977г. у рабоце XXXII сесіі Генеральнай Асамблеі ААН. У 1986 – 1990гг. - галоўны рэдактар газеты «Літаратура і мастацтва». Член Беларускага ПЭН-цэнтра з 1989г. У 1990 – 1995гг. - дэпутат Вярхоўнага Савета Беларусі, намеснік старшыні пастаяннай Камісіі па пытаннях галоснасці, сродкаў масавай інфармацыі і правоў чалавека, член Канстытуцыйнай камісіі ВС БССР.
Дэбютаваў з вершамі ў 1950-я (студэнцкая газета «Беларускі універсітэт», газета «Чырвоная змена», часопіс «Маладосць»). Аўтар кніг вершаў і паэм «Песня пра хлеб» (1962), «Тры цішыні» (1966), «Чалавечы знак» (1968), «Выбранае» (1973), «З'яўленне» (1975), «Час першых зорак» (1976), «Ветрана» (1979), «Святло зямное» (1981). Паасобныя вершы пакладзены на музыку. Па паэме «Колькі лет, колькі зім!» пастаўлены тэлеспектакль (1980).
Аўтар зборніка літаратурнай крытыкі і публіцыстыкі «Высокае неба ідэала» (1980) і кнігі публіцыстычных нататак «Нью-Йоркская сірэна» (1987).
Напісаў п'есы для дзяцей «Дзякуй, вялікі дзякуй» (1978, пастаўлена ў 1974), «Скажы сваё імя, салдат» (1977, пастаўлена ў 1975), «Гефест — друг Праметэя» (1983, пастаўлена ў 1984). У 1983 г. выйшаў зборнік п'ес пад назвай «Дзякуй, вялікі дзякуй».
Пераклаў на беларускую мову п'есы Лопэ дэ Вэгі «Раба свайго каханага», М. Себасцьяна «Безыменная зорка», В. Пальчынскайтэ «Спяшаюся за летам», якія пастаўлены ў тэатрах рэспублікі, а таксама асобныя вершы з класічнай і сучаснай рускай, украінскай, літоўскай, латышскай, балгарскай, польскай, венгерскай, кубінскай паэзіі.
Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР (1988) за кнігу «Нью-Йоркская сірэна».
Кружыцца ў скверы кляновае лісце.
Як быццам шукае яно сабе выйсце,
як быццам не можа ніяк змірыцца,
што будзе мець справу яно з зямліцай, -
на сонцы не будзе больш красавацца,
на ветры не будзе больш хвалявацца.
Кружыцца першае лісце кляновае.
Стаіць у скверы ціш вераснёвая.
А ўверсе - воблачка, над скверам сінь...
Вітаю цябе, мой слаўны верасень!
Ты той жа ясны, ледзь-ледзь засмужаны,
ты той жа вясёлы, ледзь-ледзь засмучаны.
Цябе з тваёй кожнаю прыкметаю
я добра помню, добра ведаю.
Дзяцінства ніхто не забудзе ніколі.
А ты быў мне лепшым сябрам па школе.
Хіба не ты, прыветны і сонечны,
ранкам якраз такім, як сённяшні,
для нас адчыняў усе дзверы школьныя,
будзіў званкамі ціш навакольную.
І нечым яшчэ ты запомніўся, верасень.
Ці то цішынёй на азёрным беразе,
ці спелай антонаўкай ды аскомінай,
ці, можа, водарам хлебным з коміна?
Такую прыкмету не забудзеш,
як школьны званок, яе помніць будзеш.
Ціш вераснёвая як нельга лепей
напомніць аб тым, аб бацькоўскім, хлебе.
Напомніць лісце вось гэта кляновае,
Што кружыць, шукае месца новае.
Яно не можа не напомніць,
сэрца ўспамінам не напоўніць. /урывак з паэмы ”Песня пра хлеб”/

[Admin]

“Вернік і прапаведнік “Светлай будучыні”.
7 лістапада спаўняецца 115 гадоў з дня нараджэння Міхася Чарота, беларускага паэта, драматурга, празаіка, рэдактара, грамадскага дзеяча.

Сапраўднае імя: Міхаіл Сымонавіч Кудзелька. Псеўданімы: Максім Бяднейшы; Юрка Куртаты; В.Чарот; Крыптанімы: М.К.; М.К-ка; Ч.М.; М.Ч.; М.Ч-т; Ч-т.),

Міхась Чарот нарадзіўся 7 лістапада 1896г. у мястэчку Рудзенск Ігуменскага павету Мінскай губерніі, ў сялянскай сям'і. Пасільная праца на гаспадарцы ў гады дзяцінства спалучалася для будучага паэта з пачаткамі вучобы: першую адукацыю атрымаў у наёмнага так званага «дарэктара», потым скончыў двухкласную пачатковую школу, а ў 1913г. паступіў у Маладзечанскую настаўніцкую семінарыю. У гады першай сусветнай вайны семінарыя эвакуіравалася ў Смаленск. Тут прайшлі два апошнія гады навучання М. Чарота, калі ён быў ужо не «сваекоштнікам», а за паспяховае навучанне пераведзены у лік стыпендыятаў.
Семінарыю М. Чарот закончыў у 1917г., але настаўнічаць яму не давялося: быў мабілізаваны ў армію. Служыў афіцэрам запаснога палка ў г. Кузнецку, там намагаўся разам з іншымі афіцэрамі-беларусамі стварыць беларускі гурток. Вясною 1918г. М. Чарот вярнуўся у Мінск, пачаў настаўнічаць у беларускай школе, паступіў на вучобу ў педагагічны інстытут. У гэты ж час ён далучыўся да культурна-нацыянальнага жыцця: маючы прыгожы барытон, спяваў у хоры В. Тэраўскага пры «Беларускай хатцы», стаў старшынёй тэатральнага гуртка «Маладзік». Бурныя палітычныя падзеі таго часу не далі магчымасці засяродзіцца на вучобе і настаўніцкай працы. Трэба было бараніць Бацькаўшчыну са зброяй у руках, і М. Чарот у 1919г. спрабуе ўступіць у Беларускае войска, якое стваралася пры Беларускім нацыянальным камітэце, што існаваў як выканаўчы орган Усебеларускага з'езда 1917г. Гэта быў час польскай акупацыі на Беларусі, і М. Чарот быў у шэрагах барацьбітоў за нацыянальнае вызваленне, што ў далейшым знойдзе водгук шмат у якіх яго паэтычных творах.
Друкавацца пачаў у 1918г. У 1919г. член Белнацкама і створанай пры ім Вайсковай Рады. Быў адным з арганізатараў Беларускай камуністычнай арганізацыі, якая ў студзені 1920г. утварылася з членаў "Маладой Беларусі". У 1920г. уступіў у ВКП(б). З 1920г. супрацоўнік, у 1925-1929гг. рэдактар газеты «Савецкая Беларусь». У 1923г. удзельнічаў у стварэнні літаб'яднання «Маладняк», з якога выйшаў у канцы 1927г.. Некаторы час быў членам літаб'яднання "Полымя", потым уступіў у БелАПП. У 1922-1924гг. кандыдат у члены, у 1924-1931гг. член ЦВК БССР. У 1924г. вучыўся ў Маскве ў Дзяржаўным інстытуце журналістыкі. У 1930-я, да арышту, працаваў загадчыкам літаратурнага сектара Дзяржаўнага выдавецтва БССР, кансультантам у кабінеце маладога аўтара СП БССР. Член СП СССР (з 1934г.).
Ягоная чарга сесьці ў “варанок” надышла ў студзені 1937-га. Арыштаваны 24.1.1937 у Мінску па адрасе: вул. Ленінская, д. 35, кв. 1, адначасова выключаны з ВКП(б). Асуджаны пазасудовым органам НКВД 28.10.1937г. як «агент польскай разведкі» да вышэйшай меры пакарання з канфіскацыяй маёмасці.
Разам з яшчэ 21 калегам Міхася Чарота вывелі на расстрэл у ноч з 28 на 29 кастрычніка таго самага чорнага году. Апошні свой твор “Прысяга”, дзе кляўся ў невінаватасці, ён напісаў на сцяне сумна і страшна вядомай “амэрыканкі”, мінскай унутранай турмы НКВД, дзе яго ўбачыў і захаваў у памяці М. Хведаровіч.
З успамінаў Міколы Хведаровіча: «У 1939 годзе я быў пераведзены ў адзіночную камеру. Уважліва аглядзеў сцены, шукаючы надпісаў, і вось у кутку прачытаў тэкст верша, выкалупаны нечым вострым на сцяне. Гэта была апошняя сустрэча з маім любімым паэтам і другам Міхасём Чаротам. Гадамі я захоўваў гэтыя яго словы ў сэрцы:
Я не чакаў
І не гадаў,
Бо жыў з адкрытаю душою,
Што стрэне лютая бяда,
Падружыць з допытам,
З турмою.
Прадажных здрайцаў ліхвяры
Мяне заціснулі за краты.
Я прысягаю вам, сябры,
Мае палі,
Мае бары, —
Кажу вам — я не вінаваты!»
Рэабілітаваны ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР 8.12.1956г. Быў жанаты, гадаваў траіх дзяцей.
Аўтар збонікаў паэзіі «Завіруха» (1922), «Босыя на вогнішчы» (паэма, 1922), «Выбраныя вершы» (1925), «Карчма», «Ленін», «Марына» (паэмы, 1926), «Беларусь лапцюжная» (паэма, 1927), «Чырванакрылы вяшчун» (паэма-фантазія, 1927), «Паэмы» (1928), «Сонечны паход» (1929), «У сонечным паходзе» (вершы і паэмы), «Выбраныя вершы і паэмы» (1935), Збору твораў у 3 тамах (1933-1936), у 2 тамах (1958), «Выбраныя вершы і паэма» (1967), «Выбранае» (1982). Выдаў зборнік апавяданняў «Веснаход» (1924) і «Выбраныя апавяданні» (1926).
Апублікаваў п'есы «Мікітаў лапаць» (апублікавана і пастаўлена ў 1923), «Дажынкі» і аднаактоўку «Сон на балоце» (1924), дзіцячыя п'есы «Пастушкі. Данілка і Алеська» (Клімавічы, 1925). Напісаў музычную драму «На Купалле» (адноўлены тэкст апублікаваны ў 1982, пастаўлена ў 1921, кампазітар А. Туранкоў стварыў на тэкст п'есы оперу «Кветка шчасця»).
Па аповесці «Свінапас» стварыў з Ю.Тарычам сцэнарый першага мастацкага фільма «Лясная быль» (пастаўлены ў 1926).

Жывыя акорды
Спакойна спі, пясняр, далёка на чужыне...
Нашто пакінуў край, які быў сэрцу міл?
Ці, можа, ты хацеў, каб на палях краіны
Стаяла менш крыжоў і менш было магіл?
Кахаў ты родны край, дзе цемра, здзек пануе;
З народам плакаў ты, як лепшы яго сын...
Цяпер ты замаўчаў... А ўсё ж акорды чуе
Гаротны люд... Не змоўк іх дзіўны гімн.
Ў акордах чуюцца ўсё сумныя напевы;
Адбітак тваіх дум - у іх можна ўгадаць,
Шмат жальбы ў іх чуваць, і радасці, і гневу.
І звоны ланцугоў нявольніка чуваць.
Ты спевам разбудзіў народ свой напрадвесні,
Якому на алтар свой дыямент прынёс...
Яшчэ акорд не змоўк тваёй прыгожай песні,
Хоць струны абарваў жыцця паганы лёс.
Лье слёзы па табе народ, і гай, і поле
І вераць у прамень, які ты ўсім паслаў...
Акорды будуць жыць - твой дар, паэт, - на волі,
А з імі будзе жыць, хто плакаў і стагнаў...
1920

[Admin]

Пісьменнік – наватар”
20 лістапада спаўняецца 110 гадоў з дня нараджэння Міхася Зарэцкага, пісьменніка, дараматурга, перакладчыка, крытыка.
Сапраўднае прозвішча Касянкоў Міхаіл.

“Нарадзіўся я 20 лістапада 1901 года ў с. Высокі Гарадзец, Сенненскага павета, Магілёўскай губерні. Мой бацька — вясковы дзяк, родам з Чавускага павета той жа губерні. Яго жыццё ўяўляе, на мой погляд, даволі цікавую і яркую (для таго часу, праўда, звычайную) карціну. Магчыма, што мой літаратурны шлях у значнай меры вызначан тым уплывам, які з дзяцінства аказаў на мяне бацька — чалавек з глыбока крытычным стаўленнем да жыцця, з вялікім запасам уражанняў і перажыванняў, з характарам, які дзіўна спалучыў у сабе шчырую цягу да людзей і разам з тым — панурасць, хваравітую падазронасць у адносінах да іх.
У дзесяць год я паступіў у Аршанскае духоўнае вучылішча. «Бурса», у якой я вучыўся шэсць гадоў (чатыры — у духоўным вучылішчы і два — у семінарыі), нягледзячы на свой суровы клерыкальны рэжым, а можа і дзякуючы яму, дала мне многа добрых і карысных урокаў. Яна прывучыла мяне да самастойнага крытычнага мыслення (вучоба і афіцыйна сухі ўплыў большасці педагогаў не маглі кіраваць напрамкам маіх дзіцячых «шуканняў»), яна развіла ў мяне інстынкт таварыскасці, імкненне да грамадскасці (агульнажыццё «бурсакоў» да апошняга часу вызначалася сваёй традыцыйнай згуртаванасцю).
Калі пачалася рэвалюцыя, я кінуў семінарыю і паспрабаваў знайсці сабе самастойны занятак. Мне ўдалося ўладкавацца на пасаду перапісчыка ў адну паўвайсковую часць, разам з якой я выехаў у Арлоўскую губерню і пражыў там каля паўгода, пасля чаго мяне скарацілі са службы і я вярнуўся да родных пенатаў. Наступнае маё выступленне на сцэне самастойнага жыцця было ў ролі царкоўнага вартаўніка. Трэба сказаць, што гэта роля мне не вельмі спадабалася, таму што выклікала даволі пагардлівыя, хоць і сяброўскія, адносіны да мяне з боку вакольнага насельніцтва. Царкоўны вартаўнік, як і пастух, самыя неганаровыя асобы ў вёсцы. Аднак выбіраць мне не выпадала, бо не было нічога лепшага, а трэба было жыць. Сям'я мая ў гэты час была ў вельмі благім матэрыяльным становішчы. Абавязкі свае я спаўняў акуратна і заваяваў, мне здаецца, прыхільнасць усіх багамолак прыходу тым, што добра ўдасканаліў сваё майстэрства званіць.
Гзты час не прайшоў для мяне марна, у сэнсе майго развіцця. Доўгія зімнія вечары і ночы, седзячы ў старожцы — мізэрнай чорнай кануры,— я чытаў пры святле лампадкі (газы тады не было) усялякія кнігі, якія толькі ўдавалася знайсці, пачынаючы ад цяжкай мудрагелістасці Шарля Жыда і канчаючы невядома адкуль трапіўшымі абрыўкамі твораў Пшыбышэўскага.
У лютым 1919 года я атрымаў пасаду настаўніка ў адной з вёсак Магілёўшчыны. З гэтага часу пачаўся ў маім жыцці перыяд свядомай грамадскай работы, перыяд паступовага ўрастання ў глыбіню новай савецкай грамадскасці. Праз некаторы час мяне сталі выбіраць на розныя нязначныя савецкія і прафесійныя пасады. Я быў старшынёй валаснога аб'яднання настаўнікаў, загадчыкам валаснога аддзела народнай асветы і г. д. У 1920 годзе працаваў некаторы час у Магілёве ў якасці пастаяннага члена праўлення работнікаў асветы і сацыялістычнай культуры (я быў прадстаўніком настаўніцтва павета, абаронцам яго інтарэсаў ад замашак «горада»). У гэтым жа годзе ўдзельнічаў у 2-м Усерасійскім з'ездзе работнікаў асветы, і мяне выбралі там кандыдатам у члены ЦК Саюза, пасля чаго мабілізавалі, і я пачаў новы перыяд свайго жыцця — службу ў Чырвонай Арміі, якая прадаўжалася на працягу шасці год.
Служба ў Чырвонай Арміі адыграла, мне здаецца, рашаючую ролю ў канчатковым фармаванні маёй псіхалогіі. Бясконцыя блуканнi з месца на месца, безліч назіранняў і ўражанняў, блізкае знаёмства з дзесяткамі і сотнямі самых разнастайных чалавечых тыпаў — усё гэта ўзбагаціла мяне невычэрпным запасам матэрыялу, які я выкарыстаў пасля ў цэлым шэрагу сваiх апавяданняў. З другога боку, тая надзвычайная выразнасць сацыяльна-класавых імкненняў, якая ва ўмовах жыцця Чырвонай Арміі даходзіла да рэальна адчувальнай прастаты і канкрэтнасці, садзейнічала канчатковаму засваенню мною ідэй камуністычнай рэвалюцыі і, урэшце, зрабіла мяне камуністам.
Першае апавяданне сваё я напісаў зімой у канцы 1921 года. Мы стаялі ў той час за Полацкам у нейкай беднай глухой вёсачцы. Гэта выйшла даволі нечакана і дзіўна. Праўда, я, будучы ў школе, умеў пісаць добрыя класныя «сачыненні», але думкі стаць пісьменнікам у мяне ніколі не было. Справа пачалася з таго, што я аднойчы ўбачыў вельмі яркі і незвычайны сон, уражанне ад якога не пакідала мяне на працягу цэлага месяца. Мне захацелася занатаваць гэтае ўражанне, і я стаў пісаць. Пісаў я доўга і вельмі старанна, абдумваючы кожную фразу, кожнае слова, закрэсліваючы, перакрэсліваючы і г. д. Працэс пісання мяне дужа хваляваў і ў той жа час падтрымліваў свежасць уражання, якое штурхнула мяне на гэту працу.
Скончылася тым, што старанна перапісанае апавяданне я паслаў у рэдакцыю «Савецкая Беларусь», аднак без усякай сур'ёзнай надзеі на яго надрукаванне. Я вельмі здзівіўся, калі праз некалькі меся цаў выпадкова прыехаў у Мінск і мне ў рэдакцыі прапанавалі атрымаць ганарар за гэтае апавяданне. З той пары я сур'ёзна ўзяўся за гэту справу і пачаў пасылаць адно за другім свае апавяданні ў рэдакцыю названай газеты. Яны друкаваліся ўсе без выключэння. Трэба прызнацца, што ў хуткім часе да чыстых творчых імкненняў прымяшалася і матэрыяльная зацікаўленасць. Тыя капейкі, якія я атрымліваў з рэдакцыі, былі мне амаль неабходны, бо к гэтаму часу я ажаніўся і жыў з жонкай на адным чырвонаармейскім пайку.
З самага пачатку, як я стаў пісаць наогул, я пісаў па-беларуску. Захапленне літаратурнай творчасцю было ў мяне часткай рамантычнага захаплення «беларускасцю», якое заўладала мною, захаплення ідэяй адраджэння нацыянальнай беларускай культуры. Пазней я спрабаваў пісаць і па-руску спецыяльныя, па заказу, «кааператыўныя» апавяданні для віцебскага часопіса «Вестник кооперации», але пісаў іх, прызнаюся, з выключнай мэтаю зарабіць, таму што плаціў гэты часопісік нечувана дорага ў параўнанні з беларускай газетай — дзве капейкі золатам за радок (гэта ў пачатку 1923 года)”.
Адначасова Міхась Зарэцкі вучыўся ў БДУ. З'яўляўся актыўным удзельнікам літаратурна-грамадскага руху. 3 1924г.- член літаратурна-мастацкага аб'яднання «Маладняк». Член КПСС з 1925г. У 1926—27г. рэдагаваў часопіс «Маладняк». 3 1927г. - член літаратурна-мастацкага аб'яднання «Полымя».
У жніўні - кастрычніку 1927г. разам з Ц. Гартным і М. Чаротам наведаў Латвію, Чэхаславакію, Германію, Францыю. Сябраваў з Я. Коласам, Я. Купалам. У 1929г. выключаны з партыі “за праяўленне нацыянал-дэмакратызму”
У 1934г. прымаў удзел у працы Першага Усебеларускага з'езда пісьменнікаў, актыўна выступаў на пленумах, сходах пісьменнікаў. Член СП Беларусі з 1934г. На рэспубліканскім конкурсе, прысвечаным 15-й гадавіне Кастрычніцкай рэвалюцыі, раман М. Зарэцкага «Вязьмо» быў адзначаны прэміяй як адзін з лепшых твораў на тэму калектывізацыі. Да лістапада 1936г. працаваў у АН БССР.
03.10.1936г. арыштаваны. Асуджаны тройкай НКВД 28.10.1937 у 18.30 (пасяджэнне працягвалася 15 хвілін) як «актыўны член нацыянал-фашысцкай тэрарыстычнай арганізацыі» да вышэйшай меры пакарання з канфіскацыяй маёмасці. Расстраляны 29.10.1937 г.
Першае апавяданне надрукаваў у 1922г. у газеце «Савецкая Беларусь». У 1925г. выйшлі з друку два зборнікі апавяданняў «У віры жыцця» і «Пела вясна». Услед за імі - «Пад сонцам» (1926), «42 дакументы» і «Двое Жвіроўскіх» (1926), «На чыгунцы» (1928), «Ракавыя жаронцы» (1930, уключаны і п'есы «Віхор на балоце» і «Белыя ружы», апавяданне «Бацькаў сын» (1932), аповесць «Голы звер» (1926), раманы «Сцежкі-дарожкі» (1928), «Вязьмо» (1932), кніжкі нарысаў «Падарожжа на новую зямлю» (1929), «Лісты ад знаёмага» (1931). Аўтар п'ес «Сымон Карызна» (1935), «Ная» (1936) і інш., а таксама кінасцэнарыя «Пачатак шчасця». Многія рукапісы Зарэцкага загінулі, у прыватнасці, гістарычная драма «Рагнеда» (1929), працяг рамана «Крывічы».
У 1975 г. выдадзены зборнік выбраных апавяданняў «Пачатак шчасця», у 1989-1991гг. выйшаў Збор твораў у 4 тамах. Выступаў і як крытык.
Пераклаў на беларускую мову раман «Цэмент» Ф.Гладкова (1930), «Прыгода ўдалага ваякі Швейка ў сусветную вайну» Я.Гашака (ч. 1, 1931).
Міхась Зарэцкі адносіцца да ліку той вялікай плеяды беларускіх пісьменнікаў, чыя творчасць доўгія гады знаходзілася пад забаронай або папросту замоўчвалася. І хоць асобныя творы друкаваліся і ў савецкі час, большасць з таго, што складае стрыжань творчай манеры пісьменніка, не было вядома шырокаму колу чытачоў. А між тым пяру Зарэцкага належаць такія выдатныя аповесці і раманы, як "Голы звер", "Вязьмо", "Сцежкі-дарожкі", незакончаны раман "Крывічы". Росквіт таленту празаіка прыйшоўся на часы так званай беларусізацыі і пачатку сталінскага тэрору.

• Два дакументы з асабовай справы Міхася Зарэцкага:
• Секретно
• Справка
• Приговор о расстреле Косенкова-Зарецкого Михаила Ефимовича приведен в исполнение в Минске 29/X–1937. Акт о приведении приговора в исполнение хранится в Особом архиве в спецотделе НКВД СССР, т. 8, лист 155.
Нач. отд. спец. отд. НКВД СССР лейтенант госбезопасности Шевелев.

• 22 октября 1956. Секретно.
• Начальнику Главного управления милиции МВД СССР,
• Начальнику 1 спецотдела МВД СССР,
• Главному военному прокурору.
• «Зарецкий Михаил Ефимович, 1901 г. рождения, был осужден Военной Коллегией Верховного Суда СССР 28 октября 1937 г. и, отбывая наказание, умер 13 июня 1941 г.»

[Admin]

"Мастак, вучоны, чалавек."
27 кастрычніка спаўняецца 100 год з дня нараджэння Міколы Лобана, беларускага пісьменніка і мовазнаўцы, заслужанага дзеяча культуры БССР.

Мікола (Мікалай Паўлавіч) Лобан нарадзіўся 27 кастрычніка 1911 года ў вёсцы Чаплічы Слуцкага павета, цяпер Слуцкі раён, у сялянскай сям'і.
”Пры знаёмстве з Міколам Лобанам прыемна ўражвалі яго сціпласць, ушэўная далікатнасць і непаказная інтэлігентнасць, хоць Мікалай Паўлавіч, як і пераважная большасць беларускіх пісьменнікаў, не быў патомным інтэлігентам. Ён сам падкрэсліваў, што ягоны бацька - з "мужыкоў, якія, колькі помняць сябе, варочалі зямлю, сеялі ды збіралі. I больш у панскае, чым у сваё гумно". Але ўсё роўна ён, пісьменнікаў бацька, лічыў сялянскую працу самай справядлівай. Маці таксама расла ў вялікай сялянскай сям'і, якая, па словах Міколы Лобана, часта была галоднай, "як усякая сям'я панскага парабка". Матуля пісьменніка ў сталыя гады зарабляла свой кавалак хлеба як ахмістрыня ў памешчыцы. Таму мусіла засвоіць польскую мову, але дома "гаварыла толькі па-беларуску" і здолела выхаваць у сына глыбокую любоў да роднага слова, якую ён пранёс праз усё сваё свядомае жыццё”. /Дз.Бугаёў/
У 1931 Мікола Лобан скончыў 2-гадовыя педагагічныя курсы ў Слуцку, працаваў настаўнікам. У 1939 паступіў на філалагічны факультэт Кіеўскага універсітэта, праз год перавёўся ў БДУ. У час Вялікай Айчыннай вайны ваяваў на Волхаўскім фронце. Быў двойчы паранены, дэмабілізаваны ў 1942. Адзін год выкладаў рускую мову і літаратуру ў сярэдняй школе ў пасёлку Келераўка (Казахстан), зноў вучыўся ў БДУ, які скончыў у 1945. У 1944-1967 - навуковы супрацоўнік Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР, у 1967-1968 - загадчык рэдакцыі выдавецтва «Беларуская савецкая энцыклапедыя», у 1968-1978 - зноў у Інстытуце мовазнаўства імя Якуба Коласа - загадчык сектара, навуковы супрацоўнік. Кандыдат філалагічных навук. Член Саюза пісьменнікаў СССР (з 1950).
Дэбютаваў апавяданнем у 1930. Аўтар аповесці «Іркуцянка» (1953).
У трылогіі «На парозе будучыні» (1964), «Гарадок Устронь» (1970), «Шэметы» (1981) праз выразныя і каларытныя чалавечыя характары адлюстраваў пераломныя перыяды ў гісторыі краіны з пачатку ХХ ст. (рэвалюцыя, грамадзянская вайна, калектывізацыя, барацьба супраць фашызму ў Вялікую Айчынную вайну). Паказаў вясковае жыццё ў яго разнастайных, асабліва сацыяльна-бытавых праявах, перадаў складаныя і супярэчлівыя тэндэнцыі часу, ім створана разгалінаванае, напоўненае ўнутраным драматызмам сюжэтнае дзеянне, трапна выкарыстана жывая народная мова, экспрэсіўна-выяўленчыя магчымасці дыялектнага слова, характэрны стрыманы, лаканічна-дзелавы стыль.
Пра культуру мовы пісаў амаль у кожным сваім выступленні, артыкуле, даследаванні. Ён пераконваў, што літаратару ”дадзена права аблюбаваць слова за агароджай літаратурнай мовы... каб гэта слова было неабходным, каб яно запоўніла сабою свабоднае месца ў ”мендзялееўскай табліцы” нашай мовы”.
Працуючы ў супярэчлівы час, Мікола Лобан не мог сфармаваць несупярэчлівыя падыходы да ўкладання слоўнікаў. Так, з аднаго боку, ён разумеў, што ўсе мовы маюць развівацца сваім самабытным шляхам, і ў адным з артыкулаў пісаў пра ”нацыянальную спецыфіку моваў, якая праяўляецца ва ўсім – у лексіцы, фразеалогіі, законах і спосабах словаўтварэння, у пабудове сказа”. З другога боку, бадай, шчыра верыў у тое, што руская мова з’яўляецца ”самай багатай і развітай у свеце”.
Адзін са складальнікаў «Правілаў беларускай арфаграфіі і пунктуацыі» (1959), «Арфаграфічнага слоўніка» (з М.Р.Суднікам, 1948, 1961, 6-е выданне перапрацаванае і дапоўненае ў 1990), «Руска-беларускага слоўніка» (1953), «Беларуска-рускага слоўніка» (1962), кіраваў падрыхтоўкай «Тлумачальнага слоўніка беларускай мовы» ў 5 тамах (1977-1984).
Аўтар апавяданняў, мовазнаўчых даследаванняў, эсэ і крытычных артыкулаў па праблемах пісьменніцкага майстэрства, псіхалогіі творчасці. У 1984 выйшла кніга артыкулаў і эсэ «Пяць раніц тыдня». У 1986 — Выбраныя творы ў 3-х тамах.
Узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі і медалямі. Лаўрэат Літаратурнай прэміі СП БССР імя І.Мележа за кнігу «Пяць раніц тыдня» (1985, пасмяротна).
Памёр Мікола Лобан 28.12.1984 г.

[Admin]

Захавальнік і абаронца беларускасці.
30 верасня спаўняецца 80 гадоў Нілу Гілевічу.

Народны паэт Беларусі, заслужаны дзеяч навукі, прафесар, таленавіты лірык, эпік, сатырык, перакладчык, публіцыст, літаратуразнаўца, фалькларыст – усё гэта пра яго.
Адзначаны Ніл Гілевіч шматлікімі айчыннымі і міжнароднымі ўзнагародамі, сярод якіх ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга і Дружбы народаў, медаль Францыска Скарыны, балгарскі ордэн Кірыла і Мяфодзія 1 ступені, ордэн Югаслаўскай зоркі са стужкай, украінскі ордэн князя Яраслава Мудрага 2-й ступені.
Заслужаны дзеяч навукі БССР (1980). Народны паэт Беларусі (1991). Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы (1980), лаўрэат Міжнароднай прэміі імя Хрыста Боцева (1986).

Радзіма Ніла Сымонавіча – Лагойшчына. Зямля прыгожая і песенная, куток Бацькаўшчыны, маляўнічы і вабны. Тут упершыню будучы паэт глянуў на свет 30 верасня 1931 года. “Родная мая вёска Слабада, - піша ён у аўтабіяграфіі “Трошкі з анкеты і сёе – тое з таго, што ў анкету не лезе”, - у маляўнічай узоркавай мясцовасці. У кніжачцы аднаго краязнаўца 20-х гадоў Лагойшчына называецца “беларускай Швейцарыяй”. Мне зразумела гэтае замілаванне нашымі краявідамі: яны сапраўды надзвычай прыгожыя. Край гэты незвычайна маляўнічы, увесь у пагорках, ярах і лагчынах, у лясах і пералесках, з безліччу крыніц і рачулак. Багаты ён на вусна-паэтычную народную творчасць, на таленавітых самародкаў, а найперш – на дзівосную, яркую, сакавітую, трапную, жывую мову народа”.
“Пашанцавала мне, напэўна, і на радаводныя карані, асабліва па мамінай лініі. Мой дзед Мікалай Давыдавыч быў чалавек унікальны: самаадданы земляроб-хлебароб, выдатны садоўнік, дасведчаны пчаляр, знакаміты галубятнік, непераўзыдзены варажбіт на картах, вядомы ў сваім краі музыка – граў, асабліва ў маладосці, на сотнях вяселляў. У апошні раз – на маім, летам 1957 года, польку і вальс для маладой і маладога. А мова яго! Якая яна была непаўторная, каларытная, метафарычная! Хіба не падарунак лёсу было мне прайсці ў дзяцінстве яго моўную школу?”.
Згадвае Ніл Гілевіч і пра бацькоў: “Бацька мой – перад рэвалюцыяй папоўскі парабак – у 30-я гады працаваў старшынёй сельсавета, пасля ў райвыканкоме, і дадому заглядваў толькі ў выхадныя дні. А сям’я – маці і васьмёра нас, малых, - жыла бязвыезна ў Слабадзе. Амаль увесь клопат аб дзецях і па гаспадарцы клаўся на плечы маці, і патрэбна была менавіта яе нястомнасць і самаахвярнасць, каб дагледзець, абшыць і накарміць такую ватагу”.
Да вайны Ніл Гілевіч скончыў тры класы Слабадской сямігодкі. Пасля вызвалення пайшоў у пяты клас школы, якая была ў суседняй вёсцы Гайна. Любоў да роднай мовы, жаданне авалодаць багацейшымі скарбамі літаратуры і сказаць у ёй сваё паэтычнае слова прывялі будучага пісьменніка у Мінскае педагагічнае вучылішча, якое ён скончыў у 1951 годзе на “выдатна” і ў тым жа годзе без экзаменаў быў прыняты на філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага універсітэта. На гэты час ён ужо з’яўляўся членам літаратурнага аб’яднання пры рэдакцыі “Чырвонай змены”, рэгулярна друкаваўся ў рэспубліканскай перыёдыцы. А ў 1954 годзе яго - студэнта-трэцякурсніка прынялі ў Саюз пісьменнікаў. Апошні год вучобы спалучаў з працай настаўніка ў адной са школ Мінска. Пасля завяршэння вучобы ва ўніверсітэце (1956 год) была аспірантура, абарона дысертацыі на кафедры беларускай літаратуры. Пачынаючы з 1960 года, Ніл Гілевіч працаваў на кафедры беларускай літаратуры, дзе прайшоў шлях ад выкладчыка да прафесара.
Ніла Гілевіча заслужана называюць абаронцам роднага слова, бо цяжка назваць другога чалавека, хто здолеў бы столькі зрабіць для беларускай мовы.
Як ты дорага мне, мая родная мова!
Мілагучнае, звонкае, роднае слова!
Ты калісьці з калыскі мяне падымала
І вучыла ў бацькоў на руках гаварыць.
У жыцці маім слова найпершае “мама”
І цяпер для мяне сама міла гучыць.
Я па літарах родных вучыўся чытаць,
І буквар для мяне быў жыцця палавінай.
Быў шчаслівы я роднаю мовай сказаць
Першы раз: “Беларусь, мая Маці – краіна!”
I цяпер для мяне ты з усіх прыгажэй,
Хоць, я ведаю, моваў на свеце нямала,
I з усіх песняроў мне мілей і бліжэй
Роднай мовы пясняр — неўміручы Купала …

Гістарычнае бяспамяцтва, нацыянальны нігілізм, на думку паэта, павінны саступіць месца сапраўднаму патрыятызму, які грунтуецца на адчуванні еднасці з культурай свайго народа, крэўнай сувязі мінулага, сённяшняга і будучага нашай зямлі.
Мы ўзышлі не з насення, што ветрам занесена, —
Мы не дзікай травы самарослыя парасткі.
У глыбінях зямлі, гераічнай і песеннай,
Нашых душ карані — з вузлякамі упартасці.
Сокам вотчынных гоняў адроду мы ўспоены,
Сонцам родных нябёс мы з маленства аблашчаны,
Як асілкі-дубы над дняпроўскімі поймамі —
Паяднаныя часам нашчадкі і прашчуры.
Мы на золку далёкім ардзе не скарыліся,
Славай Грунвальда выйшлі ў вялікія ратнікі.
Нас будзіў да святла стук друкарань скарынінскіх.
Да братоў мы гарнуліся сэрцамі братнімі.
Каліноўскі дарэшты пазбавіў нас кволасці —
Веру-мужнасць сваю завяшчаў нам з-пад вісельні.
З гнеўнай лірай Кулалы і з эпасам Коласа
Мы спазналі сябе і свой голас узвысілі.
Гэтай повязі кроўнай, якой мы прывязаны
Да бацькоўскай зямлі, не парвуць, не растурзаюць
Аніякія буры-вятры непрыязныя —
Нашы сэрцы ад іх толькі больш загартуюцца!
I як вечна вясне святкаваць тут агледзіны,
Мовай радасці з долам і небам гамонячы, —
Так і нам у вяках тут, з братамі-суседзямі,
Жыць і верыць у лёс незахмарана-сонечны.

Сапраўдны паэт, Ніл Гілевіч стварыў па мастацку бездакорныя вершы не толькі пра першую любоў, але і пра каханне неверагоднай моцы, прыгажосці, кранальнасці, глыбіні, якое перажываюць ужо немаладыя людзі. Вобраз Ніны Іванаўны Гілевіч, жонкі і музы паэта, назаўсёды застаўся ў яго вершах.
Жыць і кахаць, або кахаць і жыць –
Адно і тое ж. Покуль я кахаю –
Я і жыву. І гэты свет прымаю
Таму, што ў сэрцы дзень і ноч гучыць
Мелодыя найпрыгажэйшай песні,
З якой мяне павек не разлучыць.
І пераходзячы быцця мяжу,
Наўрад, наўрад, наўрад ці я скажу:
Бывайце, хмаркі ў роным паднябессі!
Бывайце, птушкі ў росным майскім лесе!
Бывайце, зёлкі-краскі ў лузе веснім! –
Я не паспею гэта ўсё сказаць,
Бо зноў і зноўку буду паўтараць,
Па самае апошняе ўздыханне:
Бывай, бывай, бывай, маё каханне!

Выступаць з вершамі ў друку Ніл Сымонавіч пачаў у 1946 годзе, а ў 1957 годзе выйшаў першы зборнік “Песня ў дарогу” – гэта паэтычны маніфест студэнтаў-рамантыкаў 50-х гадоў. З таго часу і па сённяшні дзень у розных літаратурных жанрах паэтам напісана каля васьмідзесяці кніг.
Кнігі паэзіі "Песня ў дарогу" (1957), "Прадвесне ідзе па зямлі" (1959), "Неспакой" (1961), "Бальшак" (1965), "Перазовы" (1967), "Лісце трыпутніку" (1968), "А дзе ж тая крынічанька" (1972), "Запаветнае" (1975), "Актавы" (1976), "Святлынь" (1984), раман у вершах "Родныя дзеці" (1985), "Як дрэва карэннем" (1986), "Повязь" (1987), «Жыта, сосны й валуны» (1990), «Талісман» (1994), «На высокім алтары» (1994), «Вечны матыў» (1994), «…І плямы на табе няма» (2003), «На флейце самоты» (2004).
Зборнікі сатыры і гумару "Званковы валет" (1961), "Да новых венікаў" (1963), "Ці грэх, ці два" (1970), "Як я вучыўся жыць" (1974), "Русалка на Нарачы" (1974), «У добрай згодзе» (1979), "Кантора" (1989), "Дыялог на хаду" (1990).
Зборнікі вершаў і паэм для дзяцей "Сцяжок на мачце" (1959), "Сіні домік, сіні дом" (1961), "Зялёны востраў" (1963), "Дождж-грыбасей" (1966), "Загадкі" (1971), "Калі рана ўстанеш" (1984), "Добры чалавек" (1987), «Мой белы дзень» (1992), «Шчасьлівыя хвіліны» (2001).
Зборнік п'ес "Начлег на буслянцы" (1980), «Выбраныя творы» ў двух тамах (1981), і аповесць "Перажыўшы вайну" (1988).
Ніл Гілевіч – аўтар шматлікіх кніг па літаратуразнаўству і фалькларыстыцы, укладальнік і навуковы рэдактар фальклорных зборнікаў "Песні сямі вёсак" (1973), "Песні народных свят і абрадаў" (1974), "Лірычныя песні" (1976), "Лірыка беларускага вяселля" (1979), "Народныя казкі, байкі, апавяданні і мудраслоўі" (1983), публіцыст.
Пераклаў на беларускую мову творы звыш 400 славянскіх паэтаў і пісьменнікаў (балгарскіх, славенскіх, сербскіх, украінскіх, польскіх, рускіх, лужыцкіх і інш.).
Яго ўласны маніфест:
Люблю цябе, жыццё, любоўю кроўнай.
Я не нахлебнiк твой. Я на зямлю
Не для таго прыйшоў, каб жменяй поўнай
Уцехi браць. Я - аддаваць люблю.
Тым, што зрабiў, любоў я вымяраю.
I калi мой апошнi час праб'е,
Павiнен ведаць я, што памiраю,
Аддаўшы ўсё да кропелькi - табе.