Акцыя "Чытаем беларускую кнігу" 2011, Літаратурныя юбілеі Опции

[Admin]

”У панямонскім небе Цётчынай зорцы не згаснуць”.
3 (15) ліпеня спаўняецца 135 год з дня нараджэння Алаізы Пашкевіч (ЦЁТКІ),
беларускай паэтэсы-рэвалюцыянеркі

(псеўданімы Мацей Крапіўка, Гаўрыла з Полацка, Банадысь Асака, Тымчасовы і інш.)
Нарадзілася 3(15).07.1876 у в.Пешчына Лідскага павета (зараз Шчучынскі раён) ў сям'і багатага селяніна, які меў дзвесце дзесяцін зямлі. Хрышчана ў васілішкаўскім касцёле. У сям'і Пашкевічаў было дванаццаць (па іншых звестках, сямнаццаць) дзяцей.
Пасля смерці маці будучая паэтэса гадавалася ў Старым Двары, на дзедавай гаспадарцы. Выхоўвала дзяўчынку пераважна бабка Югася, якая ведала шмат казак і песень. 3 малых гадоў Алаіза цягнулася да кнігі, марыла хутчэй вырвацца з вёскі ў вялікае жыццё.
Алаіза Пашкевіч скончыла прыватную гімназію Прозаравай у Вільні, атрымала пасведчанне хатняй настаўніцы і настаўнічала ў вёсцы. У 1902 г. у Пецярбургу яна экстэрнам здала экзамены за поўны курс Аляксандраўскай жаночай гімназіі і паступіла на курсы П. Лесгафта, дзе рыхтавалі выхавацелек і кіраўніц фізічнай адукацыі.
Пасля вяртання ў Вільню працавала фельчаркай у псіхіятрычнай лячэбніцы і пад уплывам Ф. Багушэвіча пачала пісаць вершы, - вольналюбівыя, прасякнутыя ідэяй змагання за сацыяльную і нацыянальную справядлівасць. Рамантычна-сімвалічнай вобразнасцю, алегарычнасцю малюнкаў, пераўвасабленнямі паэзія Цёткі сугучная з масавай рэвалюцыйнай рускай паэзіяй пачатку XX ст.
У маі 1905 была дэлегаткай ад віленскіх работніц на з'ездзе жанчын у Маскве. З-за удзелу ў рэвалюцыйных маніфестацыях была вымушана эмігрыраваць у канцы 1905г. у Галіцыю, якая тады была часткай Аўстра-Венгерскай імперыі. Жыла спачатку ў Львове, дзе была вольнай слухачкай філасофскага факультэта Львоўскага універсітэта.
У 1906 у Жоўкве каля Львова, у друкарні базыльянскага манастыра, былі надрукаваны два зборнікі яе вершаў — «Хрэст на свабоду» і «Скрыпка беларуская».
Некалькі разоў Цётка нелегальна прыязджала ў Вільню і Пецярбург. У Вільні у першым нумары першай беларускай легальнай газеты «Наша доля» было надрукавана яе апавяданне «Прысяга над крывавымі разорамі». У Пецярбургу ў 1906г. у выдавецтве «Загляне сонца і ў наша аконца» выйшла яе «Першае чытанне для дзетак беларусаў». Жывучы на Украіне, Цётка прапагандавала сярод украінскай інтэлігенцыі беларускую літаратуру і культуру.
У 1908-09гг. жыла ў Кракаве, вучылася на гуманітарным аддзяленні Ягелонскага універсітэта, была членам рэвалюцыйнай арганізацыі універсітэцкай моладзі «Спуйня» («Лучнасць»), дзеля атрымання навуковай ступені выканала навуковую працу «Батлейкі на Беларусі і іх сувязь з польская драматычнай літаратурай». Нейкі час жыла ў Закапана, выязджала ў Германію, Італію, Швецыю.
I душна, i цесна, i сэрца самлела
Мне тут на чужыне, здалёк ад сваіх...
Як птушка на скрыдлах, ляцець бы хацела,
Як хваля па моры, плыла бы да ix!
Ўзьнялася б, здаецца, расінкай на хмары,
А хмары бы ветрам сказала я гнаць
Далека, далека, дзе сьняцца мне чары,
Дзе боры густыя над Нёмнам шумяць,
Дзе пацеркай белай Вільля прабягае,
Дзе Вільня між гораў гняздо сабе ўе,
Дзе кожна дарога i крыж мяне знае,
Дзе ўсё, усё чыста вярнуцца заве!
Там я нарадзілася й вырасла уволю,
Там першыя словы вучылась казаць.
Затое сягоньня ляцела б стралою
Там зь імі з усімі год Новы спаткаць!
Ой, мілыя, мілыя, сьнегам пакрыты
Загоны, лясочкі, дарожкі мае!
Эх, як вы у сэрцы маім не забыты,
Як часта абраз ваш у думцы ўстае!
На чужыне. 1909
Змена прозвішча пасля замужжа дала магчымасць вярнуцца на радзіму. Цётка з тэатрам I. Буйніцкага ездзіла і выступала ў розных кутках Беларусі, удзельнічала ў спектаклях «Па рэвізіі» М. Крапіўніцкага, «У зімовы вечар» паводле Э. Ажэшка.
У 1912 у Вільні, Нова-Вілейцы і Лідзе Цётка арганізавала некалькі тайных беларускіх школ. У 1914 стала заснавальніцай і рэдактарам першага беларускага часопіса для дзяцей і моладзі «Лучынка» (Мінск), выдала 6 яго нумароў. Для часопіса напісала шэраг апавяданняў, публіцыстычных артыкулаў і нарысаў.
Падчас Першай сусветнай вайны Цётка працавала ў Вільні сястрой міласэрнасці ў тыфозным салдацкім бараку, пасля аказвала медыцынскую дапамогу землякам, якія гінулі ад эпідэміі тыфу. Аднак, ратуючы іншых, не ўсцераглася сама, захварэла на тыф і ў ноч на 5 лютага 1916 памерла.
У творчай спадчыне Цёткі не толькі паэзія, але і прозы, і публіцыстыка. Яе апавяданні «Прысяга над крывавымі разорамі», «Лішняя», «Зялёнка», «Міхаська», «Асеннія лісты» і інш. вызначаюцца псіхалагізмам, экспрэсіўнасцю.
Для «Першага чытання...» Цётка напісала шэраг апавяданняў для дзяцей — «Сварба», «3 прыску ды ў агонь», «Журавель і Чапля», «Сірата».
Яе артыкулы «Да вясковай моладзі беларускай», «Шануйце роднае слова!», «Аб душы маладзёжы», «Да дзяўчатак», «Да школьнай моладзі» ўспрымаюцца як духоўны запавет пісьменніцы беларусам, яе заклік да стараннай і сур'ёзнай вучобы дзеля будучых спраў, карысных для Бацькаўшчыны, яе клопат аб павышэнні культуры сяла, аб паляпшэнні штодзённага побыту народа.
Асобную старонку ў яе публіцыстыцы складаюць дарожныя нататкі, нарысы, напісаныя пад уражаннем падарожжаў у Італію, Фінляндыю, Швецыю, Германію.
Аўтар навукова-папулярных артыкулаў «Газа», «Пералётныя птушкі», «Наша народная песня» і інш.
Яе творы перакладзены на нямецкую, польскую, рускую, украінскую і інш. мовы.


МОЙ САД
Стаіць мой сад пад белым цветам:
Нарцыс — стыдлівых поўны крас,
Звісае бэз ў акно букетам,
Тульпанаў куст расцвіў зараз.

Цвіце ляўкой, ў пуках рабіна;
Вішнёва дрэва ў малацэ;
А там парэчка, там маліна,
А там мой граб малы расце.

Люблю мой сад, як расцвітае,
Як салавей свой трэль вядзе,
Як цвет галінку прыгібае,
Як пчолка мёд адтуль нясе.

Люблю мой сад ў маёвым ранку,
Як тоне ён ў расістай мгле,
Як ліпа шэпчацца пры ганку
I як зязюлька «ку-ку» шле.

Люблю мой сад пад белым цветам,
Люблю, зялёным як стаіць;
Люблю, як грушы спеюць летам
I як работай ён кіпіць.

Люблю мой сад у позну восень,—
Як плод звісае да зямлі,
Як голкі сыплюцца ад сосен,
Як залацяцца сліў лісткі.

Люблю мой сад у крэпку зіму,—
Як у крышталах ўвесь дрыжыць,
Як дзяцел, сеўшы на галіну,
Зімову песню загудзіць.
1905—1906



Помнік Алаізе Пашкевіч (Цётцы) у Шчучыне

[Admin]

16 снежня спаўняецца 80 год з дня нараджэння

Смарагда Фёдаравіча Сліўко, лідскага паэта, празаіка, настаўніка, культурнага дзеяча.

Смарагд (грэч.) – адзін з самых высакародных і каштоўных самацветаў. Лічыцца, што гэты цудоўны камень гарантуе свайму ўладальніку знешнюю вытанчанасць, таленавітасць, красамоўства, велікадушнасць, пачуццё ўласнай годнасці, тактоўнасць, перакананасць, шчырасць, весялосць, радасць, надзею і любоў.

У рускай мове слова «смарагд» лічыцца ўстарэлым і выкарыстоўваецца яго сінонім з лацінскай мовы (зумурруд) - «изумруд». А ў беларускай мове яно выкарыстоўваецца па сённяшні дзень. Так склалася, што амаль усё жыццё чалавека, які носіць гэта імя, звязана з Беларуссю.

Нет. Поэт не свеча.
Он горит, но не тает.
Он и рубит с плеча,
и над небом летает.
Он не ниже Богов,
и не выше Богинь.
Он не любит оков
и духовных пустынь.
Он могуч, словно конь,
и крылат, как Пегас.
В нем извечный огонь
ни на миг не погас...
Он такой, как и все.
И совсем не такой.
В творческом колесе
даже воздух другой.
Он могучий лихач,
но болеет, как мы.
Он дырявый богач.
Даже просит взаймы.
И без нас он - никак,
и летит к нам опять,
чтобы души тревожить
или их утешать.
Да и кто же, скажите,
если.... Если не он
вдруг ворвется джигитом -
и вдребезги сон?
Да и кто ваши слезы
ладошкой смахнет,
вам подарит мимозы,
и в бой поведет?!
Сколько звезд в небе этом,
что горят по ночам!
Это ваши поэты
улыбаются вам.
Чтобы в бурном рассвете
вас минула беда, -
с вами будут поэты.
А поэты - звезда.


Смарагд Фёдаравіч Сліўко (сапраўднае Смарагд Смарагдавіч Кропін) нарадзіўся 16 снежня 1931 года ў горадзе Яраслаўлі ў сям’і акцёра і паэта Смарагда Кропіна, які працаваў у Яраслаўскім тэатры імя Волкава. Падчас вайны бацька загінуў і пахаваны ў Польшчы. Айчым усынавіў Смарагда і даў яму сваё прозвішча – Сліўко, і імя па бацьку – Фёдаравіч.
Маці Смарагда была шаснаццатым дзіцем у вялікай сялянскай сям’і. Але ў выніку двух крывавых войнаў – Грамадзянскай і Вялікай Айчыннай – ад сям’і засталася толькі цётка, якая выйшла замуж у вёску каля Ваўкавыска і яна сама з двума дзецьмі на руках.
У 1946 годдзе іх адшукаў муж старэйшай сястры і хутка ён стаў айчымам для 14 – гадовага Смарагда і яго семігадовай сястрычкі.
З таго ліхога пасляваеннага часу і звязана жыццё Смарагда Фёдаравіча з Беларуссю. З Ваўкавыска айчыма перавялі на службу ў Гародню, дзе Смарагд вучыўся як пераростак (дзіця вайны) у вячэрняй школе. Пасля школы яго ўзялі ў войска. Чатыры гады без водпуску служыў у танкавых войсках у пасёлку Агатуё Чыцінскай вобласці. Вярнуўся ў Гародню ў званні яфрэйтара і давучваўся ў вячэрняй школе рабочай моладзі, працуючы рэжысёрам лялечнага тэатра пры палацы культуры. Пасля была вучоба ў педінстытуце на гістарычным факультэце, які пазней быў зліты з філалагічным факультэтам. Таму ў дыпломе аб атрыманні вышэйшай адукацыі ў 1961 годзе з’явіўся запіс аб прафесіі: настаўнік гісторыі і рускай мовы.
Працоўная біяграфія настаўніка Смарагда Сліўко пачалася ў Астраўцы. Але самае галоўнае, што ўжо на другі дзень пасля прыезду ён стаў удзельнікам мастацкай самадзейнасці РДК. Што гэта, калі не лёс, таму што менавіта тут ён пазнаёміўся са сваёй будучай жонкай і музай на ўсё жыццё – Ірынай Мікадзімаўнай.
Потым быў пераезд у Ліду і работа ў трэцяй, пятай, восьмай і дзевятай сярэдніх школах да самага выхаду на пенсію.
У Лідзе захапленне мастацкай самадзейнасцю перарасло ў нешта большае – разам з Пятром Дакукам Смарагд Сліўко стварае народны тэатр пры ГДК. На працягу ўсяго жыцця Смарагд Фёдаравіч удзельнічае ў мастацкай самадзейнасці, спявае, танцуе, складае і выконвае прыпеўкі, выступае ў ролі канферансье. Пра той час сведчаць граматы, афішы і іншыя дакументы, перададзеныя ў гісторыка-мастацкі музей.
Не пакідала і муза паэзіі. Але спачатку пісалася больш для сябе, у стол, пака сябры не параілі аднесці паэтычныя творы ў рэдакцыю газеты “Уперад”.
Літаратурныя старонкі ў той час рыхтаваў Уладзімір Васько, які пачаў рэдагаваць асобныя радкі Смарагда, а той злаваўся, але потым быў вельмі ўдзячны за ўрокі паэтычнай патрабавальнасці.
Уладзімір Гаўрылавіч Васько пісаў: “Для сапраўднай паэзіі неабходны вельмі многія складнікі, але каб хоць асноўныя з іх – гэта глыбіня думкі, прывабны і шчыры эмацыянальны свет, вобразнасць і вернасць рэаліям жыцця – высвечваліся на поўную моц, то ўжо і такія вершы можна залічваць у разрад паэзіі. У творах лідчаніна Смарагда Сліўко яны прысутнічаюць. Акрамя таго, памянёны аўтар умее стварыць пэўны настрой у душы чалавека, выявіць сваё духоўнае “я”...
У год свайго 70 - гадовага юбілею Смарагд Фёдаравіч выдаў першы зборнік вершаў, гумару і прозы - “Прощай, двадцатый век”. Хтосьці можа сказаць: “пазнавата”; хтосьці – “лепш позна, чым ніколі”…
Зямны шлях паэта Смарагда Сліўко закончыўся 5 жніўня 2006 года. А яго паэтычны шлях працягваецца. Да чытачоў ідуць вершы, не апублікаваныя пры жыцці. Напісанае застаецца...
Дзякуючы Ірыне Мікадзімаўне, не проста жонцы, а самай адданай прыхільніцы таленту паэта ўбачылі свет зборнікі “От сердца к сердцу”, “Продлись, мгновенье…”, “Радужное сияние”.
Белый лист, душа и карандаш.
И мысли поведут повсюду.
Вначале в сладкий ералаш,
Где ждут, любуются, целуют.

Белый лист, душа и карандаш,
Сомкнувшись, думают о вечном.
Ведь это вовсе не мираж,
И свет пусть будет человечней.

Белый лист, душа и карандаш,
И звонкая гитара на коленях.
Я ваш всегда. Повсюду ваш –
И в солнце, и в луне, и в тени…