Акцыя "Чытаем беларускую кнігу" 2012, Літаратурныя юбілеі Опции

[Admin]

”Лоцман фантастыкі”
3 студзеня спаўняецца 65 год з дня нараджэння Васіля Гігевіча, пісьменніка.

Празаік Васіль Сямёнавіч Гігевіч нарадзіўся 03.01.1947 г. у вёсцы Жыцькава Барысаўскага раёна Мінскай вобласці ў сялянскай сям'і.
У 1969 г. скончыў фізічны факультэт Харкаўскага дзяржаўнага універсітэта і паралельна факультэт грамадскіх прафесій па спецыяльнасці журналістыка. Працаваў выкладчыкам фізікі ў Новааляксандраўскай сярэдняй школе Сахноўшчынскага раёна Харкаўскай вобласці. З 1970 г. - карэспандэнт-радыёарганізатар ашмянскай раённай газеты «Красное знамя». У 1970-1977 гг. - інжынер Барысаўскага шклозавода. Скончыў Вышэйшыя літаратурныя курсы ў Маскве (1979). З 1979 па 1981 г. быў намеснікам галоўнага рэдактара аб’яднання ”Летапіс” кінастудыі ”Беларусьфільм”, з 1981 г. -літаратурным супрацоўнікам і загадчыкам аддзела прозы часопіса ”Маладосць”, загадчыкам аддзела публіцыстыкі часопіса ”Полымя”. Сябра СП СССР з 1977 г.
Першае апавяданне надрукаваў у 1972 г. у часопісе «Полымя». Аўтар зборнікаў прозы «Спелыя яблыкі» (апавяданні, 1976), «Калі ласка, скажы» (аповесць і апавяданні, 1978), «Жыціва» (аповесці, 1980), «Астравы на далёкіх азёрах» (аповесці, апавяданні, 1984), «Доказ ад процілеглага» (раман, 1985), «Мелодыі забытых песень» (аповесці, раман, апавяданні, 1988), «Карабель» (аповесці, раман, 1989), «Марсіянскае падарожжа» (аповесць, раман, 1990). Разам з А.Чарновым напісаў навукова-дакументальную кнігу пра Чарнобыль ”Сталі воды горкімі” (1991).
Лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола Беларусі (1982) за аповесць «Жыціва».
Літаратура:
1.Андраюк, С. Клопаты і здабыткі маладой прозы: [В.Гігевіч ”Гісторыя адной душы”] / Серафім Андраюк // А жыццё вышэй за ўсё /Серафім Андраюк.- Мн., 1992.-С.166-169.
2.Гніламёдаў, У. Пісьменнік і навізна жыцця / Уладзімір Гніламёдаў // Як само жыццё / Уладзімір Гніламёдаў.-Мн., 1980.- С.43-68.
3.Локун, В. На шляху да сінтэзу: [пра раман В.Гігевіча ”Доказ ад процілеглага”] / Валянціна Локун // На шляху да сінтэзу.-Мн., 1991.- С.218-223.
4.Верціхоўская, М. Сучасная фантастычнай проза: (на матэрыяле твораў В.Гігевіча і Я.Сіпакова) / М.І. Верцяхоўская // Беларуская мова і літаратура.- 2011.-№6.-С.21-30.
5.Тычко, Г.Ліха павінна быць пераможана ў нас саміх...: аповесць ”Пабакі” Васіля Гігевіча / Галіна Тычко // Роднае слова.-2007.-№1.-С.12-13.
6.Свечнікава, А. Вяртанне да чалавека: антыутопія ”Карабель” Васіля Гігевіча / Алена Свечнікава // Роднае слова.-2005.- №3.- С.22-24.
7.Тычко, Г. У ценю крыжа адзіноты: штрыхі творчасці В.Гігевіча / Галіна Тычко // Роднае слова.-1997.- №1.-С.28-34.

[Admin]

“Купала – гэта наша ўсё...”
7 ліпеня спаўняецца 130 гадоў з дня нараджэння Янкі Купалы.

Купалу мы ведаем, як паэта і драматурга, аўтара цудоўных п’ес "Паўлінка", "Раскіданае гняздо". Паэт ён лірычна-ўзнёслы і рамантычны, парывісты, эмацыянальны і драматычны па прыродзе свайго таленту.
Песні Купалы – гэта люстэрка, у якім свеціцца сэрца беларуса, яго жыццё, яго родны край; гэта праўдзівы, непадробны голас, што выходзіць з самое глыбіні народнай душы, гэта – "крык, што жыве Беларусь!"
Купала,
Купалле
і купал нябёс,
Куванне зязюлі
ля струн
лозаў ніцых…
Купала –
Шлях Млечны
птушыных бяроз,
Жывыя званы
беларускіх
крынічак. Ул. Карызна. Пакуль ёсць Купала
Купала – гэта наша ўсё… Ён паэт, лірык, пясняр… Але ён жа і містык, і прарок, і філосаф. Ён жа гісторыя нашай краіны, і сучаснасць, і будучыня. Усё адразу.
І псеўданім свой – Янка Купала – выдатны пясняр наш выбраў невыпадкова: падкрэсліў гэтым
прозвішчам сваё імкненне жыццём і песняй дапамагчы народу знайсці папараць-кветку - кветку шчасця.
У ноч на Купалле 25 чэрвеня (7 ліпеня) 1882 г. у фальварку Вязынка нарадзіўся ладны хлопчык, ды яшчэ ў кашульцы. Мясцовы святар пазней успамінаў, што з нагоды Янкавага нараджэння шчаслівы бацька Дамінік падараваў капліцы вялікі абраз Маці Боскай Чэнстахоўскай – такія абразы звычайна дарылі, калі нараджаліся вельмі чаканыя дзеці.
"Вязынка… Тут прыгожа, і міжволі пачынаеш разумець, што толькі на гэтай зямлі мог нарадзіцца чалавек з прыгожай душой", - пісаў Уладзімір Караткевіч.
Вось тут,
у хаце простай, як сляза,
І нарадзіўся некалі Купала.
Ён нарадзіўся, каб пасля сказаць,
Што Беларусь у свеце не прапала. Павел Марціновіч. Вязынка
У высокім небе, дзе зіхацяць зоркі розных велічынь, Янка Купала вылучыў чатыры:
Першая – бацькава зорка яснела,
Маткі – другая глядзела ў свет горка,
Трэцяя мне мільгацела нясмела,
Роднай зямелькі – чацвёртая зорка…
Сваім паходжаннем і па бацькоўскай лініі (Луцэвічы), і па мацярынскай (Валасевічы) ён належыў да шляхетнага роду. Іншая справа, што ўжо дзед Янкі Купалы, Ануфрый Дамінікавіч Луцэвіч, патрапіў пад так званы “разбор шляхты” і мусіў судзіцца з уладамі, даказваючы сваё старажытнае шляхецтва (дарэчы, у Вільні прызналі яго шляхетнае паходжанне, а ў Пецярбургу – не). Дзед Купалы аднавіў свой род да ХУІІ стагоддзя (а наогул карані Луцэвічаў сягаюць ажно ў Х – ХІ стагоддзі, узыходзячы да старажытнага герба “Навіна”), і пра гэта Янка Купала пісаў свайму дарадцу і біёграфу Льву Клейнбарту, маўляў, яго продкі атрымалі зямлю ад Радзівілаў у ХУІІ стагоддзі за нейкія заслугі. А што гэта маглі быць за заслугі? Найперш – ваенныя. Калі нават прыгонны селянін ішоў бараніць сваю зямлю, яму давалі вольную грамату, шляхецкае званне і надзел зямлі: калі загіне, будзе за што зачапіцца яго сям’і, калі выжыве, значыць, ён заваяваў права на гэтую зямлю… Беларускае слова “шляхта” мае нямецкае паходжанне і адсылае найперш да паняцця рыцарства. Інакш кажучы, беларускі шляхціц – гэта рыцар, ваяр, абаронца свайго краю. І менавіта такімі шляхціцамі, відавочна, былі продкі Янкі Купалы.
Калі бацькі пазнаёміліся, Дамініку было 33 гады, Боні (Бянігне, яшчэ адно яе імя – Багуміла) – 22 гады. Іх каханне і жаніцьба, няйначай, апісаны ў камедыі “Паўлінка”. Справа ў тым, што маці Боні была багатай, валявой, рашучай гаспадыняй і забараняла маладым сустракацца. “Аднаго разу палеглі ўсе спаць, а Боня сабрала свае сукенкі, яшчэ нешта сваё і праз акно выскачыла ў сад. Там яе ўжо Луцэвіч чакаў…” / з успамінаў пляменніцы Бянігны Ядвігі Антонаўны Дзяўго/ Але ў рэшце маці змірылася. Маладыя павянчаліся.
Адукацыю будучы паэт атрымаў такую, што сёння можна толькі пазайздросціць. "Вучылі мяне спачатку па-польску, па-руску я навучыўся ад нянькі. Палову адной зімы вучыўся ў народнай школе ў Сенніцы недалёка ад Мінска, а пасля гэтага вучыўся крыху ў Мінску ў прыватнай падрыхтоўчай школе". Пасля былі: народнае вучылішча, чатырохгадовыя курсы Чарняева ў Санкт-Пецярбурзе, прыватны універсітэт Шаняўскага ў Маскве.
Як вядома, Купала пачынаў пісаць па-польску, Колас – па-руску. Але чаму? Чаму той жа Купала напіша свой першы верш па-беларуску толькі ў 1904 годзе (“Мая доля”), а надрукуе толькі ў 1905–м (“Мужык”)? Неяк на адной вечарыне такое пытанне аўдыторыі задаў сын Якуба Коласа Канстанцін Міхайлавіч – нават студэнты не адказалі. Адказ жа навідавоку. Проста трэба ведаць гісторыю: менавіта ў 1904 годзе, калі пачаўся эканамічны крызіс, выйшла пастанова Мікалая ІІ аб тым, што цяпер “все национальные меньшинства Российской империи могут пользоваться своими наречиями”. 5 мая 1905 г. гэтая пастанова набывае сілу закона, а ўжо 15 мая, літаральна праз дзесяць дзён, у мінскай газеце “Северо-Западный край” з’яўляецца першы друкаваны верш Янкі Купалы “Мужык”.
Усе ў школе вучаць на памяць праграмны верш “А хто там ідзе?”, упершыню надрукаваны ў зборніку “Жалейка” (1908 год). Але, напэўна, нямногія ведаюць, колькі ўсяго звязана і з гэтым вершам, і з гэтым зборнікам у лёсе Купалы.
Спачатку зборнік думалі выдаць у Мінску, але нешта перашкодзіла, напэўна, проста не хапіла грошай. І зборнік перадаюць у Пецярбург у выдавецтва “Загляне сонца і ў наша аконца”. Кнізе пашанцавала – яе ўзяў у рукі прафесар Браніслаў Эпімах-Шыпіла. Пры ўсёй павазе да таленту самога Купалы Браніслаў Ігнатавіч настолькі бліскуча адрэдагаваў зборнік, што літаральна праз нейкі час ён прыносіць еўрапейскую вядомасць Купалу. Яго адразу бяруцца перакладаць палякі, украінцы, чэшскі славіст, прафесар Адольф Чэрны, а немец Рудольф Абіхт перакладае творы Купалы і захапляецца так, што вывучае беларускую мову і неўзабаве пачынае выкладаць яе ў Вроцлаўскім універсітэце.
Як вядома, зборнік трапляе і ў рукі Горкага, які за ўсё сваё жыццё пераклаў усяго два вершы. Адзін з іх – “А хто там ідзе?” Купалы. Вярнуў аўтару з прыпіскай, маўляў, прашу прабачэння, што твая суровая песня ў маім перакладзе атрымалася горшай.
Асабліва вялікае ўздзеянне верш "А хто там ідзе?" рабіў на слухачоў пасля таго, як ён стаў песняю. Гэта першы Купалаў твор, які быў пакладзены на музыку ў 1910 годзе польскім кампазітарам Людамірам Рагоўскім. Песні было наканавана ганаровае і доўгае жыццё.
Па колькасці твораў, перакладзеных кампазітарамі на музыку, Купалу належыць першае месца сярод беларускіх паэтаў: на яго словы напісана больш за 200 музычных твораў.
Мастацкі кіраўнік “Песняроў” Уладзімір Мулявін часта гаварыў, што Янка Купала стаў яго любімым паэтам. Разам з ім артыст адкрываў Беларусь. Таму і песень на яго вершы створана ансамблем больш трох дзесяткаў, а яшчэ былі опера-прытча “Песня пра долю” і рок-опера “Гусляр”.
Жадаў ён быць і песенным, і дзейным,
гучаў, як покліч, ранішні гудок,
упэўнены, журботны, веснавейны,
пранізлівы купалаўскі радок.
Як зверху хто паклікаў быццам…
На нейкай маладзечанскай вярсце
ён змог крыніцай да людзей прабіцца,
каб слёзы ўмыць краіне-сіраце.
Лугоў, палеткаў увабраўшы водар,
напоўнены красою і бядой,
ён акрапіў наш беларускі гонар
любоўю слоў, нібы жывой вадой.
Сваёй найбольшаю узнагародай
лічыў паветра роднага глыток.
Бяссрэбнікам быў і ёсць заўсёды,
адкрыты ўсім купалаўскі радок.
Як журавель, ён праплывае плаўна
над нашай мовай, пахкай і густой,
свабодны ад складанасці уяўнай
і вольны ад манернасці пустой. Мар’ян Дукса. Купалаўскі радок
Янка Купала стаў таксама прызнаным нацыянальным драматургам. Яго камедыя "Паўлінка", напісаная ў 1912 г., як твор класічнай беларускай драматургіі не сыходзіць са сцэны да гэтага часу і з’яўляецца візітнай карткай Беларускага дзяржаўнага акадэмічнага тэатра імя самога класіка. Ён аўтар драмы "Раскіданае гняздо" (1913 г.), сцэнічнага жарту "Прымакі" (1913 г.), трагікамедыі "Тутэйшыя" (1922 г.).
Пісаць аб народзе, па-народнаму і для народа – такі дэвіз Купалы на ўсіх этапах творчасці. Здаецца, і ведаеш творы паэта, а ўсё роўна кожны раз, калі разгортваеш яго кнігу і пачынаеш чытаць, - адкрываеш для сябе штосьці новае, нязведанае.
Купала як і ўсе творчыя людзі, быў крыху ленаваты, любіў асабістую свабоду і, дарэчы, ніколі не імкнуўся лезці ў палітыку. Ён быў чалавекам натхнення, паэтам неба і божага голасу. Але пайшоў у нябыт трагічна і драматычна
Што ж датычыцца яго смерці 28 чэрвеня 1942 года, то тут, як бы ні замоўчвалася яе недарэчнасць і нейкая таямнічасць, многія схіляюцца да думкі, што яна была арганізавана тымі, хто ненавідзеў Купалу ўсё жыццё.
28 чэрвеня на лесвічнай пляцоўцы ці дзевятага, ці то дзесятага паверха гасцініцы "Масква" ў самой Маскве і адбылася непапраўная трагедыя: Купала зваліўся ў пралёт… Ягоная смерць была і застаецца загадкай усяго двадцатага стагоддзя.
“Цяжкім і складаным было яго жыццё. Многа гора ён зазнаў у жыцці! З маладых гадоў ён біўся за кавалак хлеба для сябе і сваёй сям’і. Сам сабою навучыўся чытаць, сваімі сіламі авалодаў навукай у маладосці.
Купала быў чалавекам выключнага аптымізму. Ён цвёрда верыў у лепшую будучыню свайго краю, верыў у вялікую сілу беларускага народа. Гэта быў чалавек вялікай волі, крыштальнага сумлення. Ён ніколі не крывіў душою. У сваім грамадскім жыцці і творчасці ён смела выказваў думкі і пачуцці, якія яму падказвала яго сумленне, яго вялікая пяснярская душа.
Ён ніколі не пакідаў свайго народа, не адыходзіў ад яго. У самыя цяжкія і адказныя дні жыцця беларускага народа ён быў заўсёды з ім. Лёс беларускага народа – гэта яго лёс”. /У.Луцэвіч/
Не веру ідалам паганым.
Што выразаюць разьбяры,
Бажкам не веру маляваным,
Што мажуць фарбай маляры.
Не веру купленым прарокам,
Што з казальніц за грошы лгуць
І сочаць прагавітым вокам,
Скуль больш чырвонцаў ім нясуць.
Не веру ў фокуснікаў цуды
Усіх народаў і вякоў,
Што ў ход пускаюць хітра ўсюды
Туман на цёмных слепакоў.
Не веру ў каменны багоўні,
Ў людской асвечаны крыві,
Дзе толькі вяжуць,
Бы ў прыгоне,
Жывому духу ланцугі.
Ні за якую плату, меру
Не дамся гэтай варажбе…
Ў народ і край свой толькі веру
І веру ў самаго сябе.