Проект "История Лиды в датах" Опции

[Admin]

Ліпень

8 ліпеня – 75 гадоў з дня вызвалення горада Ліды ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
Падчас вайны Ліда была важным чыгуначным вузлом, праз які штодня праходзілі дзясяткі саставаў з рознымі грузамі ваеннага прызначэння і жывой сілай. У горадзе размяшчаўся ваенны гарнізон. Акрамя таго, на Лідчыне дзейнічалі фарміраванні Арміі Краёвай, якія з першых дзён узнікнення (люты 1942 года) вялі актыўную барацьбу за вяртанне тэрыторый былой Заходняй Беларусі ў склад Польскай дзяржавы.
Барацьба з нямецкімі захопнікамі пачалася практычна з першых дзён акупацыі раёна. Невялікія падпольныя групы з ліку мясцовага насельніцтва, былых ваеннаслужачых Чырвонай Арміі, ажыццяўлялі дыверсіі на прадпрыемствах горада, жалезнай дарозе, электрастанцыі.
З чэрвеня 1941 года да ліпеня 1944-га горад Ліда быў пад нямецкай акупацыяй. У самым пачатку вайны яго цэнтр зноў быў знішчаны – на гэты раз бамбёжкамі. Многія аб’екты, у тым ліку прыгожыя двухпавярховыя будынкі, узведзеныя ў пачатку ХХ стагоддзя, пасля налётаў фашысцкай авіяцыі ператварыліся ў руіны. Пры бамбёжках 22—23 чэрвеня былі знішчаны Рынкавая плошча, Школьны двор, сінагога, аптэкі, магазіны, гасцініцы, жылыя будынкі. За гады акупацыі фашысты пазбавілі жыцця ўсё яўрэйскае насельніцтва горада. Для тых лідчан, што выжылі, вызваленне прыйшло 8 ліпеня 1944 года. У гонар воінаў, партызанаў, падпольшчыкаў, загінулых у вайне, былі пастаўлены помнікі, насыпаны Курган Бессмяротнасці. Многія вуліцы зараз носяць імёны герояў. Месцы расстрэлаў увекавечаны ў мемарыяльных комплексах.
Пасля вайны насельніцтва Ліды рэзка паменшылася. Аднаўленне горада ішло марудна і вельмі цяжка. Толькі ў другой палове 50-х гадоў колькасць насельніцтва прыкладна дасягнула даваеннага ўзроўню.

[Admin]

Чэрвень

13 чэрвеня – 160 год з дня нараджэння Канстанціна Канстанцінавіча Горскага (1859, г. Ліда- 1942), польскага, беларускага і рускага музыканта і кампазітара.
Канстанцін Антоні Горскі – кампазітар, скрыпач-віртуоз, педагог, дырыжор, грамадскі дзеяч. Нарадзіўся ў Лідзе 13 чэрвеня 1859 года. Музычную адукацыю атрымаў у Музычным інстытуце Апалінарыя Контскага ў Варшаве. У 1881 годзе Канстанцін Горскі скончыў кансерваторыю ў Санкт-Пецярбурзе па класу скрыпкі, атрымаўшы Вялікі сярэбраны медаль і званне “Свабодны мастак”. Педагогам музыканта быў вядомы вянгерскі скрыпач Леапольд Аўэр. Годам пазней Горскі скончыў клас кампазіцыі і інструментоўкі выдатнага рускага кампазітара Мікалая Рымскага-Корсакава.
Горскага лічылі выдатным скрыпачом не толькі ў Расіі, але і ў Еўропе. Вялікую павагу меў да яго Пётр Ільіч Чайкоўскі, які лічыў музыканта адным з лепшых выканаўцаў яго скрыпічнага канцэрта D-dur № 1. Канстанцін Горскі пакінуў багатую творчую спадчыну. Да самых вядомых яго твораў адносяцца “Арганная фантазія” f-mol, якая лічыцца адным з шэдэўраў польскай арганнай літаратуры позняга рамантызму. К. Горскі – аўтар сімфанічных паэм “На Алімпе” і “Зачараваны круг”, опер “Маргер”, “За хлебам”, больш сотні рамансаў, мноства інструментальных твораў. У 1897 і 1905 гадах Горскі – быў узнагароджаны ордэнамі Святога Станіслава і Святой Ганны. Пачынаючы з 1955 года, у Лідзе праходзіць конкурс імя Канстанціна Горскага, удзел у якім прымаюць юныя музыканты Гродзешчыны.

[Admin]

Май

55 гадоў (1964 г.) — было ўстаноўлена званне Ганаровага грамадзяніна г. Ліды.
Усяго за мінулыя гады звання “Ганаровы грамадзянін г. Ліды”, а з 2004 года і “Ганаровы грамадзянін Лідскага раёна” былі ўдастоены 42 чалавекі.
Гэта людзі, якія прымалі ўдзел у вызваленні Лідчыны ў гады Вялікай Айчыннай вайны, унеслі значны ўклад у станаўленне і росквіт нашага горада ў мірны час. Сярод іх: Леанід Ігнацьевіч Бяда (двойчы Герай Савецкага Саюза, лётчык-штурмавік, які ўдзельнічаў у баях за вызваленне Ліды); Сяргей Іванавіч Балгарын (адзіны з герояў-франтавікоў, хто быў ганараваны звання Героя Савецкага Саюза менавіта за баі на Лідчыне - пад Татарцами і Белагрудай); Віктар Андрэевіч Вараб'ёў (удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, урач-хірург, на яго рахунку каля 6 тысяч аперацый, заслужаны лекар БССР) і шэраг іншых заслужаных людзей. Да шкадавання час няўмольны, і многіх ганаровых грамадзян Ліды ўжо няма ў жывых. Але і сёння сярод нас жывуць людзі, кожнага з якіх можна назваць чалавекам-легендай нашага горада: Худык Андрэй Паўлавіч, Мамчыц Станіслаў Іванавіч, Зайцава Наталля Андрэеўна, Казакоў Валянцін Фёдаравіч і шмат, шмат іншых. Азнаёміцца з поўным спісам Ганаровых гарамадзян Лідчыны і іх заслугамі можна на нашым сайце ў базе дадзеных “Почетный гражданин”.

[Admin]

Красавік

60 гадоў (1959 г.) — з часу адкрыцця Лідскага гісторыка-мастацкага музея .
У 2009 годзе калектыў Лідскага гісторыка-мастацкага музея стаў лаўрэатам спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва за рэалізацыю праграмы “Старадаўніх муроў адраджэнне”. Сутнасць гэтай праграмы заключаецца ў павышэнні цікавасці моладзі да гісторыі краю праз аднаўленне сярэднявечных традыцый (абход замка рацарамі мясцовых клубаў, турніры рыцараў, сярэдневяковыя гульні, танцы, стрэльба з лука). Двойчы (у 2008 і 2009 гг.) Лідскі гісторыка-мастцкі музей быў прызнаны лепшай установай культуры на Гродзеншчыне.
23 красавіка – 60 год з дня нараджэння Вячаслава Анатольевіча Пыпеця (нар. у Лідзе ў 1959 г.), кампазітара, аранжыроўшчыка.
Заснавальнік і кіраўнік тэатра песні “Ліда-мюзікл” (1997 г.). У 1999 годзе калектыў атрымаў званне “народны”, а В.А. Пыпець – першую прэмію на абласным конкурсе кампазітараў.
Першыя музычныя творы пачаў складаць у музычнай школе. Ён аўтар і аранжыроўшчык больш за 200 музычных твораў, аўтар музыкі да 16 спектакляў і пастановак. Шмат песень прысвяціў гораду Лідзе. Пісаў песні на вершы лідскіх паэтаў – Віктара Бачарова, Леаніда Вінніка, Станіслава Судніка, Міхася Мельніка.

[Admin]

Сакавiк

245 гадоў таму (1774) у вёсцы Ганчары была пабудавана Свята-Пакроўская царква.
Сёння яна з’яўляецца найстарэйшай на Лідчыне. Пабудавана яна была з дрэва, у выглядзе карабля, падскарбіем Вялікага княства Літоўскага Салагубам. Да 1839 года функцыянавала як уніяцкая. Царква драўляная базілікальнага тыпу, трохнефавая, прамавугольная, з трохсценнай алтарнай прыбудовай. Дынамічнасць ёй надае высокая вежа-званіца на галоўным фасадзе з купалам, увянчаным дэкаратыўным крыжам. Іканастас з абразам Тайнай Вячэры. Царква – помнік драўлянага дойлідства.
Ні ў гады войнаў, ні ў гады ганенняў храм у Ганчарах рабураны не быў. Да нашых дзён захаваўся ў сваім першапачатковым выглядзе. Са снежня 1976 па 2010 год у ім служыў найстарэйшы святар Навагрудска-Лідскай епархіі протаірэй Іаан Мяндзіла.

24 сакавіка – 35 год з дня нараджэння Дзінары Мазітавай (1984 г. Ліда), кампазітара, піяністкі.
Дзінара Мазітава набыла вядомасць у колах музыкантаў і стала лаўрэатам міжнародных конкурсаў і фестываляў у Гродне, Мінску, Санкт-Пецярбурзе і Масвке будучы навучэнкай Лідскай дзіцячай музычнай школы.
У творчым багажы Дзінары дзіцячыя оперы, фартэпіянныя сюіты, творы для флейты і скрыпкі з фартэпіяна, для віяланчэлі і фартэпіяна, цыкл песень на вершы беларускіх, рускіх паэтаў і уласныя вершы. У 2010 годзе на выдатна скончыла аспірантуру Санкт-Пецярбургскай кансерваторыі і стала выкладчыцай кафедры спецыяльнага фартэпіяна.
Выдавецтвам “Чатыры Чвэрці” у Мінске быў выданы збор твораў Дзінары “Дюймовочка”. Беларускім тэлевізійным агенствам быў зняты дакументтальны фільм пра яе творчасць “Лидское каприччио”.

[Admin]

Люты

8 – 105 год з дня нараджэння Валянціна Таўлая (1914 – 1947 гг.), беларускага паэта. На працягу некалькіх гадоў жаў у Лідзе, працаваў літаратурным супрацоўнікам раённай газеты “Уперад”.
Лёс Таўлая ў нечым падобны на лёс многіх беларускіх паэтаў, чые жыццёвыя вытокі бралі аснову з пачатку ХХ стагоддзя. За ўдзел у студэнцкіх забастоўках, за выступленні супраць прыгнёту заходнебеларускага народа Валянцін Таўлай некалькі разоў арыштоўваўся, сядзеў у астрогах Слоніма, Гродна, Ліды. Між іншым, было яму тады ад роду усяго 16 гадоў.
Верасень 1939 года 25-гадовы паэт сустрэў на вуліцах Гродна ў вопратцы вязня. Радасць вызвалення, сустрэч з роднымі, любімая праца ў рэдакцыі Лідскай раённай газеты, сям’я, віды на выданне зборніка твораў. У Лідзе адбылася яго сустрэча з Янкам Купалам.
Вялікая Айчынная вайна застала паэта і яго сям’ю ў Лідзе. Давялося перажыць страшэнныя бамбёжкі, пачатак акупацыі горада. Таўлай быў сувязным партызанскага атрада імя Катоўскага Баранавіцкага злучэння, разведчыкам, кіраўніком навагрудскай сеткі спецгрупы “Буравеснік”.
У верасні 1943 года Валянціна Таўлая арыштавалі ў Лідзе разам з бацькам, сястрой і мачыхай. Але верныя сябры Н.Тарас і С.Хмара цудам выратавалі ад шыбеніцы. Бацькі ж былі адпраўлены ў Асвенцым, дзе і загінулі.
Пасля вайны Таўлай пасяліўся ў Мінску, працаваў навуковым супрацоўнікам у літаратурным музеі Янкі Купалы. Ад першых дзён арганізацыі музея ён стаў найбліжэйшым памочнікам Уладзіславы Францаўны Луцэвіч, яе намеснікам.
Таўлаю даводзілася аднаму з першых пачынаць вялікую працу па збору і вывучэнню Купалаўскай спадчыны. Спасцігаючы ўсё глыбей душу Купалаўскай паэзіі, Таўлай аберагаў яе чысціню і сапраўднае, першароднае гучанне. Здзіўляе шырыня даследчых задум Валянціна Паўлавіча, разлічаных на бліжэйшыя пяць год – тых, якія яму не суджана было пражыць. Засталіся ў рукапісах сотні накідаў, выпісак, тонкіх назіранняў.
Даволі актыўна працаваў паэт і ў галіне нарыса, быў вядомы таксама як крытык і літаратуразнаўца.
Працаваў, гледзячы далёка наперад, як апантана працуе чалавек, што яшчэ не задумваецца над пройдзенымі жыццёвымі вёрстамі. Але не паспеў зрабіць і невялікай часткі з таго, што хацеў і што мог. Так і не пабачыў сваю першую кнігу “Шляхі і краты” (яна выйшла пасля смерці паэта пад назвай “Выбранае”). 27 красавіка 1947 года паэта не стала.

[Admin]

Студзень

495 гадоў таму (1524) у вёсцы Малое Мажэйкава Лідскага павету пабудаваны праваслаўны храм абарончага тыпу.
Заснавальнікам яе быў набожны памешчык Шымка Мацкевіч-Шкленскі, які надзяліў яе дзясятаю капою ад жыта, ячменю і пшаніцы са свайго маёнтка Мажэйкава. Але хутка святыня апынулася ў руках уніятаў. Паны замест ахоўвання і павялічэння дабрабыту абрабавалі царкву. Асабліва абуральнымі былі дзеянні абшарніка пана Кастравіцага… Пачуўшы, што настаяцель Пётр Афанасьевіч знайшоў у дамавіне заснавальніка царквы Шымкі Мацкевіча шмат золата, Кастравіцкі падступіў да святара, жадаючы прысвоіць сабе той уніяцкі скарб. Ды атрымаўшы адмову, пачаў катаваць святарову жонку, якая, паводле адных звестак, ад гэтага і памерла, паводле другіх – была задушана служкаю пана. Гаспадарка святара падверглася рабаванню, а сам няшчасны айцец Пётр не вытрымаў і хутка таксама памёр.
Аднойчы, падчас праезду з Вільні ў Гродна Маламажэйкаўскую царкву заўважыў і пажадаў агледзець імператар Аляксандр Паўлавіч. Пабудова глыбока ўразіла цара сваім маркотным і жабрацкім станам. Аляксандр загадаў неадкладна рамантаваць храм, нагляд жа за гэтым даручыў слонімскаму абшарніку Юндзілу.
У 1863 годзе настаяцелем храма быў прызначаны святар Леў Савіцкі, выпускнік Літоўскай духоўнай семінарыі. Пры ім старадаўняя Маламажэйкаўская царква-крэпасць набыла сучасны прыгожы выгляд, было складзена яе апісанне, надрукаванае ў “Літоўскіх епархіяльных ведамасцях”. А 21 студзеня 1873 года адбылося яе асвячэнне.
Шмат разоў царква-крэпасць была атакавана ворагам. Магчыма, такі будынак і не мог устаяць супраць цяжкай артылерыі, але для войск з лёгкай агнястрэльнай і халоднай зброяй быў непрыступнай перашкодай на шляху. Сцены царквы – не меньш двух метраў таўшчынёй, а вокны – з жалезнымі кратамі. Па кутах будынка – чатыры круглыя вежы, а ўнутры – спіральныя каменныя лесвіцы. Звонку сцены вежаў аздоблены атынкаванымі нішамі, а таксама архітэктурнымі ўпрыгожаннямі ў выглядзе складзеных з цэглы крыжоў. Дарэчы, існуе паданне, што на заходніх вежах у нялепшыя для храма часіны з’яўляліся постаці анёлаў: адзін з трубой, другі з мячом. Уваход у царкву калісь абараняўся цяжкімі жалезнымі дзвярыма, якія апускаліся на ланцугах са сцянной нішы. Гэтыя дзверы не захаваліся.
Прыцягвае ўвагу і саеасаблівая канструкцыя перакрыццяў: спляценні гуртоў і нервюр зорчатых зводаў нібыта ўтвараюць трохвугольнікі і ромбы. Такая сістэма гатычных зводаў сімвалізуе бязгрэшнасць і святасць Багародзіцы Дзевы.
Людзі гавораць аб незвычайнай энергетыцы царквы. Кажуць, у гэтым намоленым за пяць стагоддзяў месцы – благадаць Божая.