Проект "История Лиды в датах" Опции

[Admin]

Сакавiк

245 гадоў таму (1774) у вёсцы Ганчары была пабудавана Свята-Пакроўская царква.
Сёння яна з’яўляецца найстарэйшай на Лідчыне. Пабудавана яна была з дрэва, у выглядзе карабля, падскарбіем Вялікага княства Літоўскага Салагубам. Да 1839 года функцыянавала як уніяцкая. Царква драўляная базілікальнага тыпу, трохнефавая, прамавугольная, з трохсценнай алтарнай прыбудовай. Дынамічнасць ёй надае высокая вежа-званіца на галоўным фасадзе з купалам, увянчаным дэкаратыўным крыжам. Іканастас з абразам Тайнай Вячэры. Царква – помнік драўлянага дойлідства.
Ні ў гады войнаў, ні ў гады ганенняў храм у Ганчарах рабураны не быў. Да нашых дзён захаваўся ў сваім першапачатковым выглядзе. Са снежня 1976 па 2010 год у ім служыў найстарэйшы святар Навагрудска-Лідскай епархіі протаірэй Іаан Мяндзіла.

24 сакавіка – 35 год з дня нараджэння Дзінары Мазітавай (1984 г. Ліда), кампазітара, піяністкі.
Дзінара Мазітава набыла вядомасць у колах музыкантаў і стала лаўрэатам міжнародных конкурсаў і фестываляў у Гродне, Мінску, Санкт-Пецярбурзе і Масвке будучы навучэнкай Лідскай дзіцячай музычнай школы.
У творчым багажы Дзінары дзіцячыя оперы, фартэпіянныя сюіты, творы для флейты і скрыпкі з фартэпіяна, для віяланчэлі і фартэпіяна, цыкл песень на вершы беларускіх, рускіх паэтаў і уласныя вершы. У 2010 годзе на выдатна скончыла аспірантуру Санкт-Пецярбургскай кансерваторыі і стала выкладчыцай кафедры спецыяльнага фартэпіяна.
Выдавецтвам “Чатыры Чвэрці” у Мінске быў выданы збор твораў Дзінары “Дюймовочка”. Беларускім тэлевізійным агенствам быў зняты дакументтальны фільм пра яе творчасць “Лидское каприччио”.

[Admin]

Люты

8 – 105 год з дня нараджэння Валянціна Таўлая (1914 – 1947 гг.), беларускага паэта. На працягу некалькіх гадоў жаў у Лідзе, працаваў літаратурным супрацоўнікам раённай газеты “Уперад”.
Лёс Таўлая ў нечым падобны на лёс многіх беларускіх паэтаў, чые жыццёвыя вытокі бралі аснову з пачатку ХХ стагоддзя. За ўдзел у студэнцкіх забастоўках, за выступленні супраць прыгнёту заходнебеларускага народа Валянцін Таўлай некалькі разоў арыштоўваўся, сядзеў у астрогах Слоніма, Гродна, Ліды. Між іншым, было яму тады ад роду усяго 16 гадоў.
Верасень 1939 года 25-гадовы паэт сустрэў на вуліцах Гродна ў вопратцы вязня. Радасць вызвалення, сустрэч з роднымі, любімая праца ў рэдакцыі Лідскай раённай газеты, сям’я, віды на выданне зборніка твораў. У Лідзе адбылася яго сустрэча з Янкам Купалам.
Вялікая Айчынная вайна застала паэта і яго сям’ю ў Лідзе. Давялося перажыць страшэнныя бамбёжкі, пачатак акупацыі горада. Таўлай быў сувязным партызанскага атрада імя Катоўскага Баранавіцкага злучэння, разведчыкам, кіраўніком навагрудскай сеткі спецгрупы “Буравеснік”.
У верасні 1943 года Валянціна Таўлая арыштавалі ў Лідзе разам з бацькам, сястрой і мачыхай. Але верныя сябры Н.Тарас і С.Хмара цудам выратавалі ад шыбеніцы. Бацькі ж былі адпраўлены ў Асвенцым, дзе і загінулі.
Пасля вайны Таўлай пасяліўся ў Мінску, працаваў навуковым супрацоўнікам у літаратурным музеі Янкі Купалы. Ад першых дзён арганізацыі музея ён стаў найбліжэйшым памочнікам Уладзіславы Францаўны Луцэвіч, яе намеснікам.
Таўлаю даводзілася аднаму з першых пачынаць вялікую працу па збору і вывучэнню Купалаўскай спадчыны. Спасцігаючы ўсё глыбей душу Купалаўскай паэзіі, Таўлай аберагаў яе чысціню і сапраўднае, першароднае гучанне. Здзіўляе шырыня даследчых задум Валянціна Паўлавіча, разлічаных на бліжэйшыя пяць год – тых, якія яму не суджана было пражыць. Засталіся ў рукапісах сотні накідаў, выпісак, тонкіх назіранняў.
Даволі актыўна працаваў паэт і ў галіне нарыса, быў вядомы таксама як крытык і літаратуразнаўца.
Працаваў, гледзячы далёка наперад, як апантана працуе чалавек, што яшчэ не задумваецца над пройдзенымі жыццёвымі вёрстамі. Але не паспеў зрабіць і невялікай часткі з таго, што хацеў і што мог. Так і не пабачыў сваю першую кнігу “Шляхі і краты” (яна выйшла пасля смерці паэта пад назвай “Выбранае”). 27 красавіка 1947 года паэта не стала.

[Admin]

Студзень

495 гадоў таму (1524) у вёсцы Малое Мажэйкава Лідскага павету пабудаваны праваслаўны храм абарончага тыпу.
Заснавальнікам яе быў набожны памешчык Шымка Мацкевіч-Шкленскі, які надзяліў яе дзясятаю капою ад жыта, ячменю і пшаніцы са свайго маёнтка Мажэйкава. Але хутка святыня апынулася ў руках уніятаў. Паны замест ахоўвання і павялічэння дабрабыту абрабавалі царкву. Асабліва абуральнымі былі дзеянні абшарніка пана Кастравіцага… Пачуўшы, што настаяцель Пётр Афанасьевіч знайшоў у дамавіне заснавальніка царквы Шымкі Мацкевіча шмат золата, Кастравіцкі падступіў да святара, жадаючы прысвоіць сабе той уніяцкі скарб. Ды атрымаўшы адмову, пачаў катаваць святарову жонку, якая, паводле адных звестак, ад гэтага і памерла, паводле другіх – была задушана служкаю пана. Гаспадарка святара падверглася рабаванню, а сам няшчасны айцец Пётр не вытрымаў і хутка таксама памёр.
Аднойчы, падчас праезду з Вільні ў Гродна Маламажэйкаўскую царкву заўважыў і пажадаў агледзець імператар Аляксандр Паўлавіч. Пабудова глыбока ўразіла цара сваім маркотным і жабрацкім станам. Аляксандр загадаў неадкладна рамантаваць храм, нагляд жа за гэтым даручыў слонімскаму абшарніку Юндзілу.
У 1863 годзе настаяцелем храма быў прызначаны святар Леў Савіцкі, выпускнік Літоўскай духоўнай семінарыі. Пры ім старадаўняя Маламажэйкаўская царква-крэпасць набыла сучасны прыгожы выгляд, было складзена яе апісанне, надрукаванае ў “Літоўскіх епархіяльных ведамасцях”. А 21 студзеня 1873 года адбылося яе асвячэнне.
Шмат разоў царква-крэпасць была атакавана ворагам. Магчыма, такі будынак і не мог устаяць супраць цяжкай артылерыі, але для войск з лёгкай агнястрэльнай і халоднай зброяй быў непрыступнай перашкодай на шляху. Сцены царквы – не меньш двух метраў таўшчынёй, а вокны – з жалезнымі кратамі. Па кутах будынка – чатыры круглыя вежы, а ўнутры – спіральныя каменныя лесвіцы. Звонку сцены вежаў аздоблены атынкаванымі нішамі, а таксама архітэктурнымі ўпрыгожаннямі ў выглядзе складзеных з цэглы крыжоў. Дарэчы, існуе паданне, што на заходніх вежах у нялепшыя для храма часіны з’яўляліся постаці анёлаў: адзін з трубой, другі з мячом. Уваход у царкву калісь абараняўся цяжкімі жалезнымі дзвярыма, якія апускаліся на ланцугах са сцянной нішы. Гэтыя дзверы не захаваліся.
Прыцягвае ўвагу і саеасаблівая канструкцыя перакрыццяў: спляценні гуртоў і нервюр зорчатых зводаў нібыта ўтвараюць трохвугольнікі і ромбы. Такая сістэма гатычных зводаў сімвалізуе бязгрэшнасць і святасць Багародзіцы Дзевы.
Людзі гавораць аб незвычайнай энергетыцы царквы. Кажуць, у гэтым намоленым за пяць стагоддзяў месцы – благадаць Божая.

[Admin]

Снежань

10 – 105 год з дня нараджэння Гебельта Вацлава Яўгенавіча (1913, Гродзенскі р-н - 1999), беларускага шахматыста, пераможца 1-га чэмпіяната Міжнароднай шахматнай кампазіцыі. Працаваў у Лідзе.
Вацлаў Яўгенавіч апублікаваў каля 600 шахматных задач, 120 з якіх атрымалі прызы на конкурсах, у т. л. 52 першыя. Чэмпіён СССР па шахматнай кампазіцыі ў камандным першынстве ў 1969, 1971 гадах. Шэсць разоў выступаў на міжнародных спаборніцтвах у складзе зборнай каманды СССР. Адзін з аўтараў кнігі “Шахматная кампазіцыя ў Беларусі” (1981).
(1843) - 145 гадоў з дня нараджэння Веры Навіцкай, начальніцы Лідскай жаночай гімназіі, дзіцячай пісьменніцы.
У 1906 годзе яна выпусціла дзве кнігі “Добра жыць на свеце! З успамінаў шчаслівай дзяўчынкі” і “Вясёлыя будні. З успамінаў гімназісткі”. Кнігі атрымалі прызнанне і хутка разышліся. Гэтыя кнігі былі напісаны Верай Сяргееўнай яшчэ да другога замужжа і былі падпісаны “Вера Махцэвіч”. У 1909-м годзе Вера Сяргееўна выходзіць замуж за ўдаўца Фёдара Навіцкага і бярэ яго прозвішча. З тых часоў яе прозвішча на кнігах пішацца як Вера Навіцкая (Махцэвіч). На працягу 1912 -14 гадоў яна выдала яшчэ 5 кніг для дзяўчынак: “Запаветныя куткі”(1911), “Ціхамірныя гады” (1912), “Басурманка” (1914), “Наташа Славіна” (1914) і “Галя” (1914). У гэтыя гады яна была начальніцай Лідскай жаночай прыватнай гімназіі і ніхто не можа засумнявацца, што гэтыя 5 твораў напісаны ў Лідзе.
1598- 410 гадоў таму назад Лідскі стараста Ян Станіслававіч Абрамовіч выдаў у Вільні евангелічны “Катэхізіс”.
Ян Абрамовіч (Ян Абрагамовіч) (? – 19.04.1602). Стараста лідскі, ваявода мінскі (1593) і смаленскі (1596), пісьменнік. Паходзіў са старажытнага роду Абрагамовічаў, якія славіліся багаццем і адукаванасцю. Удзельнічаў у кальвінісцкіх дыспутах з езуітамі, у Торунскім сінодзе (1595), у нарадах з праваслаўнымі ў Вільні (1599). У Варнянах (Гродзенская вобл.) заснаваў кальвінісцкі сабор, бальніцу, школу, якія існавалі да сярэдзіны XVII стагоддзя.
Выдаў ў Вільні (1598) евангелічны “Катэхізіс”, які змяшчаў да 300 рэлігійных песень. Яму таксама прыпісваюць аўтарства твора “Погляды літвіна на танную куплю і даражэйшы продаж збожжа” (1595, на польскай мове), дзе аўтар выступае асветным тлумачальнікам і абаронцам свабоды гандлю.

[Admin]

Лістапад

30 год з часу стварэння народнага ансамбля народнай музыкі “Гудскі гармонік”.
Створаны ў 1988 годзе у вёсцы Гуды Лідскага раёна пры сельскім Доме культуры. У 1994 годзе прысвоена “народны аматарскі калектыў”. Кіраўнік Андрэй Колышка.
Сучасны калектыў мае сваё індывідуальнае аблічча, непаўторную манеру выканання і рэпертуар, які ў асноўным складаюць беларускія, польскія, рускія народныя песні і мелодыі, а таксама апрацаваныя творы, запісаныя ад старэйшых жыхароў Лідскага раёна ў час фальклорных экспедыцый. Частку рэпертуару “Гудскага гармоніка” складаюць аўтарскія творы Андрэя Колышкі на словы экс-салісткі Ганны Баборык і творы напісаныя ўдзельнікам ансамбля – Аляксандрам Пучылам на ўласныя вершы і вершы лідскага паэта Станіслава Судніка.
Народны ансамбль народнай музыкі “Гудскі гармонік” на высокім прафесійным узроўні прадстаўляе беларускае музычнае і песеннае мастацтва як у нашай краіне, так і за яе межамі. За гады існавання калектыў даў больш за шэсцьсот канцэртаў. “Гудскі гармонік” – удзельнік і неаднаразовы пераможца рэспубліканскіх, абласных і раённых святаў, фестываляў і конкурсаў. З 2007 года звесткі пра ансамбль “Гудскі гармонік” уключаны ў энцыклапедыю “Беларускі фальклор”, а ў 2017 годзе – у энцыклапедычны даведнік “Беларускія народныя музычныя інструменты”.

8 лістапада – 115 гадоў з дня нараджэння Брыкеля Паўла Парфір’евіча (1903 – 1983), удзельніка Вялікай Айчыннай вайны, Ганаровага грамадзяніна г. Ліды.
У 1925 годзе быў прызваны ў Чырвоную Армію. Вялікую Айчынную вайну пачаў камандзірам палка 22 чэрвеня 1941 года ў раёне Рава-Руская, а скончыў камандзірам дэвізіі 9 мая 1945 года на Эльбе. Быў два разы паранены і кантужаны. За вызваленне Ліды і Гродна яго дывізія палучыла назву “Гродзенская”, а яе 23-ці полк стаў называцца “Лідскі”. Аўтар кнігі “Повесть о последнем рейде”. Герой Савецкага Саюза (1945).

[Admin]

Кастрычнік

605 год таму назад стала пісьмова вядома паселішча Ваверка (1413 год), калі Міхаіл Галігінавіч заснаваў касцёл Святога Францішка.

Ваверка знаходзіцца ў дваццаці сямі кіламетрах ад Ліды, на паўночна-заходнім накірунку. Населены пункт быў уключаны ў спіс аграгарадкоў, якія будаваліся ў Гродзенскай вобласці ў 2006 годзе.
Верагодна, што горад Вевярэск, які згадваецца ў “Спісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх” у “Першым Наўгародскім летапісе”, - папярэднік Ваверкі. Дакладнае месцазнаходжанне Вевярэска невядомае, але лічыцца, што ён знаходзіўся на беразе рэчкі Ваверкі. Ёсць меркаванне, што горад і яго жыхары загінулі ў 1257-1259 гадах пры першым наездзе хана Бурундая. Уцалелыя гараджане заснавалі новае паселішча ( магчыма, якраз на месцы Вевярэска) і назвалі яго Ваверка.
Назва паселішча – ад назвы рэчкі, а назва рэчкі ад слова вавёрка, якое гучыць падобна і на беларускай, і на літоўскай мовах (vavere, vaveraite, veveryte). Ці то вавёрак у ваколіцах было шмат, ці то рэчка, як вавёрачка, хуценька збягала да свайго вусця?

9 кастрычніка спаўняецца 80 год з дня нараджэння Мельнікава Уладзіміра Сяргеевіча.
Нарадзіўся ў 1938 годзе у Полацку. Жыў у Літве і Эстоніі, вучыўся ў Талінскім мастацкім інстытуце на аддзяленні станкавага жывапісу. Працаваў майстрам на заводзе, інструктарам у райвыканкаме, настаўнікам у Лідскім індустрыяльным тэхнікуме, літаратурным супрацоўнікам у газеце “Уперад” (зараз “Лідская газета”). Партрэт- асноўны жанр У. Мельнікава. Ім напісаны партрэты Ніла Гілевіча, Анатоля Ярмоленкі, Аляксандра Лукашэнкі, Мітрапаліта Філарэта, Маргарэт Тэтчэр і іншыя.
Уладзімір Мельнікаў адным з першых творчых людзей горада ўзняў пытанне аб стварэнні ў Лідзе школы мастацтваў. Яго праблемны артыкул “Бляск і галеча Лідскага замка”, які быў надрукаваны ў 2004 годзе спачатку ў “Гродзенскай праўдзе”, а потым і ў рэспубліканскай газеце “Культура”, паклаў канец разбурэнню каштоўнага гістарычнага помніка.

[Admin]

Верасень

695 год таму назад па загаду князя Вялікага Княства Літоўскага Гедыміна пачалося будаўніцтва Лідскага замка і заснаванне горада Ліды.

У 1323 годзе князь Гедымін аддаў загад пабудаваць у Лідзе каменную крэпасць, якая была б перашкодай на шляху рыцараў-крыжакаў у глыб земляў Вялікага Княства Літоўскага. Пяць гадоў спатрэбілася, каб узвесці Лідскі замак, які стаў першым каменным замкам на тэрыторыі дзяржавы. За аснову быў узяты тып рацарскага кастэля – абарончага збудавання ў выглядзе чатырохвугольніка з высокімі каменнымі сценамі.
Адначасова са сценамі ў паўднёва-заходнім куце замка была пабудавана вежа. Другая вежа, размешчаная па дыяганалі ад першай, у паўночна-усходнім куце замкавага двара, была пабудавана пазней. Вядома, што на ўсіх паверхах Лідскага замка былі пакоі і залы. Таксама тут размяшчаліся праваслаўная царква, турма, суд і архіў.
У 1953 годзе Лідскі замак увайшоў у спіс помнікаў архітэктуры, узятых пад ахову дзяржавы. Сёння галоўная славутасць горада знаходзіцца на рэканструкцыі, але нягледзячы на гэта, замак застаецца адкрытым для турыстаў круглы год.

24 верасня спаўняецца 95 гадоў з дня нараджэння Земавіта Фядэцкага (1923 г., в. Лебяда Лідскага павета – 2009 г.), польскага пісьменніка, перакладчыка, крытыка. Складальнік зборніка беларускіх народных песень “Цёплыя вечары… ды халодныя ранкі…”, запісаных у в. Феліксава ў 1942 – 1943 гг.
Земавіт Фядэцкі наразіўся 22 жніўня 1923 г. у маёнтку Лебяда, непадалёк Мажэйкава.У цяжкія часіны вайны жыў у вёсцы Феліксава, у сям’і свайго сябра Уладзіміра Мальца. Ён працаваў з ім у полі, дапамагаў будаваць новую хату, хадзіў на вячоркі, на вяселлі, на талокі, на хрысціны, дужаўся з хлопцамі на ігрышчах, танцаваў з паненкамі на вечарынах, а потым запісваў песні феліксаўскіх сялян, не ведаючы, ці будзе з гэтага запісу нейкі спажытак і ці здолее ў будучым надрукаваць свій зборнік.
Зборнік гэтых песень пад назвай “Цёплыя вечары… ды халодныя ранкі, czyli co spiewano w Feliksowie” выйшаў у 1992 годзе і дайшоў да Новай Зеландыі, а ў Італіі яго назвалі “Песні Атлантыды”.
Земавіт Фядэцкі хаваў рукапіс гэтых песень амаль 50 гадоў у ваенны час, у час працы ў амбасадзе Польшчы, ў Маскве, потым на розных кватэрах у Варшаве, як быццам не было нічога больш каштоўнага, што варта было б схаваць ці вазіць з сабой і праз вайну, і праз пасляваенную разруху, і праз варшаўскі побыт, такі далёкі ад страчанай, як падавалася, навек Беларусі, у якую ён прыехаць ужо не спадзяваўся. За ўсім гэтым відна вялікая любоў Земавіта Фядэцкага да малой радзімы, і радзіма адказала яму такой жа любоўю. У 2017 годзе на Лідчыне быў заснаваны фестываль песеннага фальклору памяці Земавіта Фядэцкага “Цёплыя вечары… ды халодныя ранкі”.