Проект "История Лиды в датах" Опции

[Admin]

Люты

13- 55 гадоў з дня нараджэння Саука Антона Уладзіміравіча (творчы псеўданім Антось Савук; 1968–2004, г.Ліда), краязнаўцы. Асноўнай яго краязнаўча-даследчай працай стала “Гісторыя Лідскага аэрадрома”.
Антось Савук вёў актыўную і рознабаковую краязнаўчую і даследчую працу. Склаў дастаткова шырокі Лідскі біяграфічны даведнік, апублікаваў шэраг краязнаўчых даследванняў у перыядычных выданнях. Прыступіў да падрыхтоўкі вялікіга даследвання “Млыны Лідчыны”, апублікаваў некалькі замалёвак па гэтай тэме. Але асноўнай яго краязнаўча-даследчай працай стала “Гісторыя Лідскага аэрадрома”. Працуючы над гісторыяй Лідскага аэрадрома Антось Савук устанавіў цесныя сувязі са шматлікімі даследчыкамі гісторыі авіяцыі.

[Admin]

Студзень

Сёлета спаўняецца 700-гадоў, калі па загаду князя Вялікага Княства Літоўскага Гедыміна пачалося будаўніцтва Лідскага замка і заснаванне горада Ліды. У 1323 годзе ён звярнуўся да жыхароў ганзейскіх гарадоў з запрашэннем на жыхарства ў Вялікае Княства Літоўскае і ў гэты ж год ваеннапалонныя з Валыні і Кіева па яго дырэктыве прыступілі да будавання Лідскага замка.
Лідзяне загадзя рыхтаваліся да гэтага вялікага свята. У супольнасці з уладамі быў створаны бульвар Гедыміна, адрэстаўрыравана і адкрыта вежа Гедыміна ў Лідскім замку, пабудаваны рэстаран “Гедымін”, усталяваны помнік Гедыміну, правялі хакейны турнір памяці Гедыміна.
Хто ж такі гэты выдатны чалавек? У летапісах яго клікалі па-рознаму – князь Едзіман, Кедмін, Гедзімонт, Гедымін, але найчасцей – Гедзімін. Нарадзіўся ён не пазней 1275 г. Вялікім князем быў абраны або прызначаны, калі яму было 40 гадоў.
У Гедзіміна было тры жонкі – Віда, Вольга і Ева, другая і трэцяя жонкі – рускія праваслаўныя князёўны. Ад сваіх жонак Гедымін меў 13 дзяцей. Сваім семярым сынам вылучыў багатую спадчыну. Менавіта Кейстуту дасталіся Трокі, Гродна, Коўна, Упіта, Ліда ікняства Жамойцкае.
Гедымін быў паганцам і пакланяўся ідалам, але цярпіма адносіўся да іншых рэлігій. Дачок выдаваў замуж як за праваслаўных, так і за католікаў. Пяцёра сыноў Гедыміна былі хрысціянамі. У Лідскім замку пры Гедыміне і два стагоддзі потым дзейнічала праваслаўная царква.
Гедымін шмат ваяваў. Хадзіў на Прусію, на Польшчу, на Валынь, на Кіеўшчыну. Ваяваў з Тэўтонскім і Лівонскім Ордэнам. Пад яго ўладу перайшлі старажытнарускія землі з гарадамі Віцебск (1320г.), Мінск (1326г.), Тураў і Пінск (1336г.). Да пачатку 1340-х гадоў усходнія межы ВКЛ праходзілі па лініі Вязьма – Ржэў, агіналі Смаленскае і Бранскае княствы, а паўднёвыя – праходзілі за Кіевам.
Дзякуючы ўдалым шлюбам, гераізму сваіх нашчадкаў, а таксама багатаму дзетанараджэнню сваіх нявестак,Гедымінз’явіўся родапачынальнікам найвядомейшых рускіх і польскіх князскіх прозвішчаў: Бурэмскіх, Вішнявецкіх, Галіцыных, Мсціслаўскіх, Алелькавічаў, Трубяцкіх і іншых. Усе вялікія маскоўскія князі, пачынаючы ад Васіля ІІ - яго нашчадкі па жаночай лініі ад праўнучкі Сіф’і Вітаўтны. У Расіі Гедыміначы па шляхетнасці і радавітасці прыраўноўваліся да Рурыкавічаў.
Гедымін здолеў арганізаваць неверагодныя па маштабу, для таго часу, будаўнічыя працы і стварыць сетку абарончых збудаванняў на галоўных дарогах. Былі пабудаваны замкі ў Вільні, Лідзе, Медніках, Крэва, закладзены Трокскі замак.
Пад канец 1341 г. князь Гедымінбыў забіты стрэлам, з толькі ўзніклай тады агнявой зброі, са сцен крэпасці Баербург. Яго цела было дастаўлена ў Вільню і спалена па паганскіх звычаях на велізарным вогнішчы з хваёвых бярвён, дзе зліваюцца рэкі Вілейка і Вілія.
Дык кім, для нас, жыхароў горада Ліды з’яўляецца славуты Гедымін? Па-першае – заснавальнік горада. Ліда – горад заснаваны Гедымінам. Па-другое – заказчык будаўніцтва найстаражытнейшага гарадскога збудавання. Менавіта, па загаду Гедыміна быў пабудаваны Лідскі замак. Па-трэцяе – увёў назву Ліда ў гістарычныя хронікі. Горад Ліда ўпершыню згадваецца ў завяшчанні Гедымінасваім сынам: “…Кестутови Троки Старые зо всъм князством Жомойтским, з Городном и Ковном, Упитом и Лидою…”.

[Admin]

Снежань

3 – 85 гадоў з дня нараджэння Дануты Бічэль (1937 в. Біскупцы Лід. р-на), беларускай паэткі. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Я. Купалы (1984).
У друку выступае з 1958 года. У вершах, арганічна звязаных з народна-паэтычнай традыцыяй, апявае Радзіму, жыццё працаўнікоў вёскі, прыгажосць роднай зямлі. Духоўная паэзія Дануты Бічэль застаецца сёння новым і поўнасцю яшчэ не прачытанным пластом паэзіі. Гэтыя вершы ўражваюць, здзіўляюць, не адпускаюць, бо быццам трапляеш у чароўную прастору, дзе разам з паэткай складаеш на межы явы і сну сваё маленне Усявышнему.
10 – 170 гадоў з дня нараджэння Шукевіча Вандаліна (1852, в.Нача Лідскага пав. - 1919), беларускага этнографа, археолага.
У ваколіцах Ліды Шукевіч запісваў народныя паданні, легенды, прыкметы, якія потым публікаваў у часопісах. Дзве вялікія цікавыя працы Вандаліна Шукевіча данеслі да нас сотні запісаў помнікаў духоўнай народнай творчасці. Так, у артыкуле “Народныя вераванні і абрады (забабоны, прымхі, прадказанні і інш.), сабраныя ў Віленскай губ.” змешчана 432 запісы. Значную цікавасць уяўляе і артыкул Шукевіча «Старажытныя лекавыя сродкі», прысвечаны народнай медыцыне.

[Admin]

Лістапад

17 – 75 гадоў з дня нараджэння Жалезнага Рыгора Мікалаевіча (1947 – 2006), падпалкоўніка, воіна-інтэрнацыяналіста, былога дырэктара Лід. гісторыка-мастацкага музея (1994-2005), фотааматара, калекцыянера.
Гады, калі Рыгор Мікалаевіч дырэктарстваваў былі для музея не самымі лепшымі. Музей выселілі з сабора, аб’ядналі з мастацкай галерэяй у будынку, які патрабаваў тэрміновага рамонту. Рамонт і рэканструкцыя праводзіліся паволі, па меры паступлення грошай. Усё гэта ён перажываў вельмі балюча.
У “Лідскім Летапісцы” Р.М. Жалезны адзначыўся шырокім, выдатна дакументаваным артыкулам “Марыя Навіцкая і першая жаночая гімназія”. Матэрыялы для артыкула ён выявіў у нацыянальным архіве Літвы. Гэта была першая сур’ёзная публікацыя аб адукацыі на Лідчыне.

[Admin]

Лістапад

17 – 75 гадоў з дня нараджэння Жалезнага Рыгора Мікалаевіча (1947 – 2006), падпалкоўніка, воіна-інтэрнацыяналіста, былога дырэктара Лід. гісторыка-мастацкага музея (1994-2005), фотааматара, калекцыянера.
Гады, калі Рыгор Мікалаевіч дырэктарстваваў былі для музея не самымі лепшымі. Музей выселілі з сабора, аб’ядналі з мастацкай галерэяй у будынку, які патрабаваў тэрміновага рамонту. Рамонт і рэканструкцыя праводзіліся паволі, па меры паступлення грошай. Усё гэта ён перажываў вельмі балюча.
У “Лідскім Летапісцы” Р.М. Жалезны адзначыўся шырокім, выдатна дакументаваным артыкулам “Марыя Навіцкая і першая жаночая гімназія”. Матэрыялы для артыкула ён выявіў у нацыянальным архіве Літвы. Гэта была першая сур’ёзная публікацыя аб адукацыі на Лідчыне.

[Admin]

Кастрычнік

24 – 125 гадоў з дня нараджэння Галіцкага Кузьмы Мікітавіча (1897, г.Таганрог – 1973), Героя Савецкага Саюза (1945), удзельніка абароны Ліды, ганаровага грамадзяніна г.Ліды, яго імя носіць адна з гарадскіх вуліц.

У Чырвонай Арміі з 1918 г.
У час Вялікай Айчыннай вайны – камандзір дывізіі карпусоў на Заходнім і Паўночна-заходнім франтах, камандуючы 11-м гвардзейскім войскам на Калінінградскім, 1-м Прыбалтыйскім і 3-м Беларускім франтах.
У бітвах летам 1941 года 24-я стралковая дывізія пад камандаваннем К.Н.Галіцкага абараняла горад Ліду. З лістапада 1943 года і да канца вайны генерал К.Н. Галіцкі камандаваў 11-м гвардзейскім войскам, якое вылучылася пры падрыхтоўке і правядзенні ў снежні 1943 года Гарадоцкай наступальнай аперацыі, але асабліва аперацыі «Баграціён» летам 1944 года.
Аўтар кнігі «У гады суровых выпрабаванняў» (1973).

31 – 80 гадоў з дня нараджэння Коўкеля Івана Іванавіча (1942, в.Вялікае сяло Лід. р-на), беларускага гісторыка, прафесара ГрДзУ імя Я.Купалы.

У 1969-72 гг. - аспірант кафедры гісторыі БССР БДУ. У 1972-86 гг. выкладае на кафедры гісторыі СССР і БССР Гродзенскага педінстытута (універсітэта). Быў загадчыкам кафедры грамадскіх навук Гродзенскага абласнога інстытута ўдасканалення настаўнікаў (1986-91). Затым зноў выкладчыкам ў Гродзенскім універсітэце, на кафедры гісторыі Беларусі. Выдаў у сааўтарстве (на рус. мове) даследаванні: "Чаму не адбылася БНР? З гісторыі палітычнага банкруцтва нацыяналістычнай контррэвалюцыі ў Беларусі. 1918-1925 гг." (1980), "Чаму не адбылася БНР" (1984, на англ. мове), "Смаргонь. Гісторыка-эканамічны нарыс" (1984), "Масты. Гісторыка-эканамічны нарыс" (1986), "Гродна» (1987, на рус. і франц. мовах), "Гродна. Гісторыка-эканамічны нарыс" (1988), “Актуальныя праблемы гісторыі БССР”(Гродна, 1990), "Нарысы гісторыі Гродзенскай абласной партыйнай арганізацыі" (1990). На беларускай мове выдаў вучэбны дапаможнік «Гісторыя Беларусі. Ч. І. Са старажытных часоў да сярэдзіны XVII ст." (Гродна, 1993 год, у саавт.). У 1998 у Гродне выдаў на рускай мове навучальны дапаможнік «Гісторыя Беларусі» (ч. 1-3, у саавт.). Аўтар метадычных рэкамендацый па вывучэнні гісторыі Беларусі ў вузах. Аўтар больш 250 навуковых работ.

[Admin]

Верасень

16 – 65 гадоў з дня нараджэння Марыі Масла (1957 в.Гурыны Лід. р-на), беларускага педагога, паэткі.
Скончыла матэматычны факультэт Гродзенскага дзяржаўнага ўнівесітэта імя Янкі Купалы. Настаўнічала, была выхавацелем у дзіцячым садку. Абдзеленая ў дзяцінстве мацярынскай ласкай, самааддана любіла дзяцей, працавала творча, натхнёна. Пісала пранізаныя светам і дабрынёй вершы. Але настаў час, калі з педагагічнай працай прыйшлося развітацца. Аднак захаваліся прыроджаны аптымізм, высакародныя памкненні і ўчынкі, душэўная чысціня, нязменная любоў да родных мясцін і ўзнёслае захапленне трапным беларускім словам.
Вершы друкаваліся ў “Лідскай газеце”, “Нашым слове”, “Гродзенскай праўда”, “Принеманские вести”, у часопісах “Пралеска”, “Вясёлка”, “Ад лідскіх муроў”.