Проект "История Лиды в датах" Опции

[Admin]

Верасень

500-годдзе беларускага кнгадрукавання
Яркая старонка ў гісторыі беларускага кнігадрукавання – выдавецкая дзейнасць Яна Карцана, які нарадзіўся ў вёсцы Вялічкі пад Лідай. З 1576 года ён друкаваў кнігі ў Лоску (каля Крэва), а ў 1580-м заснаваў сваю дукарню ў Вільні. Адным з першых выданняў быў трактат Цыцэрона “Пра абывязкі”. Фактамі старажытнай гісторыі , мудрасцю антычных аўтараў насычаны кнігі Андрэя Рымшы, Яна Казаковіча, Сымона Буднага, якія выйшлі з друкарні Яна Карцана.

16 верасня – Дзень горада Ліда (1323)
О, Лідскі край, тобой ганаруся,
З слязой на воку Бог цябе стварыў.
Не ведаў свет ніякай Беларусі,
А пра цябе з пашанай гаварыў.
Стаяла Ліда між балот Дайноўскіх,
Сачыла царстваў заняпад,
Збірала ў песнях і чароўных казках
Хады стагоддзяў адмысловы лад.
Тодар Нарбут

7 верасня – 185 гадоў з дня нараджэння Нарбута Людвіка (1832, в. Шаўры Лідскага пав. – 1863), аднаго з кіраўнікоў паўстання 1863 – 1864 гг. у Беларусі і Літве.
Людвік Нарбут нарадзіўся ў сям'і архітэктара, інжынера і вядомага гісторыка Літвы Тэадора Нарбута. Вучыўся ў Лідскім павятовым вучылішчы, потым у Віленскай гімназіі. 13 лютага загадам Віленскага рэвалюцыйнага камітэта быў прызначаны ваенным начальнікам Лідскага павета. Ад паўстанцкіх улад меў званне палкоўніка. Загінуў у баі.

16 верасня – 60 гадоў з дня нараджэння Марыі Масла (1957, в. Гурыны, Лідскі р-н), беларускага педагога, паэткі.
Піша пранізаныя светам і дабрынёй вершы. Друкавалася ў “Лідскай газеце”, “Нашым слове”, “Гродзенскай праўдзе”, “Прынеманских вестях” у часопісах “Вясёлка”, “Пралеска”, “Ад лідскіх муроў”. Яе вершы гучалі на Лідскім і рэспубліканскім радыё.

[Admin]

Жнівень

625 гадоў таму (4 жніўня 1392 г.) – у маёнтку Востраў пад Лідай заключана пагадненне паміж польскім каралём Уладзіславам Ягайлам і князем Вітаўтам аб перадачы апошняму ўлады ў Вялікім княстве Літоўскім.
Пагадненне мела велізарныя гістарычныя наступствы: яно паклала канец братазабойчай вайне, прывяло да разгрому крыжакаў на палях Грунвальда і дазволіла Вялікаму княству Літоўскаму дасягнуць неўзабаве сваёй найвялікшай магутнасці.
75 гадоў ( 6 жніўня 1942 г.) – з часу знішчэння фашысцкімі карнікамі вёскі Леснікі Лідскага раёна.
Вёску знішчылі эсэсаўцы. Такім чынам ворагі адпомсцілі за смерць нямецкага афіцэра, які загінуў недалёка ад вёскі ў выніку перастрэлкі з партызанамі.
9 – 50 гадоў з дня нараджэння Уладзіміра Клімовіча, беларускага пісьменніка, барда, ў вёсцы Ігнаткаўцы на Лідчыне.
Адзін з аўтараў калектыўнага зборніка “Пад знакам Стральца”. Выдаў кнігу прозы “Выратаванне безданню”, аўтар кнігі “Той, хто будуе горад”.

[Admin]

Ліпень

31 – 215 гадоў з дня нараджэння Ігната Дамейкі (1802 – 1889), удзельніка вызваленчага руху на Беларусі (1830 – 1831). Адбываў выселку ў маёнтку Заполле Лідскага павета ў 1824 -1831 гг, геолага, мінеролага, даследчыка і нацыянальнага героя Чылі.

Яго жыццё і дзейнасць справядліва ўшанаваны тытуламі Грамадзяніна свету, Апостала навукі і адукацыі.
Ён нарадзіўся ў шляхецкай сям’і. Атрымаў выдатную па тым часе адукацыю: вучыўся ў школе піяраў у Шчучыне, а ў 1816 г. паступіў на фізіка-матэматычны факультэт Віленскага ўніверсітэта, дзе пасябраваў з А. Міцкевічам, Я. Чачотам, Т. Занам, А. Адынцом і ўступіў у тайнае таварыства філаматаў. Пасля заканчэння вучобы атрымаў ступень магістра матэматыкі і філасофіі, збіраўся заняцца навукай, аднак у лістападзе 1823 г. разам з іншымі ўдзельнікамі патрыятычна-дэмакратычнага руху быў арыштаваны і высланы пад нагляд паліцыі ў в. Заполле Лідскага павета, а потым у в. Жыбуртоўшчына паблізу Дзятлава. Ігнат Іпалітавіч Дамейка з’яўляўся ўдзельнікам паўстання 1830-1831 гг. у Польшчы, Беларусі і Літве. Пасля паражэння паўстання эмігрыраваў за мяжу.
Абвешчанай у 1838 г. маладой Чылійскай рэспубліцы былі вельмі патрэбны вучоныя-выкладчыкі. I. Дамейка быў запрошаны на працу ў г. Какімба ў якасці прафесара хіміі і мінералогіі. Ён стварыў школу па падрыхтоўцы горных спецыялістаў, арганізаваў фізіка-хімічную лабараторыю. Наладжваў экспедыцыі па вывучэнні краіны, цікавіўся карыснымі выкапнямі і прыроднымі багаццямі, сабраў калекцыі мінералаў, вывучаў жыццё насельніцтва, асабліва карэнных жыхароў – індзейцаў. Па матэрыялах этнаграфічных падарожжаў па паўднёвай ускраіне Чылі напісаў і апублікаваў на іспанскай мове кнігу “Араўканія і яе жыхары” (перакладзена на польскую мову і выдадзена ў Вільні ў 1860 г.). У 1846 г. І.І. Дамейку запрасілі на працу ва ўніверсітэт, у сталіцу Чылі, дзе ён быў абраны рэктарам установы.
Заслугі Дона Ігнаціа (так з павагай называлі І.І. Дамейку ў Чылі) перад новай радзімай цяжка ацаніць. Ён працаваў у розных галінах навукі і адукацыі: рэарганізаваў сістэму навучання; падрыхтаваў нацыянальныя кадры выкладчыкаў, геолагаў, мінералогаў; увёў метрычную сістэму мер і вагі; адкрыў багатыя радовішчы золата, серабра, медзі, каменнага вугалю, славутай чылійскай салетры, арганізаваў іх здабычу; склаў геалагічную карту Чылі; прымаў удзел ва ўдасканаленні водазабеспячэння сталіцы; стварыў музей мінералагічных, петраграфічных і палеанталагічных матэрыялаў; сабраў і апісаў мноства новых мінералаў, раслін, метэарытаў; арганізаваў бібліятэку прыродазнаўства; напісаў падручнікі па хіміі, фізіцы і мінералогіі; апублікаваў звыш 130 навуковых прац, якія прынеслі вучонаму сусветную вядомасць.
Рашэннем ЮНЕСКА 2002 г. быў аб’яўлены годам І.І. Дамейкі – гэта заслужаная даніна памяці нашаму земляку, спадчына якога адначасова належыць тром розным народам – беларускаму, польскаму і чылійскаму.

[Admin]

Чэрвень

65 гадоў таму – (1952, чэрвень) завершана будаўніцтва Лідскага малочна-кансервавага камбіната.
Лідскі малочнакансервавы камбінат з’яўляецца спецыялізаваным прадпрыемствам па выпрацоўцы сухога натуральнага малака і сухіх вяршкоў, сухога абястлушчанага малака. У лік асноўнай прадукцыі таксама ўваходзяць масла, натуральнамалочная прадукцыя, заменнікі натуральнага малака.
4 – 55 гадоў з дня нараджэння Вараксы Аляксандра (1962), беларускага мастака, з 1988 года жыве і працуе ў Лідзе.
Нарадзіўся ў горадзе Феадосія. У 1988 годзе скончыў мастацка-графічны факультэт Віцебскага педагагічнага інстытута. З гэтага ж года працуе настаўнікам выяўленчага мастацтва ў сярэдняй школе № 14 г. Ліды. У 1994 годзе прымаў удзел у Міжнародным плэнеры ў Польшчы. У снежні 2008 года быў прыняты ў Саюз мастакоў Рэспублікі Беларусь і стаў другім прадстаўніком нашага горада ў гэтым прэстыжным творчым аб’яднанні. Яго работы захоўваюцца ў прыватных калекцыях Беларусі, Германіі, Швецыі, Польшчы.
9 – 95 гадоў з дня нараджэння Гарэева Мусы Гайсінавіча (1922 – 1988), удзельніка Вялікай Айчыннай вайны, двойчы Героя Савецкага Саюза, Ганаровага грамадзяніна г. Ліды, яго імя носіць адна з вуліц нашага горада.
Нарадзіўся ў Башкірыі. У Чырвонай Арміі з 1940 года, на фронце – з 1942 года. Асоба вызначыўся ў баях за Беларусію. Пры выкананні розных баявых заданняў праявіў сябе не толькі як лётчык і камандзір, але і незвычайныя асабовыя якасці байца. Да сакавіка 1945 года здзейсніў 207 баявых вылятаў.

[Admin]

Май

75 гадоў таму 8 мая 1942 года былі расстраляны 6 тысяч мірных жыхароў Ліды яўрэйскай нацыянальнасці. Гэта была другая акцыя знішчжэння яўрэеў гета ў Лідзе. У 1992 годзе на месцы растрэлу адкрыты мемарыял.
3 – 140 гадоў з дня нараджэння Антона Грыневіча (1877 – 1937), беларускага культурнага дзеяча, музычнага фалькларыста, кампазітара. Запісваў народныя песні на Лідчыне, Навагрудчыне.
Антон Антонавіч Грыневіч нарадзіўся ў фальварку Іваноўшчына Лепельскага павету Віцебскай губерніі. З 1906 года быў удзельнікам беларускай выдавецкай суполкі “Загляне сонца ў наша аконца”. Выдаў “Народны спеўнік” і “Школьны спеўнік” (1920). У апошнім акрамя народных песень змясціў і свае музычныя творы на словы Я.Купалы, Я. Коласа, Г. Леўчыка. У 1923 годзе выдаў беларускі падручнік па музыцы “Навука спеву”, у 1925 – “Дзіцячы спеўнік”.
5 – 90 гадоў з дня нараджэння Анатоля Куляша (1927 в. Збляны Лідскага р-на – 2014), педагога, гісторыка, краязнаўцы.
Шмат гадоў Анатоль Фёдаравіч Кулеш прысвяціў краязнаўству. Друкаваўся ў рэспубліканскіх, абласных і мясцовых перыядычных выданнях. Склаў фізіка-геаграфічны атлас Лідскага раёна і гіпсаметрычную крывую рэльефу раёна, ахарактарызаваў рэжым рэк: Нёмана, Дзітвы, Лідзейкі. У 1994 годзе выдаў кнігу “Горад Ліда: гісторыя, легенда, факты” – папулярны гістарычна-геаграфічны нарыс. Працаваў у складзе рабочай групы па напісанні кнігі “Памяць. Ліда. Лідскі раён”.
8 – 145 гадоў з дня нараджэння Пятра Когана (1872 г. Ліда – 1932), рускага літаратуразнаўцы і крытыка, тэатразнаўцы і педагога, прафесара, прэзідэнта расійскай Акадэміі мастацтвазнаўства.
Нарадзіўся ў Лідзе ў сям’і лекара, калежскага саветніка. Друкаваўся з 1895 года ў часопісе “Книговедение”, супрацоўнічаў у выданнях “Русская мысль”, “Образование”,”Современный мир” і інш. Напісаў “Нарысы па гісторыі старажытных літаратур” у 3 тамах. Гэтая кніга П.С. Когана, гісторыка заходнееўрапейскай літаратуры і заходнееўрапейскага тэатра уяўляе вялікую каштоўнасць як першая сур’ёзная спроба сістэматызацыі розных плыняў і кірункаў развіцця еўрапейскага тэатральнага мастацтва на працягу дваццаці стагоддзяў гісторыі і культуры Захаду.

[Admin]

Красавік

4 – 100 гадоў з дня нараджэння Зусмана Арона Міхайлавіча (1907 – 1986), удзельніка Вялікай Айчыннай вайны, былога дэпутата Лідскага савета народных дэпутатаў.
Нарадзіўся ў мястэчку Сярэдзіна-Буда Ноўгарад-Северскага павету Чарнігаўскай губерніі ў сям’і рамесніка. Працоўную дзейнасць пачаў у 1921 годзе на мылаварных прадпрыемствах. З 1923 года працаваў на бутэлькавым, хімічным, металургічным заводах у Канстанцінаўцы Сталінскай вобласці. Скончыў вячэрні рабфак і ў кастрычніку 1930 года прызваны ў Чырвоную Армію на 26 гадоў. Усю вайну з 22 чэрвеня 1941 года па 9 мая 1945 года ваяваў у складзе 169 стралковай дывізіі намеснікам па тэхнічнай частцы 100-га аўтамабільнага батальёна (1941) і намеснікам
камандзіра 307 артылерыйскага палка (1942-45). Адбіваў атакі румын, у маі 1942 года наступаў на Харкаў, удзельнічаў у Сталінградскай бітве, Курскай бітве, фарсіраваў Сож, вызваляў Рагачоў, Ваўкавыск, Беласток, Польшчу. У 1944 г. пад Наравам быў кантужаны, 2,5 месяцы правёў у шпіталі, пасля чаго ўдзельнічаў у бітвах за Кёнігсберг і Берлін, фарсіраваў Одэр, ля Брандэнбурга сустрэўся з амерыканцамі. У кастрычніку 1945 г. Рагачоўская Чырванасцяжная, ордэнаў Суворава і Кутузава, стралковая 169 дывізія сваім ходам прыйшла з Нямеччыны, і ў ліпені 1946 года была расфармаваная.
Скончыў гадавую вышэйшую афіцэрскую школу (1951). У лістападзе 1955 г. дэмабілізаваны з войска ў званні падпалкоўніка. Працаваў дырэктарам Лідскай аўтабазы (1956-59), начальнікам транспартнага аддзела на камбінаце харчовых канцэнтратаў (1960), начальнікам аддзялення УТЭК (1960-61), інжынерам па цэнтралізаваных перавозках аўтабазы № 4 (1961-62), затым на заводзе электравырабаў прыёмшчыкам АТК (1962-63), майстрам і старшым майстрам зборачнага цэха (1963-70), слесарам па рамонце (1970-76).
Узнагароджаны ордэнамі Леніна (1966), Чырвонага Сцяга (1950), Чырвонай Зоркі (1943,1944,1944), Айчыннай вайны 1 і 2 ступені (1943), 12 медалямі. За мірную працу ўзнагароджаны медалём “За працоўную адзнаку” і Ганаровай граматай Прэзідыюма Вярхоўнага Савета БССР (1980). 14 гадоў быў дэпутатам Лідскага Савета народных дэпутатаў (1957 - 71), старшынём камісіі жыллёвай гаспадаркі. Да 1980 года быў старшынём Савета ветэранаў завода электравырабаў.

[Admin]

Сакавік

3 - 80 гадоў з дня нараджэння Бобера Мірона Антонавіча (1937, в. Далекія Лідскага раёна) , беларускага вучонага, выкладчыка філасофіі і паліталогіі.
Навуковая дзейнасць М.А. Бобера канцэнтравалася на праблемах нацыянальнага і маладзёжнага руху ў Заходняй Беларусі падчас яе знаходжання ў складзе даваеннай Польшчы, на методыцы выкладання гісторыі ў негуманітарных ВНУ. Многа працаваў над пытаннямі ўзброеннай барацьбы ў другой сусветнай вайне, асабліва ў пачатковы перыяд Вялікай Айчыннай вайны.

26 – 75 гадоў з дня нараджэння Івана Арабейкі , беларускага паэта.
Нарадзіўся ў в. Хмелева Жабінскаўскага раёна Брэсцкай вобласці. Аўтар зборнікаў вершаў “Услед за сонцам” (1972), “Асенні ранак” (1978), паэмы “Сцяна” (1975). Пасля заканчэння Беларускага палітэхнічнага інстытута працаваў на шклозаводзе “Нёман” у г.п. Бярозаўка (1964 – 1967).