3 лютага - 75 гадоў з дня нараджэння Івана Капыловіча (1944, в. Забалацце, Мазырскі раён), беларускага пісьменніка.
У 1967 годзе скончыў аддзяленне журналістыкі Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Працаваў літаратурным супрацоўнікам газеты “Чырвоная змена”. У час адной са службовых камандзіровак трапіў у аўтакатастрофу, стаў інвалідам.
Літаратурную работу Іван Капыловіч пачаў у 1970 годзе. Ён аўтар некалькіх кніг аповесцей і апавяданняў, сярод якіх “Сонца садзіцца ў травы”, “Два дні ў лютым”, “Сны не вяртаюцца” і іншыя. Паспяхова выступае ў жанры рамана, пра што засведчылі такія яго творы, як “Пасынак”, “Крумкач”, “Калі трэба жыць”, “Правінцыялка”, “Ураган” і іншыя. Творы пабудаваны на сучасным матэрыяле, хоць у якасці рэтраспекцый у асобных з іх прысутнічаюць і падзеі Вялікай Айчыннай вайны. Яны адгукаюцца ў лёсах як саміх персанажаў, так і блізкіх ім людзей. Адметна тое, что аўтар выпісвае цікавыя характэры вяскоўцаў. Гэта і не дзіўна, бо сам пісьменік родам з вёскі. Вёска і не адпускае яго ад сябе. Больш за тое, часам і падказвае, пра што пісаць і як пісаць. Асабліва, калі матэрыял унутрана вынашаны, шмат у чым перажыты.
Творчасць Івана Капыловіча не пакіне чытача абыякавым. Яна выклікае на роздум. Роздум гэты часам няпросты, пакутлівы, але без яго нельга, бо тое, пра што расказвае пісьменнік, закранае чуллівыя струны чытацкай душы. Іван Капыловіч не згладжвае ў творах вострыя вуглы паўсядзённасці. Тым больш, часам заўважаеш, што ён сёе-тое бярэ і з уласнага жыцця. Гэта сведчыць на карысць таго, што яго проза – па-сапраўднаму жыццёвая. У ёй чуцен голас душы і сэрца нашага сучасніка.
Бібліяграфія
1. Смыкоўская, В. І. Капыловіч Іван / В. І. Смыкоўская // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік : у 6 т. / рэдкал. І. Э. Багдановіч [і інш.]. – Мінск, 1994. – Т. 3. - С. 146 – 147.
2. Капыловіч Іван Іванавіч // Беларуская энцыклапедыя ў 18 т. / рэдкал. Г.П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 1999. – Т. 8. – С. 33-34.
3. Капыловіч Іван Іванавіч // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі : у 5 т. / рэдкал. І. П. Шамякін [і інш.]. – Мінск, 1985. – Т. 2. – С. 677.
4. Вярсоцкі, Ю. Голас душы і сэрца / Юрась Вярсоцкі // Полымя. – 2016. - № 2. – С. 181 – 182.

28 сакавіка - 85 гадоў з дня нараджэння Кастуся Цвіркі (1934, в. Зялёная Дуброва, Старадарожскі раён), беларускага паэта, перакладчыка, фалькларыста, этнографа, выдаўца.
Кастусь Цвірка – постаць неардынарная, шматгранная. У яго асобе сумяшчаюцца іпастасі паэта і кнігавыдаўца, перакладчыка і літаратуразнаўцы. І гэта невыпадкова, бо Кастусь Цвірка належыць да слаўнага пакалення шасцідзесятнікаў, ці, як яго яшчэ называюць, - філалагічнага пакалення.
Выбар жыццёвай дарогі не быў для яго выпадковым. Літаратура, гісторыя і культура роднага краю захаплялі Кастуся Цвірку з дзяцінства. Яшчэ падчас вучобы школе ў рэспубліканскім друку з’явіліся яго артыкулы і вершы. Неўзабаве выйшаў першы зборнік “Такія сэрцы ў нас” (1959), які адразу заўважыла тагачасная крытыка.
Прайшоў час і з’явіліся новыя вершаваныя зборнікі: “Бягуць раўчукі” (1962), “Чарназём” (1967), “Каласы” (1975), “Зялёная Дуброва” (1987) і іншыя. У паэтычных творах Кастусь Цвірка апісвае знаёмы і родны яму з дзяцінства свет. Гэта беларуская прырода, родная вёска і яе жыхары, у абліччы якіх за знешняй несамавітасцю хаваюцца і воля да жыцця, і чалавечая годнасць – усе найвышэйшыя і найлепшыя чалавечыя пачаткі.
Адначасова з гэтым Кастусь Цвірка натхнёна працуе над перакладамі твораў, якія хоць і напісаны на польскай мове, але адлюстроўваюць тагачаснае беларускае жыццё, нацыянальную гісторыю, культуру, народныя тыпы. Ён перакладае на беларускую мову вершы і балады, публіцыстыку і лісты Яна Чачота, Адама Міцкевіча, Яна Баршчэўскага, Уладзіслава Сыракомлі. Адна з апошніх яго грунтоўных прац – пераклад цудоўнай паэмы А. Міцкевіча “Дзяды”.
Пачуццё адказнасці за лёс роднай зямлі стала перадумовай не толькі яго творчай захопленасці забытай нацыянальнай спадчыны, але і вялікага жадання сабраць і зберагчы духоўныя скарбы нацыі. Вынікам таго стаў унікальны выдавецкі праект “Беларускі кнігазбор”, заснаваны ў 1996 годзе. Дзякуючы арганізацыйным і творчым здольнасцям Кастуся Цвіркі праект паспяхова ажыццяўляецца ў трох серыях “Мастацкая літаратура”, “Гісторыка-літаратурныя помнікі” і “Замежная ліаратура”.
У прадмове да праекта “Беларускі кнігазбор” справядліва гаворыцца, што “гэта залатая бібліятэка Беларусі, шматтомнае сістэматызаванае выданне ўсяго самага важнага з нашай вялікай, яшчэ вельмі мала вядомай чытачу літаратурнай спадчыны… Той, хто пачне збіраць серыі, стане з часам уладальнікам самага каштоўнага скарбу, які будзе невычэрпнай крыніцай ведаў і духоўнага ўзбагачэння для кожнай сям’і, для кожнага чалавека”.
Звяратаючыся да ціснёных золатам тамоў серый “Беларускага кнігазбору”, заўсёды згадваецца Кастусь Аляксеевіч Цвірка, збіральнік гэтых неацэнных скарбаў, бо толькі дзякуючы яго нястомнай руплівасці яны сталі нашым агульнанацыянальным набыткам.
Бібліяграфія
1. Цвірка Кастусь // Беларуская энцыклапедыя ў 18 т. / рэдкал. Г. П. Пашкоў [і інш.]. — Мінск : “Бел. энцыклапедыя”, 2003. — С. 94.
2. Песня ў сэрцы ляжала // Высокае неба ідэала / А. Вярцінскі. —Мінск : “Мастацкая літаратура”, 1980. — С. 135—141.
3. Тычка, Г. “Зямлі патрэбны паэты…”. І выдаўцы : Штрыхі да творчага партрэта Кастуся Цвіркі / Г. Тычка // Роднае слова. – 2004. - № 3. – С. 10—13.
4. Ліс, А. Кастусь Цвірка — этнограф, фалькларыст, даследчык.../ А. Ліс // Роднае слова. — 2004. — № 10. — C. 104—105.
5. Барадулін, Р. Каб араллёю пахлі аблокі… / Р. Барадулін // Маладосць. — 1994. — № 12. — С. 189—197.

26 красавіка – 120 гадоў з дня нараджэння Ільі Данілавіча Гурскага (1899 -1972), пісьменніка, драматурга.
Літаратурная і грамадская дзейнасць Ільі Данілавіча была вельмі плённай. Творы пісьменніка з’яўляюцца значным укладам у развіццё беларускай літаратуры.
У час Вялікай Айчыннай вайны ён з’яўляўся адказным сакратаром франтавой газеты “За Савецкую Беларусь”, рэдактарам газеты “За свабодную Беларусь” і сатырычнага часопіса “Партызанская дубінка”. Пасля вайны доўгі час рэдагаваў часопіс “Беларусь”. У 1969 годзе атрымаў званне заслужанага дзеяча культуры БССР.
У пачатку творчай дзейнасці І.Гурскі пісаў у асноўным драматургічныя творы. Ён — аўтар п’ес “Дрыгва” (1928), “Качагары” (1930), “Сваты” (1935), “Маці” (1934), “Свае людзі” (1950) і іншых. Многія з п’ес аўтара былі пастаўлены як Беларускім дзяржаўным тэатрам, так і аматарскімі драматычнымі гурткамі. Апавяданні І. Гурскі пачаў пісаць з 1934 года. Для іх, як і для п’ес, характэрна актуальная для таго часу тэматыка: індустрыялізацыя, калектывізацыя, калгаснае жыццё. Аўтар нярэдка выкарыстоўваў фальклор: казкі, прыказкі, прымаўкі, што надавала тэкстам большую метафарычнасць. Ён часта падпісваў свае творы псеўданімамі Л.Бумша, Лявон Бумша, І. Даніловіч, а таксама крыптонімам, І. Г-кі. У 1951 годзе выйшлі “Выбраныя творы” І. Гурскага. Пісьменнік з’яўляецца аўтарам кніг апавяданняў “Над Нёманам”, “На родных гонях”, “Зары насустрач”; рамана “У агні”, рамана-хронікі “Вецер веку” і інш. Асноўная тэма пасляваеннай творчасці пісьменніка – барацьба з нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Ёй прысвечаны многія творы, у тым ліку аповесць “Лясныя салдаты” і раман “У агні”. Пра падзеі Кастрычніцкай рэвалюцыі расказваецца ў рамане-хроніцы “Вецер веку” (складаецца з чатырох кніг). У кнігах аўтара вельмі часта сюжэт пабудаваны на фактычным матэрыяле.
Яго імем названы вуліца ў Мінску і Нёманская сярэдняя школа (в.Магільна, Уздзенскі р-н). На доме дзе жыў пісьменнік, устаноўлена мемарыяльная дошка.

Бібліяграфія

Гурскі Ілья Данілавіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / рэдкал. Г. П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 1997. – Т. 5. – С. 537—538.
Гурскі Ілья Данілавіч // Тэатральная Беларусь : энцыклапедыя : у 2 т. / пад агул. рэд. А.В. Сабалеўскага. – мінск, 2002. – Т. 1. – С. 324.
Гурский Илья Данилович // Их именами названы… Улицы Минска : энцыкл. справ. / редкол. : В. В. Андриевич (гл.ред.) [и др.]. – Минск, 2014. – С. 110.
Успаміны пра Ілью Гурскага / [склад. М. Я. Гурская]. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1985. – 189 с.
Гурскі, Л. Успаміны пра бацьку : да 100-годдзя з дня нараджэння пісьменніка І. Гурскага / Леанід Гурскі // Беларуская думка. – 1999. - № 4. – С. 158 – 163.
Шырко, В. А. Праз агонь / Васіль Шырко // Дарагія мае землякі : кн. Для вучняў / Васіль Шырко. – Мінск, 1991. – С. 105 – 111.

Сярод прадстаўнікоў беларускай літаратуры пачатку ХХ ст. вылучаўся непадобны на іншых, са сваім уласным голасам малады паэт Паўлюк (Павел Адамавіч) Трус.
Ураджэнец вёскі Нізок Ігуменскага павета Мінскай губерні (цяпер Уздзенскі раён), Паўлюк Трус адным з першых, калі не першым, у беларускай паэзіі спалучыў у лірыцы паэтыку з унутраным перажываннем. Яго паэмы вызначаюцца лірычным ладам, задушэўнай узрушанасцю.
Павел Адамавіч Трус пражыў усяго толькі чвэрць стагоддзя, але след, пакінуты ім у беларускай літаратуры, значны і адметны.
У чым сакрэт прывабнасці вершаў паэта?
Музыкальнасць, рамантычная квяцістасць, песенна-народны каларыт – усім гэтым найперш заварожвае, кранае Паўлюк Трус. Але, гэтае пачуццёвае і квяцістае наўрад ці настолькі б кранала, калі б у паэзіі Паўлюка Труса не было чалавечага, чалавеказнаўчага.
Пры жыцці П.Труса многія чытачы, асабліва юнакі і дзяўчаты, называлі беларускім Ясеніным. І гэта невыпадкова, таму што ясенінскія матывы адчуваюцца ў многіх яго паэтычных творах. Яго шматлікія вершы прасякнуты шчырым, сакавітым, блізкім да народных песень лірызмам:
Ой, пайду ў далячынь за сяло.
Там, дзе жыта шуміць на паўзмежку.
Там, дзе ў вішнях сяло расцвіло,
Завіваюцца кветкамі сцежкі.
Істотнае месца ў творчасці П. Труса займаюць інтымна-лірычныя вершы (“Я спаткаўся з табой”, “Пажлўклы клен”, “Навошта сэрца я параніў” і іншыя). Любоўная лірыка П. Труса – усхваляваная аповесць пра каханне, якое запаўняе ўсю істоту героя, пераўтварае яго, узвялічвае.
Як пажоўкнуць лісты,
Адцвітуць за акном,
Як пагаснуць халодныя зоры, -
Тады прыйдзе Яна,
Што пакляўся даўно,
І са мной ад душы пагавроыць.
Паўлюк Трус разумеў сілу і папулярнасць рыфмаванага слова ў народзе, і жывучы тымі вялікімі зменамі, што ішлі ў паслякастрычніцкую вёску, будучы іх шчырым і натхнёным прапагандыстам, на пачатку свае творчасці нямала напісаў на патрэбу дня вершаваных прапагандысцкіх матэрыялаў, карэспандэнцый. Сёння даволі толькі прагледзець назвы (асобныя з іх, дарэчы, узняты на вышыню афарыстычнага выслоўя, крылатага лозунга), каб адчуць, чым жыла беларуская вёска, чым жыў паэт: “За каго мы ў Саветы галасуем”, “Камітэты дапамогі ставяць беднага на ногі”, “Ты спявай, іграй, музыка, пра сялянскую пазыку”, “Каб знаць навіны ўсяго свету – чытай газету” і іншыя. Тут і высокая палітыка, і антырэлігійная прапаганда. І такі, здавалася б, звычайны, але патрэбны клопат пра газету ў сялянскай хаце…
Паэта не стала 30 жніўня 1929 года. Ён паехаў у вандроўку па Магілёўшчыне, дзе захварэў на брушны тыф. Выратаваць юнака ўрачам не ўдалося. Паўлюку Трусу было наканавана кароткае жыццё, на літаратурную дзейнасць адпушчана толькі сем гадоў. Аднак ён паспеў пакінуць адметны след у беларусай літаратуры. Дакументальная спадчына П.Труса захоўваецца ў Беларускім дзяржаўным архіве-музеі літаратуры і мастацтва. Імем паэта названы бібліятэка на яго радзіме, вуліца ў Гомелі.

Бібліяграфія:

Трус Паўлюк // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / рэдкал. Г. П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 2002. – Т. 15. – С. 538.

Бельскі, А. І. Песня ў жыцці і творчасці Паўлюка Труса / Алесь Бельскі // Галасы і вобразы : літ.-крыт артыкулы / А. І. Бельскі. – Мінск, 2008. — С. 100—108.
Клышка, А. “Золата дум падарыць на карысць Беларусі…” / А. Клышка // Вершы. Паэмы / П. Трус. – Мінск, 1977. – С. 3–11.
Лойка, А. Пясняр вясковага рання / А. Лойка // Вершы. Паэмы / П. Трус. – Мінск, 1967. – С. 5–9.
6 мая - 110 гадоў з дня нараджэння П.Труса (1904-1929), паэта // Новыя кнiгi (дадатак). – 2014. – № 2. –C.8–9
Агейка, У. "З шыпшын аснежаных, калючых табе вянок звіла вясна" : Паўлюк Трус "Сірата Алеся" / Уладзімір Агейка // Роднае слова. – 2004. – №5. – С.3–5.
Запартыка, Г. "На сцежках светлае вясны..." : Жыццё і творчасць Паўлюка Труса / Г. Запартыка // Роднае слова. – 2004. – № 5. – С.68–75.

19 чэрвеня – 95 гадоў з дня нараджэння В.У.Быкава (1924—2003), народнага пісьменніка Беларусі.
Васіль Быкаў нарадзіўся 19 чэрвеня 1924 года ў в. Бычкі Ушацкага раёна Віцебскай вобласці. Вучыўся ў Віцебскім мастацкім вучылішчы. Шляхамі Вялікай Айчыннай вайны прайшоў праз Украіну, Венгрыю Румынію, Аўстрыю, быў двойчы паранены. Пасля вайны працаваў у газеце “Гродзенская праўда”. З 1978 года знаходзіўся на літаратурнай рабоце.
Ваенныя падзеі сталі лёсавызначальнымі для жыццёвага і творчага шляху Васіля Быкава. Імкненне перадаць суровую праўду вайны, абвостраная чалавечнасць, высокая патрабавальнасць у сцвярджэнні маральных прнцыпаў – вось адметныя якасці Быкава-пісьменніка.
Сапраўдная літаратурная біяграфія пісьменніка пачалася з аповесцяў “Жураўліны крык”, якая выйшла ў 1960 годзе. Звярнуўшыся ў ранніх творах да ваеннай тэмы, Васіль Уладзіміравіч працаваў над ёй на працягу амаль уяго свайго жыцця. Аповесці В.Быкава “Трэцяя ракета”, “Альпійская балада”, “Абеліск”, “Сотнікаў”, “Знак бяды” і іншыя належаць да лепшых узораў сучаснай беларускай прозы.
Кнігі Васіля Быкава – гэта падручнікі сумлення. Яго з’яўленне ў літаратуры не было нечаканасцю. У літаратуру ён прыйшоў не для красавання, не для заробкаў. Прыйшоў, каб быць даверанай асобай у суровай праўды, у бязлітаснай ісціны.
Зусім непрыкметна праз усю творчасць пісьменніка праходзіць вобраз жанчыны. У аповесці “Трэцяя ракета” створаны вельмі прывабны вобраз Люсі-Сінявочкі, якая гіне разам з артылерыйскім разлікам супраць танкавай гарматы-саракапяткі. З выгляду Люся амаль дзяўчо. Але ў яе вельмі выразная спагадлівасць і такое глыбокае разуменне людзей, што вопытныя ў жыццёвых справах артылерысты ўспрымаюць яе не толькі роўняй, але ў нечым і больш праніклівай, здольнай спасцігаць тое, што ім недаступна.
Хораша напісана і пра Янінку, усмешлівую гродзенскую дзяўчынку, якая стала першым і адзіным каханем лейтэнанта Ігара Іваноўскага (аповесць “Дажыць да світання”). Яму выпадае вельмі пакутная доля на вайне – сплываючы крывёю, дачакацца ў паўсмяротным стане фрыца-абозніка і апошняй гранатай падарваць яго разам з сабою. А з Янінкай лёс звёў лейтэнанта яшчэ тады, калі хлопец толькі ехаў на вайсковую службу. Янінка проста зачаравала яго “сваёй юнай пекнасцю”, натуральнасцю паводзінаў, у якіх жаночая прывабнасць праяўляецца нязмушала, нібы сама сабою. Вядома, гэта была годнасць здагадлівай жанчыны, якая і ў юнацкім узросте інтуітыўна адчувала сваё вялікае прадвызначэнне – працягваць род чалавечы. Напісана пра Янінку не без любавання яе прыгажосцю, нават з лёгкім налётам рамантызацыі, у Быкава даволі рэдкай, а тут такой прыкметнай.
Чытацкую сімпатыю выклікаюць і многія іншыя жаночыя вобразы з твораў пісьменніка. Сярод іх і экзатычная Джулія Навелі (аповесць “Альпійская балада”), вельмі прыгожая дзяўчына Франя з твора “Пакахай мяне, салдацік”. У аповесці “Мертвым не баліць” захапляе непрыгожая знешне, але вельмі прывабная сваёй чалавечай сутнасцю “агонь-дзяўчына” Каця Шчарбенка, якая першая кідаецца туды, куды не адважваюцца ступаць мужчыны, баючыся трапіць у мінную пастку. Там яна і гіне.
Многія сапраўдныя, высакародныя, далікатныя і пяшчотныя жанчыны ў творах пісьменніка гінуць у ваеннай віхуры. Так было і ў рэальным жыцці. У ім жанчыны гінулі найчасцей, бо былі найменш падрыхтаваны да таго пекла, якім з’яўляецца вайна.
Шчырыя быкаўскія творы паказваюць сапраўдную вайну: не толькі подзвігі, але і бруд, гвалт, здзек, подласць, здраду, якімі поўніцца аж цераз край любая, нават нібыта і праведная, крывавая калатнеча.
Яго не стала ў 2003 годзе. 22 чэрвеня – чорная дата пачатку Вялікай Айчыннай вайны – чорны цень дня яго смерці. Вайна, ад якой ён ніколі не ўцякаў, нарэшце дагнала яго. Але яго творам наканавана неўміручасць.

Бібліяграфія

Быкаў Васіль // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / рэдкал. Г. П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 2002. – Т. 3. – С. 371.
Адамовіч, А. М. Васіль Быкаў : фотанарыс / аўтар тэкста А. М. Адамовіч. — Мінск : Беларусь, 1986. — 71 с.
Бугаёў, Д. Я. Васіль Быкаў : нарыс жыцця i творчасцi / Д. Я. Бугаёў. — Мінск : Народная асвета, 1987. — 207 с.
Бугаёў, Д. Я. Праўда i мужнасць таленту : выбранае / Д. Я. Бугаёў ; прадм. I. Чыгрынава. — Мінск : Мастацкая лiтаратура, 1995. — 413, [2] с.
Шапран, С. Васіль Быкаў. Гісторыя жыцця ў дакументах, публікацыях, успамінах, лістах / Сяргей Шапран. – Мінск—Гародня, 2009. — 734 с.
Еўсіевіч, Т. Гонар і сумленне Беларусі / Т. Еўсіевіч // Роднае слова. – 2017. – № 6. – С. 66—71.
Адамовіч, Г. Васіль Быкаў – вялікае сэрца народа / Г. Адамовіч // Роднае слова. – 2013. – № 6. – С.3—5.

15 ліпеня – 410 гадоў з дня нараджэння Казіміра Льва Сапегі (1609, Вільня—1656), дзяржаўнага і ваеннага дзеяча ВКЛ, удзельніка вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667гг.
Каралеўскі сакратар і пісар вялікі літоўскі (1631—1637), маршалак дворны літоўскі (1637—1645), падканцлер літоўскі (з 1645), адміністратар Берасцейскай эканоміі, староста рагачоўскі. Выбіраўся паслом на сеймы, дэпутатам Трыбунала ВКЛ.
Сын канцлера літоўскага Л. І. Сапегі, брат Яна Станіслава і Крыштафа Міхала Сапегаў. Пачатковую адукацыю атрымаў дома і ў Віленскай акадэміі, з 1621 года разам з братам Крыштафам Міхалам вучыўся ў езуіцкім калегіуме ў Мюнхене і Інгальштацкім універсітэце. У 1624 годзе Крыштаф Міхал захварэў насухоты, што вымусіла абодвух Сапегаў вярнуцца ў ВКЛ. Праз некаторы час браты зноў вучыліся ў Еўропе, гэтым разам у Лёвенскім універсітэце, які скончылі ў 1627 годзе. Далей вучыліся ў Бруселі, адкуль браты пераехалі ў Італію дзе вучыліся ва ўніверсітэтах Балоньі (1628) і Падуі (1629). Хвароба Крыштафа Міхала вымусіла ў 1629 братоў зноў вярнуцца ў ВКЛ.
Пісар ВКЛ з верасня 1631 года. Займаўся ўпарадкаваннем архіву Кароны. Браў удзел у канвакацыйным сойме (1632). Удзельнічаў у заключэнні выгаднага для Рэчы Паспалітай Палянаўскага мірнага дагавора (1634), меў вялікі давер караляУладзіслава Вазы. У маі 1637 года атрымаў урад маршалка дворнага літоўскага. Быў паслом на сойм у 1637 і 1647 гадах. годзе. У 1645 г. атрымаў урад падканцлера літоўскага. Пасля смерці караля Уладзіслава Вазы (1648) быў адным з чатырох яго душапрыказчыкаў. Падчас элекцыі быў прыхільнікам Яна Казіміра Вазы, хоць перад гэтым падтрымліваў Карла Фердынанда Вазу, які лічыў К. Л. Сапегу сваёй апорай у ВКЛ у час безкаралеўя.
Браў удзел у вайне з казакамі на Украіне (1648—1653), заключэнні Збораўскага пагаднення, бітве пад Берастэчкам. Канфліктаваў з Янушам Радзівілам, бо сам хацеў заняць урад вялікага гетмана. Удзельнічаў у большасці соймаў 1652—1654 гадоў. У вайну Расіі з Рэччу Паспалітай (1654—1667) выставіў уласны полк. Выступіў супраць пагаднення Януша Радзівіла з Карлам X Густавам. Восенню 1655 года пад Берасцем каардынаваў баявыя дзеянні супраць маскоўскіх і шведскіх войскаў, аднак стан яго здароўя ў той час пагоршыўся. У лістападзе 1655 года, пасля паражэння пад Вярховічамі, фармальна прызнаў шведскі пратэктарат над ВКЛ. На пачатку 1656 года атрымаў ад Яна Казіміра Вазы даручэнне весці перамовы пра мір з царом Аляксеем Міхайлавічам, але даручэння таго не выканаў, бо памёр.
Валодаў латыфундыяй з цэнтрам у Ружанах, дамогся ад караля прывілеяў на магдэбургскае права і кірмашы для сваіх мястэчак Бялынічы, Талачын, Бешанковічы, Ружаны.

Бібліяграфія

1. Авакян, Г. С. Палітычныя мысліцелі і гуманісты Беларусі / Г.С.Авакян, М.В.Кузняцоў, М.П.Сінькевіч ; Мін-ва адукацыі РБ, Беларускі дзярж. эканамічны ун-т. — Мінск. : Элайда, 2002. — 96 с.
2. Из тьмы веков светлеющие лики / сост.: Ю.Я.Гуртовенко, Т.И.Улевич; худож. М.С.Басалыга. — Минск : Беларусь, 1994. — 192 с.
3. Мяснікоў, А. Ф. Сто асоб беларускай гісторыі : гістарычныя партрэты / Анатоль Фёдаровіч Мяснікоў. — Мінск : Литература и искусство, 2009. —343 с.
4. Сапегі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі : Т. 6. Кн. 1. – Мінск, 2001. – С. 222 – 228.
5. Чаропка, В. Лёсы ў гiсторыi / Вiтаўт Чаропка. — Мн. : Беларусь, 2005. — 559 с.
6. Шнэйдар, А. Талачынскі след Льва Сапегі : канцлер Вялікага Княства Літоўскага / А. Шнэйдар // Культура. — 2007. — №14. — C.14

2 жніўня – 470 гадоў з дня нараджэння М.К.Радзівіла (мянушка Сіротка, 1549 -1616), дзяржаўнага і ваеннага дзеяча ВКЛ, пісьменніка, мецената.
Павагу суайчыннікаў і памяць нашчадкаў у вяках заслужыў прадстаўнік славутага роду Радзівілаў буйны і палымяны патрыёт Бацькаўшчыны Мікалай Крыштоф Радзівіл Сіротка.
Нарадзіўся Мікалай Крыштоф у сям’і канцлера Вялікага княства Літоўскага, таленавітага дыпламата Мікалая Радзівіла Чорнага ў Нясвіжы.
У маладосці Сіротка атрымаў выдатную адукацыю ў Страсбургскім і Цюрынгскім універсітэце. Шмат падарожнічаў па Еўропе, быў у Нямеччыне, Францыі, Італіі. Вярнуўшыся на радзіму, Сіротка дзейсна ўключыўся ў дзяржаўныя справы, то на чале сваёй харугвы бароніць Айчыну ад ворага, то на соймах, то ў сенаце, то ў дыпламатычных перамовах дбае аб яе патрэбах.
Але яго імя засталося ў памяці нашчадкаў яшчэ і як дзеяча культуры. Цудоўны Нясвіжскі замак, які ўражвае сваёй гармоніяй і дасканаласцю формаў, быў закладзены менавіта М. Радзівілам. Тады ж пабудаваны фарны касцёл, кляштар бенедыкцінак, ратуша.
У 1583-1584 гадах ён наведаў краіны Блізкага Усходу. Вынікам гэтага наведвання з’явілася кніга “Падарожжа па Святой зямлі, Сірыі і Егіпце”. М.Радзівіл Сіротка маляўніча апісвае святыя мясціны ў Палесціне, вядомыя з Бібліі.
Падрабязна малюе інтэр’еры храмаў, палацаў разважае аб іх эстэтычнай каштоўнасці. У Егіпце Сіротка пабываў каля сфінкса і пірамід, у Александрыі наведаў старажытную хрысціянскую калону Пампея, у Дамаску – бажніцу Яна Хрысціцеля.
У значнай ступені цікавілі Сіротку прырода і гаспадарка краін, якія ён наведаў. Падарожнік адзначае вялікую ролю разліваў Ніла, ярка і цікава распавядае пра свята пуску вады ў канал, падчас якога жыхары Каіра просяць у багоў багатага ўраджаю. Не абыходзіць Сіротка і такі прыкры факт, як рабства ў Егіпце. З абурэннем гаворыць пра жорсткае стаўленне да неграў, якіх купляюць як рэчы. Шмат месца адводзіць апісанню экзатычных звяроў, якія былі невядомыя жыхарам Беларусі: хамелеона, малпаў, леапардаў і інш.
Кніга Сіроткі доўгі час была найбольш поўнай і каштоўнай крыніцай інфармацыі пра краіны Блізгага Усходу, яна з 1601 года 19 разоў перавыдавалася на розных еўрапейскіх мовах.
У апошнія гады жыцця ён адышоў ад палітыкі, больш увагі ўдзяляў Нясвіжу, які задумаў ператварыць у навуковы і культурны цэнтр.
Пахавалі князя, згодна з яго апошняй воляй, у шэрым плашчы пілігрыма, бо той лічыў, што кожны, хто жыве на зямлі, усяго толькі пілігрым і не больш…



Бібліяграфія

1. Радзівіл Мікалай Крыштоф (мянушка Сіротка) // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / рэдкал. Г.П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 2001. – Т. 13. – С. 211.
2. Шышыгіна-Патоцкая, К.Я. Мікалай Крыштоф Радзівіл Сіротка // Нясвіж і Радзівілы / К.Я. Шышыгіна-Патоцкая. – 3-е выд. – Мінск, 2007. – С. 110-114.
3. Марціновіч, А.А. Буслы над Нілам: Мікалай Крыштоф Радзівіл / Алесь Марціновіч // У часе прасветленыя твары : гіст. эсэ, нарысы / Алесь Марціновіч. – Мінск, 1999. – С. 69–87.
4. Чаропка, В. Мікалай Крыштоф Раздівіл Сіротка (02.08.1549 - 28.02.1616) / Вітаўт Чаропка // Звязда. – 2018. – 13 лістапада. – С. 8.
5.Багадзяж, М. Мікалай Крыштоф Сіротка, як сын і бацька / М. Багадзяж // Чырвоная змена. – 2000. – 3 жніўня. – C. 6.
6. Чаропка, В. "Быў славаю ў баі, святлом у радзе" : Мікалай Крыштоф Радзівіл Сіротка / В. Чаропка // Беларускi гiстарычны часопiс. – 2004. – № 4. – C. 38–45.
7. 2 жніўня – 460 год з дня нараджэння М.К.Радзівіла (мянушка Сіротка // Новыя кнiгi (дадатак). – 2009. – № 5. – C. 13–16.

12 верасня – 90 гадоў з дня нараджэння М. Я. Матукоўскага (1929 - 2001), драматурга, журналіста, сцэнарыста.
Мікалай Ягоравіч Матукоўскі належыц да таго пакалення беларускіх літаратараў, якія працавалі ў другой палавіне ХХ стагодзя. Яго творчасць вызначаецца непаўторнай індывідуальнасцю, адметным стылем, уласным падыходам да асвятлення рэчаіснасці.
Друкаваца М.Матукоўскі пачаў з 1950 г. Яго нарысы, фельетоны, вершы, публікаваліся ў расонскай раённай, полацкай абласной, а таксама ў рэспубліканскіх газетах.
Яго першая п’еса –камедыя-вадэвіль “Мужчына, будзь мужчынам!” (або “Уваскрасенне Дон Кіхота”) – была напісана ў 1965 годзе і праз год пастаўлена ў Беларускім рэспубліканскім тэатры юнага гледача ў Мінску. У 1967 годзе у Магілёўскім абласным драматычным тэатры адбылася прэм’ера гераічнай драмы “Тры дні і тры ночы”(1966). У 1970 годзе М. Матукоўскі прыняў удзел у рэспубліканскім конкурсе на лепшы драматургічны твор, на які прадставіў камедыю “Амністыя”. Яна атрымала другую прэмію і прынесла аўтару сапраўдны поспех. У 1984 годзе М. Матукоўскі напісаў гераічную драму “Паядынак”, якая была прымеркавана да 40-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў і прысвячалася подзвігу К. Заслонава. У гэтым творы аўтар з дакументальнай дакладнасцю адлюстраваў некаторыя старонкі барацьбы аршанскіх падпольшчыкаў. Шырокую вядомасць атрымала сатырычная камедыя М.Матукоўскага “Мудрамер”(1986). П’еса пастаўлена Купалаўсім тэатрам у 1987 годзе, а 1988 годзе была адзначана Дзяржаўнай прэміяй БССР.
У драматургічных творах М. Матукоўскі раскрываў вострыя маральна-этычныя праблемы сучаснасці, асуджаў бюракратызм, безадказнасць, абыякавасць, асвятляў пытанн выхавання моладзі і сямейных узаемаадносін.
П’есы М. Матукоўскага былі пастаўлены многімі тэатрамі былога Савецкага Саюза, адзначаны прызамі і ўзнагародамі. У 1977 годзе драматургу прысвоена ганаровае званне “Заслужаны работнік культуры БССР”, у 1984 годзе ён атрымаў прэмію Саюза журналістаў СССР,

Бібліяграфія
Матукоўскі Мікалай Ягоравіч // Беларуская энцыклапедыя : у 8 т. / рэдкал. Г.П. Пашкоў [і інш.] . – Мінск, 2000. – Т. 10. – С. 206.
Матукоўскі Міалай Ягоравіч // Тэатральная Беларусь : энцыклапедыя : у 2 т. / пад гул. рэд. А. В. Сабалеўскага. – Мінск, 2003. – Т. 2. – С. 99-100.
Лаўшук, С. С. Мікола Матукоўскі, 1929 – 2001 / С. С. Лаўшук // Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя : у 4 т. / НАН Беларусі, Аддз-не гуманіт. навук і мастацтваў, Ін-т літ. імя Я. Купалы; [рэдкал.: У. В. Гніламёдаў і інш. ; навук. рэд. : У. В. Гніламёдаў, С. С. Лаўшук]. – Мінск, 2003. – Т. 4, кн. 2 : 1986–2000. – С. 311–335.
Шапран, С. Мікалай Матукоўскі : “Я абараняў ісціну…” / Сяргей Шапран // Роднае слова. – 2014. – № 9. – С. 79–81.
Лаўшук, С. Дон Кіхот з Расоншчыны : пра п’есы М. Матукоўскага / С. Ляўшук // Роднае слова. – 1999. - № 9. – С. 5–11.

15 кастрычніка – 70 гадоў з дня нараджэння Аляксея Якімовіча (1949, Слонімскі раён), празаіка, драматурга.
Аляксей Мікалаевіч Якімовіч нарадзіўся ў вёсцы Парэчча Слонімскага района. Атрымаўшы вышэйшую адукацыю на філалагічным факультэце Белдзяржуніверсітэта, Аляксей Якімовіч звязаў далей жыццё з педагогікай, паспрабаваўшы сябе ў розных іпастасях – і настаўніка, і дырэктара школы, і выхавальніка групы падоўжанага дня… Таму відавочна, што зварот пісьменніка да дзіцячай літаратуры лагічны і заканамерны.
З 2008 года – член грамадскага аб’яднання Саюза пісьменнікаў Беларусі. Працуе ў галіне дзіцячай і дарослай прозы, дзіцячай і дарослай драматургіі, займаецца падрыхтоўкай метадычнайц літаратуры для настаўнікаў і бацькоў.
Першая яго ккніжка – “Гордзіеў вузел, альбо Невыдуманыя гісторыі з жыцця Алеся Пятрашкі”. У аповесці разгортваецца карціна жыцця класнага калектыву. Настаўнік, які карыстаецца заслужанай павагай у сваіх выхаванцаў, здолеў арганізаваць падлеткаў у сапраўдную дружную каманду. Але як вядома, да ўсіх адразу не заўсёды мажліва знайсці свой “ключык”. На кантрасце паміж адносінамі ў класным калектыве і ў вулічнай кампаніі аўтар дэманструе каштоўнсць сапраўднага сяброўства. Сюжэт твора не толькі дынамічны і захапляльны, але і надзвычай спазнавальны – па ходзе дзеяння ў аповесць ўводзіцца шмат цікавых звестак і фактаў: міфы і легенды Старажытнай Грэцыі, інфармацыя пра кітайскае пісьмо, славянскую азбуку, тлумачэнні шматлікіх фразеалагізмаў, крылатых фраз і моўных выразаў з пераносным значэннем і яшчэ шмат іншай карыснай інфармацыі. Немалаважна, што каментары падаюцца аўтарам у даходлівай форме, з улікам узросту чытацкай аўдыторыі. Таму, відавочна, аповесць падабаецца школьнікам.
Пошук неардынарных сюжэтаў, прывабных для школьнікаў, вымушае пісьменніка звярнуцца да жанру фантастыкі. Так, у аповесці “Эльдарада просіць дапамогі” паказаны прыгоды вясковых вучняў, якім выпала весці барацьбу з сапраўднай злачыннасцю.Экзатычная фактура твора – вандроўка на незвычайным лятальным апараце ў джунглі, у краіну Эльдарада, якую захапіў вучоны-зламыснік, – нязмушана дэманструе каштоўнасць самых разнастайных ведаў.
Кніга “Пастка для пярэваратня” Аляксея Якімовіча яшчэ раз засведчыла шырокі дыяпазон творчых пошукаў аўтара. Аповесць расхінае для падлеткаў старонкі беларускай гісторыі, знаёміць з падзеямі XVI ст., што адбываліся на Панямонні. Акрямя захапляльных прыгодаў у аповесці шмат цікавых звестак, этнаграфічных фактаў і дэталяў. У змест твора ўвайшлі дэталёвыя расповеды, як спраўлялася вяселле, як выпякаўся вясельны каравай, як адзначалася Купалле, як сяляне ўпрыгожвалі “бажкоў”, ад якіх, лічылася, залежыць дабрабыт у хаце і ўдача ва ўсіх справах. Заінтрыгаваўшы ў першых раздзелах твора “ператварэннем” – загадкавай “цёткай з чорнай барадой”, – аўтар трымае ўвагу чытачоў на працягу ўсяго сюжэта, адкрываючы таямніцу толькі ў фінале. Гэты мастацкі праём дадае вострасюжэтнасці , займальнасці, дынамічнай напруджанасці, асабліва прывабных для юных чытачоў.
Думаецца, аповесці Аляксея Якімовіча, насамрэч здольныя выклікаць цікавасць, узбагаціць інтэлектуальна і духоўна, выхоўваць найлепшыя чалавечыя якасці, будуць даспадобы школьнікам.

Бібліяграфія

Якимович Алексей Николаевич // Регионы Беларуси : энциклопедия : в 7 т. Т.4. Гродненская область : в 2 кн. – Минск, 2015. – Кн. 2. – С. 488.
Якімовіч Аляксей Мікалаевіч // Беларуская энцыклапедыя: у 18 т. / рэдкал. Г.П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 1998. – Т. 18. Кн.1 – С. 254.
Савік, Л. С. Якімовіч Аляксей / Л. С. Савік // Беларускія пісьменнікі: бібліяграфічны слоўнік : у 6 т. – Мінск, 1993. – Т. 6. – С. 484.
Савік, Л. С. Якімовіч Аляксей Мікалаевіч / Л. С. Савік // Памяць. Слонімскі раён: гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі. – Мінск: БЕЛТА, 2004. – С. 653 – 654.
Аляксей Якімовіч // Беларускія пісьменннікі (1917-1990) : даведнік / склад. А. К. Гардзіцкі ; нав. рэд. А. Л. Верабей. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1991. – С. 631.
Алейнік, Л. Літаратурнае выхаванне : творчасць Аляксея Якімовіча / Л. Алейнік // Роднае слова. – 2007. – № 5. – 31—33.

2 лістапада – 110 гадоў з дня нараджэння Максіма Лужаніна (1909 – 2001), пісьменніка, кінадраматурга, перакладчыка.
Адметнае месца ў гісторыі беларускай культуры і літаратуры ХХ ст. займае Максім Лужанін, чый голас ў паэтычным шматгалоссі не згубіўся, а гучаў своеасабліва, адметна, непаўторна. Усё жыццё самааддана, нібы рупны селянін-працаўнік, шчыраваў на ніве роднай літаратуры гэты пісьменнік. Яму было наканавана ндзвычай доўгае і плённае жыццё. Нялёгкае, аднак багатае на падзеі.
Нарадзіўся Аляксандр Амвросьевіч Каратай (сапраўднае імя паэта) у вёсцы Прусы Салігорскага раёна ў сялянскай сям’і. У 1928г. скончыў Мінскі педагагічны тэхнікум, затым вучыўся на літаратурна-лінгвістычным аддзяленні педагагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. У час вучобы М.Лужанін прымаў удзел у рабоце першага з’езда літаратурнага аб’яднання “Маладняк”, які праходзіў у 1925г. Пачатак творчай біяграфіі юнака быў паспяховы і яркі. Першы яго верш надрукаваны ў 1925г., а калі ў 1928г. выйшла першая паэтычная кніга “Крокі”, аўтару споўнілася ўсяго васемнаццаць гадоў. Кніга атрымала станоўчы водгук ад Я.Купалы і Ц.Гартнага.
Але ўжо ў 1933 г. М.Лужанін быў рэпрэсіраваны і высланы ў Сібір. Яму пашанцавала: праз два гады ён змог вырвацца са сталінскіх путаў.
У 1935 г. паэт вярнуўся да літаратурнай дзейнасці, працаваў на пасадзе рэдактара-арганізатара Галоўнай рэдакцыі літаратуры па машынабудаванню ў Маскве, пасля вайны – ў рэдакцыях газеты “Звязда”, часопіса “Вожык”, рэферэнтам АН БССР. З 1959 па 1971 г. на кінастудыі “Беларусфільм”, у 1967 г. стаў яе галоўным рэдактарам.
На век М.Лужаніна прыпалі ўсе значныя падзеі ХХ стагоддзя. Ён памятаў Першую сусветную і Кастрычніцкую рэвалюцыю, ваяваў на Другой сусветнай вайне, удзельнічаў у баях пад Масквой і Сталінградам. Ваенныя вершы склалі змест зборніка “Шырокае поле вайны” (1945), які расказаў, чым жыў паэт у гэты трагічны час. Жыццёвы і духоўны вопыт дазволіў аўтару падняцца на новы мастацкі ўзровень, адшукаць свой асабісты падыход, мову. Вайна ў яго творах паўстае як парушэнне асноўных законаў Сусвету. Чалавечая агрэсіўнасць проціпастаўляецца гармоніі прыроды.
У кнігах выдадзеных пасля вайны, — “Поступ” (1950), “Святло Радзімы” (1952), “Моваю сэрца” (1955), “Прасторы” (1958) і іншых заўважаецца шырокі погляд М.Лужаніна на мінулае Радзімы, праўдзіва адлюстроўваецца вышыня чалавечага духу і тое, на што быў здольны народ.
Пісьменнік плённа працаваў і як празаік, крытык, перакладчык, сцэнарыст. Цікавая спадчына М.Лужаніна-празаіка. Свет пабачылі некалькі кніг апавяданняў, аповесцей, успамінаў: “Дванаццаць вячорных вогнішчаў” (1968), “Людзі, птушкі, прастор” (1976), “Сустрэчы” (1982) і іншыя , але асабліва вылучаецца сярод іх кніга “Колас расказвае пра сябе” (1964). За яе ў 1965 г. аўтар атрымаў Літаратурную прэмію БССР імя Я.Коласа.
Калі сабраць разам усё, што выдадзена Максімам Лужаніным за доўгую творчую дзейнасць – то зроблена шмат, самае галоўнае, што зроблена добра, адмыслова, па-мастацку дасканала. Лепшыя яго творы ўвайшлі ў “залаты” фонд беларускай літаратуры.

Бібліяграфія:
Лужанін Максім // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / рэдкал. Г.П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 1998. – Т. 9. – С. 358.
Гарэлік, Л. М. Максім Лужанін / Гарэлік Л. М. // Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя : у 4 т. /НАН Беларусі, аддз-не гуманіт. навук і мастацтваў, Ін-т літ. імя Янкі Купалы; [рэдкал.: У. В. Гніламёдаў і інш.]. – Мінск, 2001. – Т. 3. – С.264–289.
Мушынскі, М. Максім Лужанін – найбліжэйшы з акружэння песняра / Міхась Мушынскі // Беларуская думка. – 2007. – № 7. – С. 157–164.
Шамякіна, М. Максім Лужанін / Марыя Шамякіна // Полымя. – 2006. – № 11. – С. 151–154.
Гніламёдаў, У. Натхненне і майстэртва: творчасць М. Лужаніна / Улазімір Гніламёдаў // Роднае слова. – 1998. – № 5. – С. 9–20.

21 снежня – 85 гадоў з дня нараджэння Івана Чыгрынава (1934 – 1996), народнага пісьменніка Беларусі, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі Беларусі.
Іван Гаўрылавіч Чыгрынаў – вядомы беларускі пісьменнік, які плённа працаваў у літаратуры 35 год. Дзяцінства яго прыпала на гады Вялікай Айчыннай вайны, якая моцна ўрэзалася ў дзіцячую свядомасць, акрэсліла галоўную сцяжыну на творчым шляху пісьменніка.
Дэбютаваў І.Чыгрынаў у рэспубліканскім друку вершамі ў 1952 годзе. Але сваё сапраўднае прызнанне ён знайшоў у прозе і драматургіі. Першы празаічны твор з’явіўся ў 1958 годзе. Сам І.Чыгрынаў лічыў пачаткам літаратурнай дзейнасці 1961 год, калі было апублікавана апавяданне “Праз гады”. Першая кніга прозы “Птушкі ляцяць на волю” убачыла свет у 1965 годзе. Потым выйшлі кнігі арыгінальных і глыбокіх твораў: “Самы шчаслівы чалавек” (1967), “Ішоў на вайну чалавек” (1973), “Ці бываюць у выраі ластаўкі” (1983) і інш. Апавяданні вызначаюцца рэалістычнасцю, увагай пісьменніка да жыцця простых людзей, разуменнем іх штодзённых клопатаў і турбот, а яшчэ псіхалагічнай насычанасцю, гуманістычнай скіраванасцю, адметнасцю моўнага калатыру. Дзякуючы таленту пісьменніка яны сталі сапраўднымі мастацкімі палотнамі, а лепшыя з іх строгія крытыкі адносяць да залатога фонду беларускай навелістыкі. Спроба пяра ў малым жанры падрыхтавала І.Чыгрынава да напісання рамана. Так з’явіўся твор “Плач перапёлкі” (1970), пазней – “Апраўданне крыві” (1976, за абодва Літаратурная прэмія імя А.Фадзеева,1979), “Свае і чужынцы” (1983), “Вяртанне да віны” (1992) і “Не ўсе мы згінем”(1996), якія звязаны аднымі героямі і месцам дзеяння (вёска Верамейкі, таму называецца “верамейкаўскі цыкл”). У іх адлюстраваны атмасфера ваеннага часу, вясковы побыт на акупіраванай тэрыторыі, арганізацыя падполля, зараджэнне партызанскага руху, даследаваны вытокі гераізму і мужнасці беларускага народа ў час Вялікай Айчыннай вайны.
Іван Чыгрнаў вядомы таксама як кінасцэнарыст і драматург. Ён быў сааўтарам сцэнарыя папулярнага тэлефільма “Руіны страляюць…” (1970, з І.Новікавым). Кінастужка апавядае пра дзейнасць мінскага падполля ў 1941 – 1942 гг. У 1974 г. ён адзначаны Дзяржаўнай прэміяй БССР. У 1980 годзе на Беларускім тэлебачанні паводле твораў І.Чыгрынава быў пастаўлены тэлеспектакль “Плач перапёлкі”. Апошнім з буйных тэлесерыялаў канца ХХ стагоддзя пра жыццё ў акупацыі і супраціўленне народа ў гады вайны стаў шматсерыйны тэлефільм “Плач перапёлкі” (1991). У ім паказаны першы перыяд вайны не праз буйнамаштабныя падзеі, а праз мноства асабістых лёсаў вяскоўцаў, скрыжаванняў іх біяграфій, паваротаў іх ваенных сцяжынак.
І. Чыгрынавым напісана шмат п’ес. Некаорыя з іх – гэта гістарычны экскурс у памятныя падзеі жыцця беларускага народа. Сівыя часы Рагнеды (“Звон – не малітва”), Крычаўскае паўстанне XVIII ст. (“Следчая справа Вашчылы”) пераклікаюцца з драматычным часамі сталінізму (“Чалавек з мядзвежым тварам”, “Ігракі”), трагедыяй Вялікай Айчыннай вайны (“Свае і чужыя”, “Дзівак”з Ганчарнай вуліцы”), Чарнобыльскай трагедыяй (“Толькі мертвыя не вяртаюцца”). Аналізу стану грамадства пачатку 1990-х гг. прысвечаны п’есы “Суседзі” і “Госці”.
За вялікія заслугі ў развіцці беларускай літаратуры Івану Гаўрылавічу ў 1994 годзе прысвоена ганаровае званне народнага пісьменніка Беларусі. Літаратурная спадчына І.Чыгрынава не страціла значнасці і ў сённяшні час. Пра гэта сведчыць перавыданне лепшых твораў пісьменніка.

Бібліяграфія:

Чыгрынаў Іван Гаўрыловіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / рэдкал. Г.П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 2003. – Т. 17. – С. 296.
Сінькова, Л.Д. Іван Гаўрылавіч Чыгрынаў, 1934-1996 / Л. Д. Сінькова // Беларуская літаратура ХХ ст. : (біяграфіі, бібліяграфія, літ. крытыка) / навук. рэд. Л. Д. Сінькова. – Мінск, 2008. – С.260—267.
Бугаёў, Д. Чулая душа : творчы партрэт І.Г.Чыгрынава / Д. Бугаёў // Лiтаратура i мастацтва. — 2010. — № 1. — 6 студзеня. — C. 1.
21 снежня - 75 год з дня нараджэння І.Г.Чыгрынава (1934—1996), народнага пісьменніка Беларусі // Новыя кнiгi (дадатак). — 2009. — № 10. — C. 8—12.
Бугаёў, Д. Праўдалюбства сілкавала яго талент : асаблівасці прозы і драматургіі Івана Чыгрынава / Д. Бугаёў // Роднае слова. — 2008. — № 4. — C. 20—22.
Варанько, К. З высокім усведамленнем : Іван Чыгрынаў / К. Варанько // Лiтаратура i мастацтва. — 2004. — 24 снежня. — С. 15.
Грамадчанка, Т. К. Жывая памяць народа : нарыс творчасцi I. Чыгрынава / Т. К. Грамадчанка. — Мінск : Навука i тэхнiка, 1984. — 112 с.

1 студзеня – 75 гадоў з дня нараджэння Вольгі Іпатавай, пісьменніцы, перакладчыцы (1945, г.п.Мір, Карэлічскі р-н).
Пачатак жыццёвага шляху Вольгі Іпатавай быў не вельмі спрыяльным для развіцця яе мастацкага таленту. Дзяцінства будучай пісьменніцы пазначана асабістай трагедыяй – у чатырохгадовым узросце яна страціла маці. Пазней, у адным з вершаў Вольга напіша, што першай жыццёвай стратай былі для яе “маміны далоні”, цеплыню і пяшчоту якіх яна паспела адчуць і захаваць у сэрцы на доўгія гады.
Шчаслівая наканаванасць лёсу Вольгі Іпатавай – нарадзіцца, расці, духоўна сталець сярод гістарычных мясцін Беларусі – Міра, Навагрудка, Гродна з іх велічнымі старажытнымі замкамі, якія дыхалі нязведаннай даўніной і незвычайнай таямнічасцю. Менавіта адсюль пачалі развівацца дзіцячыя, юнацкія ўяўленні, паэтычныя фантазіі будучай пісьменніцы пра падзеі, што тут адбываліся, пра людзей, якія будавалі і ўпрыгожвалі гэтыя замкі, хто бараніў ад нападу ворагаў, тварыў гісторыю зямлі, якая стала яе радзімай.
Ужо на раннім этапе ў Іпатавай выспявала задума – даведацца самой і расказаць у сваіх творах пра гісторыю свайго народа. Так быў напісаны цэлы цыкл апавяданняў пад агульнай назвай “Гул далёкіх стагоддзяў”.
Усе гэтыя творы ў жанравым плане ўяўляюць сабой невялікія падзейныя навелы, у аснову якіх пакладзены эпізоды з жыцця вядомых гістарычных асоб: Рагвалода, Усяслава, Давыда Гарадзенскага, раскрываюцца побыт, звычаі, вераванні простых людзей, якія ўсё яшчэ маліліся паганскім багам і жыццё якіх цалкам залежыла ад улады князёў. Гэтыя кнігі атрымалі высокую ацэнку крытыкі.
Адкрыццём для беларускай гістарычнай прозы сталася аповесць “Прадыслава”. Гэты твор прысвечаны Ефрасінні Полацкай – жанчыне-асветніцы, апякунцы нацыі, якая цяпер нябачна прысутнічае ў духоўным свеце беларусаў.
Да актуальных у мінулым і сучасным жыцці беларусаў праблем веравызначэння нацыі пісьменніца звяртаецца ў аповеці “Агонь у жылах крэмяню”, (1989). Аповесць адлюстроўвае тыя моманты ў існаванні Вяікага Княства Літоўскага, калі для яго з боку Рэчы Паспалітай пачала паўставаць небяспека паланізацыі, калі разгарнулі сваю дзейнасць езуіты з мэтай прымусовага акаталічвання насельніцтва.
Другая аповесць “Чорная княгіня” таксама адлюстроўвае падзеі XVI ст. Твор захапляе чытача не толькі рэальна існаваўшымі гістарычнымі фактамі, з’явамі, асобамі, але і амаль дэтэктыўна-прыгодніцкімі элементамі, незвычайнымі паваротамі лёсу простых людзей, якіх шчаслівы або, наадварот, нешчаслівы выпадак ці злая воля валадароў кідалі ў нязвыклыя ўмовы. Раман “За морам Хвалынскім” – першая ў беларускай літаратуры спроба асэнсаваць духоўны вопыт тых, хто не па сваёй волі вымушаны быў пакідаць сваю Бацькаўшчыну ў самыя розныя часы і сцвярджацца ў чужым свеце, засвойваць непадобныя культуры, традыцыі, мову. Гэты раман вытрымаў шэсць выданняў і ўвайшоў ў школьную праграму.
Усе выданні В. Іпатавай немагчыма пералічыць, але яе гістарычныя раманы вяртаюць нам памяць, гонар і годнасць, выхоўваюць патрыятызм на прыкладзе жыцця і дзейнасці нашых славутых продкаў – герояў, святых людзей, што тварылі нацыянальную гісторыю, якой мы можам па праву ганарыцца.

Бібліяграфія:
1. Савік, Л. С. Вольга Іпатава : н. у 194 / Л. С. Савік // Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя / [С.А. Андраюк і інш. ; навук.рэд.: У. В. Гніламёдаў, С. С. Лаўшук] ; НАН Беларусі, аддз-не гуманіт. навук і мастацтваў, цэнтр даслед. бел. культуры, мовы і літ., філ. "Ін-т мовы і літ. імя Я.Коласа і Я.Купалы". — 2-е выд. — Мінск, 2015. — Т. 4, кн. 3. — С. 643—678.
2. Макмілін, А. Вольга Іпатава / Арнольд Макмілін // Макмілін, А. Пісьменства ў халодным клімаце : беларуская літаратура ад 70-х гг. XX ст. да нашых дзён / Арнольд Макмілін. — Беласток, 2011. — С. 515—522.
3. Супа, В. Тэма ўзаемасувязі Беларусі і Усходу ў гістарычнай прозе Вольгі Іпатавай / Ванда Супа // Беларусь паміж Усходам і Захадам: праблемы міжнац., міжрэлігійн. і міжкультурн. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу / [рэд.: У. Конан, А. Мальдзіс, Г. Цыхун]. — Мінск, 1997. — Ч. 2. — С. 213—218.
4. Угрынскі, М. Творца, якая не лічыць гадоў / Міхась Угрынскі ; фота // Наша слова. — 2014. — 24 снеж. — С. 5.
5. Кірушкіна, М. Мастацкія адметнасці гістарычнай прозы Вольгі Іпатавай / Марыя Кірушкіна // Роднае слова. — 2013. — № 7. — С. 26—28.
6. Кошур, С. Пісьменніца са старажытнага Міра // Краязнаўчая газета. — 2010. — № 14. — C. 4; № 15. — С. 4.

16 лютага – 90 гадоў з дня нараджэння І.Я.Навуменкі (1925—2006), народнага пісьменніка Беларусі.
У сузор’і пісьменнікаў, якія ў сваіх творах адлюстроўвалі тэму Вялікай Айчыннай вайны, Івану Якаўлевічу Навуменку належыць адно з самых значных месцаў. Гэта ён – усёй духоўнай сутнасцю сваіх герояў – сцвярджаў, што беларуская літаратура пра вайну не ваенная, а антываенная, адна з самых гуманных літаратур свету.
Нарадзіўся Іван Якаўлевіч ў Гомельскай вобласці. У сярэдняй школе ўсе прадметы здольнаму вучню давалася лёгка, але ён асабліва любіў літаратуру. Зачытваўся творамі Ж.Верна, М.Рыда, А.Дзюма, І.Тургенева, захапляўся паэзіяй Я.Купалы, Я.Коласа, М.Багдановіча. Ён марыў сур’ёзна займацца літаратурай, але ўсе планы перакрэсліла вайна. Сямнаццацігадовым юнаком уключыўся І.Навуменка ў барацьбу з акупантамі: прымаў актыўны ўдзел у падпольнай дзейнасці.
Першыя яго апавяданні “Сідар і Гараська” і “Эх, махорачка” былі апублікаваны ў часопісе “Маладосць” у 1955 годзе. З 1957 года кніга за кнігай пачалі выдавацца зборнікі апавяданняў, навел і аповесцей – “Сямнаццатай вясной”, “Хлопцы-равеснікі”, “Бульба”, “Тая самая зямля”, “Водгулле далёкіх вёснаў” і іншыя. У творах адлюстраваны лёс пакалення аднагодкаў аўтара, якое, нягледзячы на цяжкія ваенныя гады і супярэчнасці жыцця, захавала рамантычны, часам летуценны погляд на рэчаіснасць. Найбольш поўна тэма Вялікай Айчыннай вайны раскрыта ў раманах “Сасна пры дарозе”, “Вецер у соснах”, “Сорак трэці”. Аўтар паказаў складаны і супярэчлівы працэс фарміравання волі і характараў маладых людзей, выхаваных у 1930-я гг. у духу патрыятызму, гатовых да подзвігу ў імя Радзімы. У суровыя гады вайны героі твораў І.Навуменкі, праходзячы праз сур’ёзныя выпрабаванні, паказваюць веліч і прыгажосць чалавечага духу.
У раманах, створаных у 1970-80-я гг. “Смутак белых начэй”, “Летуценнік”, “Асеннія мелодыі” паўстае вобраз інтэлігента старэйшага пакалення. Сучаснае жыццё з усімі яго канфліктамі, супярэчлівасцямі асэнсоўваецца пісьменнікам у апошнім значным творы – трылогіі “Дзяцінства. Падлетак. Юнацтва” і яго працягу “Любімы горад”.
Шырока вядомы І.Навуменка і як даследчык у галіне нацыянальнага літаратуразнаўства. Ён аўтар манаграфій “Янка Купала. Духоўны воблік героя”, “Якуб Колас. Духоўны воблік героя” – за абедзве аўтар атрымаў Дзяржаўную прэмію БССР імя Я.Коласа. За цыкл манаграфій “Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч”, “Змітрок Бядуля”, “Максім Багдановіч”, “Ранні Кузьма Чорны” пісьменнік атрымаў прэмію НАН Беларусі.
Больш за 50 гадоў працаваў пісьменнік на ніве роднай літаратуры. Творы І.Навуменкі прасякнуты шчырасцю, праўдзівасцю, глыбокімі пачуццямі. Яны перакладзены на балгарскую, латышскую, нямецкую, польскую, рускую і іншыя мовы.

Бібліяграфія:

Навуменка Іван Якаўлевіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / гал. рэд. Г.П.Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 2000. –Т. 11. – С.111–112.
Тычко, Г. К. Вайна ў жыцці і творчасці Івана Навуменкі / Г. К. Тычко // Беларуская літаратура ХІХ –ХХ стагоддзяў: час і асобы / Г. К. Тычко; М-ва культуры Рэспублікі Беларусь, Беларус. дзярж. ун-т культуры і мастацтваў. – Мінск, 2010. – С. 157–164.
Алейнік, Л. Досвед і мудрсць Івана Навуменкі / Лада Алейнік // Пясочны гадзіннік : літ.-крыт.арт., нарысы, рэц., нататкі. – Мінск, 2010. – С. 77–84.
Васючэнка, П. Салдаты вярнуліся : ваенная проза Івана Навуменкі / П. Васючэнка // Роднае слова. – 2005. – № 1. – C. 6–10.
Мiшчанчук, М. Салдаты самай вялікай вайны : Іван Навуменка; Мікола Мішчанчук // Роднае слова. – 2007. – № 2. – C. 52–58.
Траццяк, З. І. Беларуская ваенная проза ў параўнальна-гістарычным ракурсе : раман "Смутак белых начэй" Івана Навуменкі / Зоя Траццяк // Роднае слова. – 2018. – № 1. – С. 27–31.

21 сакавіка – 180 гадоў з дня нараджэння Ф.Багушэвіча (1840—1900), пісьменніка, публіцыста, перакладчыка, аднаго з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры.
Немагчыма пераацаніць уклад у гісторыю беларускай літаратуры самага яркага нацыянальнага паэта XIX ст., вядомага пад псеўданімамі Мацей Бурачок, Сымон Рэўка з-пад Барысава і інш. Яго невялікая, але адметная спадчына сведчыць, што беларуская літаратура была, ёсць і заўсёды будзе мець годны працяг.
Першымі творамі пачынаючага пісьменніка былі журналісцкія допісы, якія ён пасылаў у польскі часопіс “Kraj”. Супрацоўніцтва з гэтым выданнем стала выдатнай школай для Багушэвіча-публіцыста. У 1891 г. у Кракаве пад псеўданімам Мацей Бурачок выйшаў яго першы паэтычны зборнік “Дудка беларуская”, які адкрыўся, як прынята лічыць, праграмным вершам паэта “Мая дудка”, дзе ішла размова пра характар творчасці, прызначэнне мастацтва і паэта. У яго ўвайшлі творы аб штодзённым побыце сялянства, напоўненыя горкімі скаргамі і прасякнутыя бязвыхаднымі трагічнымі інтанацыямі, а таксама гумарыстычныя вершы. Другі паэтычны зборнік Ф.Багушэвіча “Смык беларускі” быў надрукаваны паэтам пад псеўданімам Сымон Рэўка з-пад Барысава ў Познані ў 1894 г. “Смык беларускі” стаў кнігай больш антыпрыгонніцкай, антыпанскай, чым “Дудка беларуская”. Лірычны герой твораў Ф. Багушэвіча – працоўны селянін. Ён не толькі пакутнік, якога абдзялілі пры скасаванні прыгону, якога абдзірае казна, крыўдзіць суд і царскія чыноўнікі, але і праўдашукальнік, асоба з развітым пачуццём чалавечай годнасці. Такім ён паўстае ў вершах “Дурны мужык, як варона”, “Як праўды шукаюць”, “Бог не роўна дзеле”, “Праўда”, “Не цурайся” і інш. Паэма-прытча “Кепска будзе!” – твор, у якім паэт не проста адлюстроўвае неарданарны выпадак з жыцця героя, а ўзнімаецца да абагульнення. У літаратуразнаўстве існуе думка, што герой паэмы Аліндарка – персаніфікаваны вобраз Беларусі. Асаблівую цікавасць выклікаюць прадмовы да абодвух паэтычных зборнікаў, у якіх паэт абараняе сацыяльныя і нацыянальныя правы беларусаў, права на існаванне і развіццё беларускай мовы і культуры. “Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмерлі”, - заклікае ў прадмове да паэтычнага зборніка “Дудка беларуская” Мацей Бурачок.
Ф.Багушэвіч не толькі ўзбагаціў беларускую літаратуру як паэт, празаік, публіцыст. Ён зрабіў вялікі ўклад у развіццё і станаўленне беларускай літаратурнай мовы. Нягледзячы на тое, што свае творы ён пісаў лацінкай, беларуская мова гучала ў яго натуральна, гнутка, афарыстычна і прыгожа.



Бібліяграфія
Багушэвіч Францішак Бенядзікт Казіміравіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / гал. рэд. Г.П.Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 1996. – Т. 2. – С. 210–211.
Мяснікоў, А. Ф. Францішак Багушэвіч: “Не пакідайце ж мовы нашай…” / Анатоль Мяснікоў // Сто асоб беларускай гісторыі : гіст. партр. / Анатоль Мяснікоў. – Мінск, 2009. – С. 113–116.
Содаль, У. “От быў чалавек…” : асоба Ф. Багушэвіча вачыма сучаснікаў і нашадкаў / Уладзіір Содаль // Роднае слова. – 2001. – № 4. – С. 94–98.
Содаль, У. “Той люд жаве, што свае песні мае…” : песні на вершы Ф.Багушэвіча / Уладзімір Содаль // Роднае слова. – 2007. –№ 3. – С. 87 –88.

24 красавіка – 100 гадоў з дня нараджэння А.Н. Карпюка (1920 —1992), пісьменніка.
У скарбонку лепшых здабыткаў беларускай літаратуры вылучаюцца творы аднаго з самабытных празаікаў 60-80-х гадоў мінулага стагоддзя Аляксея Нічыпаравіча Карпюка.
Нарадзіўся А.Карпюк у сялянскай сям’і. Яго малой радзімай была вёска Страшава на Беласточчыне. У 1934 годзе хлопец скончыў сямігодку, потым вучыўся ў польскай гімназіі ў Вільні і Навагрудскім педвучылішчы. У гады Вялікай Айчыннай вайны яму давялося прайсці падпольную і партызанскую барацьбу, нямецкі алон, лагер смяротнікаў Штутгаф, уцёкі, франтавыя баі, два цяжкія раненні, інваліднасць.
У літаратуру А. Карпюк прыйшоў адносна позна – пасля трыццаці. У сваёй аўтабіяграфіі ён пісаў: “Пісанне стала маім лёсам. Я знайшоў спосаб, як найбольш быць карысным людзям. Я спазнаў шчасце, я ведаю як мне жыць!”
Творчую дзейнасць пісьменнік пачаў з бытавых замалёвак, празаічных мініяцюр, змест якіх аўтару падказвала само жыццё. Упершыню ў друку выступіў з аповесцю “У адным інстытуце” (1953). У тым жа годзе апублікавана і апавяданне “Дзве сасны”, якое дало назву першай кнізе (1958). Пасляваенныя гады, нягоды і радасці, цяжкасці і імкненне да лепшага, вучоба і каханне, спрэчкі пра сённешні дзень і балючыя ўспаміны пра дзень мінулы – ўсё гэта склала змест зборніка. У 1959 годзе з’явілася аповесць пра каханне “Данута”, якая прынесла аўтару сапраўдны поспех і шырокую вядомасць. Твор нарадзіўся невыпадкова, увабраўшы ў сябе вельмі многае перажытае самім пісьменнікам, асабліва ў юнацкія гады.
А. Карпюка можна назваць летапісцам Гродзеншчыны. Яго творы – своеасаблівая хроніка гэтага краю, у якой займае сваё месца гістарычная даўніна, барацьба з ворагам, сялянскія тыпы і маральна-бытавыя сцэны сучаснасці. Праз многія апавяданні, аповесці, раманы пісьменніка праходзіць адзін галоўны герой, жыццё якога набліжана да лёсу самаго аўтара – таленавітага, цікавага чалавека. Біяграфія пісьменніка стала часткай яго кніг, асабліва такіх як “Свежая рыба”, “Сучасны канфлікт”, “Карані”.
Значнае месца ў літаратурным набытку А.Карпюка займае публіцыстыка – нарысы “Мая Гродзеншчына”, “Чаго мы варты”, “След на зямлі” і іншыя.
У 1980 годзе А.Карпюк атрымаў званне заслужанага работніка культуры Беларусі, а за кнігу прозы “Сучасны канфлікт” у 1986 годзе ўзнагароджаны Літаратурнай прэміяй імя І.Мележа.

Бібліяграфія:

Карпюк Аляксей Нічыпаравіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / гал. рэд. Г.П.Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 1999. – Т. 8. – С. 98.
Бярозка, А. "Сведчу, як на святой споведзі" / А. Бярозка // Роднае слова. –2013. – № 11. – C. 21–24.
Вашкевiч, А. "Больш за ўсё я люблю свабоду..." : гісторыя Аляксея Карпюка / А. Вашкевіч // Дзеяслоў. – 2007. – №4(29). – C. 252–269.
Раманчук, А. Ведаю, як мне жыць : Аляксей Карпюк / Анатоль Раманчук // Гродзенская праўда. – 2005. – 14 крас. – С. 6.
Карпюк, В. Ад по имени Штуттгоф В. Карпюк // Рэспублiка. – 2004. – 26 мая. – С. 7.
Андраюк, С. Напісанае-перажытае : пра творчасць пісьменніка А.Карпюка / Серафим Андраюк // Літаратура і мастацтва. – 2010. – 9 красавіка. – C. 1.

25 чэрвеня – 115 гадоў з дня нараджэння П.У Броўкі (1905-1980), паэта, празаіка, грамадскага дзеяча, народнага паэта Беларусі.

Сярод беларускіх пісьменнікаў, якія пакінулі нашчадкам багатую творчую спадчыну і ўнеслі вялікі ўклад у развіццё нацыянальнай культуры, пачэснае месца займае Пятрусь Броўка. Ён доўгі час знаходзіўся ў эпіцэнтры літаратурнага жыцця краіны, актыўна ўплываў на яго не толькі як творца, але і як сапраўдны летапісец-мастак свайго часу.
Першыя вершы яго былі надрукаваны у 1926 г. пад псеўданімам Юрка Баравы ў газеце “Чырвоная Полаччына” і альманаху “Наддзвінне”. 1930-я гг. – час інтэнсіўнага станаўлення таленту пісьменніка. У гэты перыяд з’явіліся зборнікі паэзіі “Прамова фактамі”, “Гады як шторм”, “Цэхавыя будні”, “Прыход героя” і іншыя. Пятрусь Броўка пісаў пра сяброўства, каханне, радасць працы, узаемаадносіны людзей і іх пачуцці. Паэта цікавілі падзеі не толькі сучаснага яму жыцця, але і грамадзянскай і Першай сусветнай войнаў. Гэта знайшло адлюстраванне ў паэмах “Праз горы і стэп” (1932), “1914” (1935). У зборніках “Вясна Радзімы” (1937), “Шляхамі баравымі” (1940) побач з грамадзянскімі праблемамі значнае месца займае інтымная і пейзажная лірыка. У гады Вялікай Айчыннай вайны паглыбляецца эмацыянальны і рэалістычны змест паэзіі П.Броўкі, узмацняецца яе патрыятычнае гучанне. Балючыя, шчымлівыя вершы, балады, паэмы пра Надзю-Надзейку, закатаваную фашыстамі, пра спаленыя вёскі, першыя пасляваенныя барозны і жмені зярнят, што кінулі ў зямлю рукі сейбіта, пра слёзы герояў-франтавікоў, якія засталі папялішчы на месцы родных хат. Тэма вайны раскрыта ў лепшай паэме “Голас сэрца” (1960). Яна прысвечана маці паэта, якая загінула ў Асвенцыме. Многія творы пасляваеннага часу звязаны з франтавой лірыкай, але пафас творчасці П.Броўкі вызначае тэма мірнай працы, якая асабліва ярка раскрыта ў паэме “Хлеб” (1946; Дзяржаўная прэмія СССР, 1947). Працоўны подзвіг народа, барацьба за мір адлюстраваны ў зборніках “У роднай хаце” (1946), “Дарога жыцця” (1950; Дзяржаўная прэмія СССР, 1951) і іншыя. Плённым этапам у творчасці П.Броўкі сталі 1960-70-я гг. У гэты час выйшлі зборнікі “Пахне чабор” (1959), “Далёка ад дому” (1960), “А дні ідуць…” (1962; Ленінская прэмія, 1962) і іншыя.
У літаратурнай спадчыне П.Броўкі акрамя паэтычных ёсць і празаічныя творы. Першым буйным творам стала аповесць “Каландры” (1931). У 1956 г. П.Броўка апублікаваў раман “Калі зліваюцца рэкі” (Літаратурная прэмія імя Я.Коласа, 1959), у якім распавядаецца пра будаўніцтва электрастанцыі на возеры Дрысвяты ў Віцебскай вобласці. У апошнюю кнігу прозы “Разам з камісарам” (1974) увайшлі аўтабіяграфічныя апавяданні і аповесць “Донька-Даніэль”. Пятрусь Броўка пісаў таксама творы для дзяцей, займаўся мастацкім перакладам, публіцыстыкай.
Урад высока ацаніў творчую і грамадскую дзейнасць пісьменніка. У 1966г. П.Броўка быў абраны акадэмікам Акадэміі навук БССР. У 1972 г. атрымаў званне Героя Сацыялістычнай Працы, праз тры гады стаў заслужаным дзеячам навукі БССР, у 1976 г. лаўрэатам Дзяржаўнай прэміі БССР за ўдзел у стварэнні дванаццацітомнай “Беларускай Савецкай Энцыклапедыі”. Пісьменнік узнагароджаны ардэнамі і медалямі. Імем паэта названы вуліцы ў Мінску, Віцебску, Полацку, Гомелі і іншых гарадах Беларусі.

Бібліяграфія

Броўка Пятрусь // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / гал. рэд. Г.П.Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 1996. – Т. 3. – С. 262–263.
Голуб, Т. С. Творчасць Петруся Броўкі ў святле эдыцыйна-тэксталагічных праблем / Т. Голуб // Тэксталогія беларускай літаратуры ХХ стагоддзя : гісторыя тэксту як шлях да гісторыі літаратуры / Т. Голуб. – Мінск, 2013. – С. 122–128.
Рублевская, Л. И. Поэт и бронза : неизвестный Бровка / Л. Рублевская // Время и бремя архивов и имён : очерки, эссе, пьеса / Л. Рублевская, В. Скалабан. – Минск, 2009. – С.116–123.
25 чэрвеня – 110 гадоў з дня нараджэння П.У.Броўкі (1905 – 1980), паэта, празаіка, грамадскага дзеяча, народнага паэта Беларусі // Новыя кнігі (дадатак). – 2015. – № 2. – С. 14 – 16.
Баўтрэль, I. Паэзія Петруся Броўкі: дарога да майстэрства / І. Баўтрэль // Роднае слова. – 2010. – №6. – C. 8 – 11.
Пракаповіч, І. Патрыятычны, вызваленчы пафас твораў П.Броўкі ваеннага часу / І. В. Пракаповіч // Беларуская мова і літаратура. – 2015. – № 6. – С. 48–52.

5 ліпеня – 50 гадоў з дня нараджэння Л. І. Рублеўскай(1965), пісьменніцы
У сучаснай беларускай літаратуры жанчынамі-пісьменніцамі напісана нямала твораў, пазначаных вострай праблематычнасцю, глыбінёй пачуццяў, філасофскімі разважаннямі. Адна з іх – паэтэса, празаік, драматург, крытык Людміла Рублеўская. Яе раманы з’яўляюцца найбольш яркімі ўзорамі новай гістарычнай прозы беларускай літаратуры пачатку ХХІ ст.
Людміла Рублеўская заявіла пра сябе найперш як паэтэса. У 1990 годзе выйшлі паэтычныя зборнікі “Крокі па старых лесвіцах” і “Адукацыя”, якія яскрава раскрываюць выбраны ёй кірунак – шлях гістарычнага, нацыянальна-духоўнага светапазнання. Псіхалагізм, філасофскае асэнсаванне рэчаіснасці, прыхільнасць да гістарычнага рамантызму характэрны для творчасці Л.Рублеўскай. Зборнік “Замак месячнага сяйва” (1992) уражвае сваёй маштабнасцю і глыбінёй мастацкага выяўлення. Паэтэса стварыла цэлую галерэю гістарычных вобразаў славутых людзей Беларусі розных эпох ічасоў (пачынаючы ад ХІ і да ХХ ст.), раскрыўшы духоўны вопыт папярэднікаў, сэнс іх учынкаў і поглядаў. Партрэтна-псіхалагічныя балады “Ефрасіння”, “Балада пра Якуба Венжыка”, “Балада пра нясвіжскага дойліда”, “Балада пра Янку Коклю”, “Балада пра Напалеона Орду” і іншыя напісаны з мэтай знайсці адказ на пытанні сучаснасці.
У пазнейшых зборніках “Балаган”, “Рыцарскія хронікі”, “Над замкавай вежай” гісторыя як бы трансфамуецца, губляе првязку да канкрэтных асоб і набывае больш філасофскі сэнс. Некаторым творма уласцівы былінны стыль, своеасаблівая рытміка верша.
У сучаснай беларускай прозе Л.Рублеўская заняла трывалае месца як майстар гісторыка дэтэктыўных містычных сюжэтаў. У яе раманах “Золата забытых магіл”, “Скокі смерці”, “Забыць нягодніка, альбо Гульня ў Альбарутэнію”, “Сутарэнні Ромула”, “Авантуры мармуровага анёла” і іншых творах гістарычная тэма прасочваецца ад міфалагічнай старажытнасці да ХХст. Проза адметна тонкім псіхалагізмам, інтэлектуальнасцю, лірычнасцю і мяккім гумарам. Па творам “Апошняя з Алелькавічаў” і “Авантуры Пранціша Вырвіча, шкляра і шпега” зняты фільмы на беларускім тэлебачанні. Сваімі кнігамі пісьменніца сведчыць, што мінулае і сучаснасць здольныя адчуваць узаемны уплыў, а іншыя часавыя каардынаты не перашкаджаюць блізкім па духу людзям разумець адзін аднаго.

Бібліяграфія

Рублеўская Людміла // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / гал. рэд. Г.П.Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 2001. – Т. 13. – С. 423.
Рублеўская, Л. І. Па абодва бакі ад Кальварыі / Рублеўская Людміла Іванаўна // З росных сцяжын: аўтабіягр. Пісьменнікаў Беларусі. – Мінск, 2009. – С. 348–358.
Бельскі, А. І. Слова пра Людмілу Рублеўскую / Алесь Бельскі // Галасы і вобразы : літ.-крыт. арт. / Алесь Бельскі. – Мінск, 2008. – С.187–191.
Кабржыцкая, Т. Зорка – слова жаночана роду! : назіранні над асаблівасцямі гіст. прозы Л. Рублеўскай) / Таццяна Кабржыцкая // Полымя. – 2013. – № 7. – С. 128–134.
Русілевіч, В. Кіно з'ехала, а ўспаміны засталіся / В. Русілевіч // Лідская газета. – 2019. – 10 красав. – С. 1; 12.

Кірыла Тураўскі — адзін з самых славутых пісьменнікаў старажытнаславянскай літаратуры. На вялікі жаль, згубіліся імёны многіх аўтараў, што пісалі ў тыя далёкія часы, страчаны многія творы. Мы нават не ведаем хто аўтар “Слова аб паходзе Ігаравым”, якое лічыцца вяршыняй старажытнаславяснай літаратуры. Вучоныя спрачаюцца, хто напісаў першы летапіс “Аповесць мінулых гадоў” – манах Нестар ці нехта іншы. Вельмі мала звестак дайшло да нас і пра Кірылу Тураўскага.
Кірыла Тураўскі (у той час было прынята дадаваць да імя славутых людзей назву таго месца, дзе яны нарадзіліся або жылі) нарадзіўся і жыў на Палессі, у горадзе Тураве. Паходзіў з даволі заможнай сям’і. Калі стаў дарослым, захацеў вучыцца і таму пайшоў у манастыр. Так рабілі ўсе, хто цікавіўся кнігамі, бо кнігі ў той час былі ў асноўным царкоўныя. Да таго ж Кірылу падабалася жыццё манаха. Ён любіў быць адзін, любіў разважаць. За гады жыцця ў манастыры ён праславіўся і як вучоны кніжнік, і як чалавек незвычайнай маральнай чысціні – падзвіжнік. Падзвіжнік – гэта той, хто здольны на духоўны подзвіг, хто можа адмовіцца ад няпраўды, ад лёгкага жыцця, хто служыць вышэйшай узнёслай ідэі.
Кірыла вырашыў прысвяціць сваё жыццё служэнню Богу і людзям. Ён перасяліўся ў вежу, перанёс туды сваю бібліятэку і загадаў замураваць дзверы, каб не мець магчымасці выйсці. Некалькі гадоў ён правёў у малітвах, чытаў святыя кнігі і пісаў сам.
Слава пра Кірылу Тураўскага разнеслася далёка за межы Палесся. Жыхары Турава ўгаварылі яго заняць месца епіскапа. Кірылу давялося пакінуць сваю вежу. Стаўшы епіскапам, ён чытаў пропаведзі. Паслухаць яго словы-казані прыходзілі з усіх куткоў славянскіх зямель. Кірыла расказваў людзям прытчы, заклікаў любіць адзін аднога, рабіць толькі добрае і сцерагчыся зла.
Да нас дайшлі некаторыя творы Кірылы Тураўскага. Яны напісаны на ўзорах візантыйскай царкоўнай літаратуры. “Словы”, “Малітвы” і “Прытчы” Кірылы Тураўскага – сапраўдныя паэтычныя жамчужыны. Вядома, што ў народзе іх перапісвалі ад рукі аж да 19 стагоддзя. Яны былі патрэбны людзям тысячу гадоў, як патрэбна нам і імя самога Кірылы Тураўскага. Мы павінны памятаць пра яго, памятаць, што з самай далёкай даўніны нашыя продкі жылі высокімі пачуццямі і глыбокімі думкамі, стварылі каштоўныя багацці, якія пакінулі нам у спадчыну.

Бібліяграфія:

Багдановіч, І. Малітвы Кірыла Тураўскага ў паэтычным перастварэнні а.Язэпа Германовіча / Ірына Багдановіч // Залатая горка / Ірына Багдановіч. - Мінск. - 2016. - С. 57-65.

Далiдовiч, Г. Кірыла Тураўскі - 875 гадоў / Г.Далідовіч // Краязнаўчая газета. - 2005. - № 5. - С. 4
Дзянiсава, Н. Валадар слова : Кірыла Тураўскі / Н. Дзянісава // Лiтаратура i мастацтва. - 2004. - 3 верасня. - С. 6.
Дриняева, Л. Небесный защитник Отечества. Святитель Кирилл Епископ Туровский / Л. Дриняева // Живой родник веры / ред.-сост. О.А. Томашева. - Минск : Красико-Принт, 2015. - С. 21-29.
Дубянецкі, Э. С. Асветнікі Беларусі : Ефрасіння Полацкая, Кірыла Тураўскі, Францыск Скарына / Эдуард Дубянецкі. - Мінск : Беларуская Энцыклапедыя ім. П. Броўкі, 2016. - 71, [1] с.. - (Ганаруся табой, Беларусь!).
Лютко, С Духовное наследие Кирилла Туровского / Сергей Лютко // Рэспубліка. - 2015.- 31 кастрычніка. - С. 9.
Кірыла Тураўскі // Бутрамееў, У. П. Вялікія і славутыя людзі беларускай зямлі : [для мал. і сяр. шк. узросту] / У. П. Бутрамееў ; [мастак М. Рыжы]. - Мінск : БелЭн, 1995. – С.47-53.
Кірыл Тураўскі / Алесь Марціновіч // Гісторыя праз лёсы. / А. Марціновіч. - Минск : Беларуская навука, 2016. — Т. 4.— С. 8—33.
Мельнікаў, А. А. Кірыл, епіскап Тураўскі: жыццё, спадчына, светапогляд / А. А. Мельнiкаў ; АН Беларусі, Інстытут літаратуры ім. Я. Купалы. - Мінск : Беларуская навука, 1997. - 462 с.
Чаропка В. Святы Кірыла Тураўскі (каля 1130-1182) / Вітаўт Чаропка // Звязда. - 2016. - 15 лістапада. - С. 9.
Шніп, В. Балада Кірылы Тураўскага (каля 1113-пасля 1190) / Віктар Шніп // Наша слова. - 2019. - № 32. - С. 6.

26 лістапада – 90 гадоў з дня нараджэння Уладзіміра Караткевіча (1930 – 1984), пісьменніка, перакладчыка, крытыка.
Адной з найбольш яркіх і самабытных постацей беларускай літаратуры ХХ ст. з’яўляецца Уладзімір Сямёнавіч Караткевіч. Лёс даў яму кароткае жыццё ўсяго няпоўныя 54 гады, але і пры такіх акалічнасцях здолеў сцвердзіць сябе ў паэзіі і мастацкай прозе, публіцыстыцы і крытыцы, дзіцячай літаратуры і перакладчыцкай спрве, драматургіі для тэатра, оперы і кіно.
Шырокае прызнанне як у Беларусі, так і далёка за яе межамі прынесла У.Караткевічу яго проза. Як сталы пісьменнік з адметным лірыка-рамантычным талентам раскрыўся ён у першым празаічным зборніку “Блакіт і золата дня” (1961). Гістарычныя аповесці гэтай кнігі “Цыганскі кароль” і “Сівая легенда”, паводле якой ён стварыў лібрэта да оперы Д.Смольскага, засведчылі, што аўтар не проста выдатна ведае мінулае свайго народа, але і ўмее яго ўзнаўляць у яркіх мастацкіх вобразах. Яшчэ ў Маскве быў задуманы першы раман “Нельга забыць” (“Леаніды не вярнуцца да Зямлі”, надрукаваны ў 1962г. у часопісе “Полымя”; Літаратурная прэмія імя І.Мележа,1983), які мае выразныя прыметы сацыяльна-філасофскай, інтэлектуальнай і сацыяльна-псіхалагічнай прозы. Значнай з’явай беларускай літаратуры ХХ ст. стаў раман “Каласы пад сярпом тваім” (1965) – шырокая панарама жыцця беларускага народа ХІХ ст. Твор шматпланавы і маштабны. Сімвалічна назва яго. Праз вобраз каласоў і сярпа аўтар імкнуўся зразумець усеагульныя праблемы быцця, задумацца над сутнасцю жыцця і смерці, часовасцю і вечнасцю, наканаванасцю і неабходнасцю абнаўлення. Паўстанне 1863 г. У.Караткевіч паказаў у драме “Кастусь Каліноўскі” (1963). Сярод гістарычных твораў вылучаецца раман “Хрыстос прызямліўся ў Гародні” (1966) – шырокае палатно, “народная драма” з жыцця сярэдневяковай Беларусі, твор глыбока філасофскі. Да яго тыпалагічна блізкая п’еса паводле легенды “Ладдзя Роспачы” (1964). Уладзімір Караткевіч вывучаў гісторыю беларускага народа, знаёміўся з яго сучасным жыццём, імкнуўся пабачыць усё новыя і новыя мясціны. Так, пасля паездкі на Далёкі Ўсход з’явілася аповесць “Чазенія” (1967); палескія ўражанні сталі асновай для шэрага апавяданняў. З асаблівай прыхільнасцю пісьменнік адносіўся да жанру гістарычнага дэтэктыва. Сведчаннем творчых пошукаў з’яўляюцца такія гісторыка-прыгодніцкія творы, як аповесць “Дзікае паляванне караля Стаха” (1964) і раман “Чорны замак Альшанскі” (1979-1980). Створаныя ў адпаведнасці з правіламі рамантычна-прыгодніцкай літаратуры яны сталі адкрыццём у сучаснай беларускай літаратуры, яе дэтэктыўна-прыгодніцкім кірунку.
Творы пісьменніка перакладзены на многія мовы свету. У 1980 г. У.Караткевіч быў узнагароджаны ордэнам Дружбы народаў. Яго імем названы фонд дапамогі маладым пісьменнікам, прэмія выдавецтва “Мастацкая літаратура”. У Оршы і Віцебску У.Караткевічу пастаўлены скульптурныя помнікі.

Бібліяграфія:
1. 26 лістапада - 90 гадоў з дня нараджэння У. С. Караткевіча (1930-1984), пісьменніка, перакладчыка, крытыка : [бібліяграфічны спіс] / склад.: В. Я. Асаёнак, Н. А. Шашэнька ; рэд. К. Д. Варанько, Н. А. Шашэнька // Новыя кнігі: па старонках беларускага друку. — 2020. — № 6. — С. 13—16. — (дадатак: Даты беларускага календара).
2. Андраюк, С Пакліканы часам, гісторыяй / Серафім Андраюк // Полымя. — 2015. — № 11. — С. 128—142.
3. Бiчэль, Д. У Гародні ўвесну 1965 года з Валодзем Караткевічам [успаміны] ; Данута Бічэль // Наша вера. — 2005. — № 3. — C. 60—62.
4. Бабiч, Л. Рыцар слова : літаратурны марафон па творчасці У. Караткевіча ; Л. Бабіч // Бiблiятэка прапануе. — 2011. — № 5. — C. 37—39.
5. Верабей, А. Л. Жывая повязь часоў : нарыс творчасцi Ул.Караткевiча / А. Л. Верабей. — Мінск : Навука i тэхнiка, 1985. — 119 с.
6. Верабей, А. Л. Рыцар чалавечнасці / Анатоль Верабей // Роднае слова. — 2020. — № 10. — С. 3—10.
7. Мальдзiс, А. I. Жыццё і ўзнясенне Уладзіміра Караткевіча: Партрэт пісьменніка і чалавека : літаратуразнаўчае эсэ / Адам Мальдзіс. — Мінск : ЛiМ, 2010. — 208 с.

10 снежня – 90 гадоў з дня нараджэння Міколы Арочкі, пісьменніка, літаратуразнаўцы, крытыка, перакладчыка.
Мікола Арочка ўвайшоў у гісторыю беларускай літаратуры, як паэт, літаратуразнавец, крытык, празаік і перакладчык.
Нарадзіўся пісьменнік у вёсцы Вецявічы Слонімскага раёна Гродзенскай вобласці ў сялянскай сям'і. Першапачатковую адукацыю атрымаў у Азярніцкай сярэдняй школе. Пасля закончыў філалагічны факультэт БДУ імя У.І. Леніна. Працаваў у часопісе "Сельская гаспадарка Беларусі" (1956-1960 гг.), а з 1962 г. - у газеце "Літаратура і мастацтва". З 1966 г. быў навуковым супрацоўнікам Інстытута літаратуры імя Янкі Купалы АН БССР. Так склаўся лёс, што другую палову свайго жыцця Мікола Арочка вымушаны пражываць з сям'ёй у роднай вёсцы Вецявічы.
У друку з вершамі М. Арочка пачаў выступаць з 1949 г. Першы зборнік "Не ўсе лугі пакошаны…" выйшаў у свет у 1958 г., затым кнігі паэзіі "Ветраломная паласа" (1962), "Крылатае семя" (1967), "Кветкі бяссмертніка" (1972) і інш. Ужо ў ранніх вершах Арочкі абазначаліся матывы, вобразы, якія сталі па сутнасці, галоўнымі ў яго паэзіі, - гэта бацькаўшчына, зямля, зерне, жыта, жыццё, родная мова… Паэтызацыя бацькоўскай зямлі і свету родных людзей пачалася з першых творчых крокаў і доўжыцца паўстагоддзя. Мянялася жыццё, а разам з ім мяняўся ракурс яго спасціжэння, паглыбляліся каардынаты вымярэння. Арочка з'яўляецца аўтарам больш за 14 кніг паэзіі, з іх сталасцю светавыяўлення вызначаюцца "Матчына жыта" (1978), "Курганне. Крэва" (1982), "Падземныя замкі" (1986) і інш. Мастацкае слова Мікалая Арочкі прасякнута турботай пра высокую еднасць духоўнасці і хлеба надзённага - гэта клопат пра гістарычную жыццяздольнасць свайго народа і яго невычэрпныя патэнцыяльныя магчымасці. Лепшыя вершы аўтара з'яўляюцца аўтабіяграфічнымі ("Далучэнне да зямлі", "Дарогай світання", "Пах саломы"). Балючая памяць вайны нарадзіла вялікую колькасць твораў пра перажытае (вершы "Перакалочаныя ночы", "А салдаты ішлі", "Партызанскі пароль", "Начная балада салдаткі" і інш.). М. Арочка належыць да пакалення, дзяцінства якога апалена вайной. Але памяць пра ўласна зведанае ажыве на старонках кніг не адразу, а ў 60-я, калі дастатковы жыццёвы і творчы вопыт надаў эмоцыям асэнсаваны характар. Павышаная ўвага да лёсу народа, яго вялікіх выпрабаванняў і драм усё больш схіляла аўтара да пазнання мінулага.
Творы М. Арочкі перакладзены на славянскія і іншыя мовы. Яго творчыя інтарэсы, як літаратуразнаўца і крытыка звязаны з даследаваннем паэтычных жанраў, іх гістарычным рухам. Значнае месца ў творчасці Міколы Арочкі займае перакладчыцкая дзейнасць. Ён і сёння плённа працуе, разважае, піша аб радзіме, з'яўляючыся сапраўдным патрыётам сваёй зямлі.

Бібліяграфія
Арочка, М. Шляхі пройдзеныя і няпройдзеныя // Пра час і пра сябе : аўтабіяграфіі беларускіх пісьменнікаў. – Мінск, 1966. – С. 22.
Аксёнчык, Н. Памяць спелых зярнятаў: штрыхі да творчага партрэта Міколы Арочкі // Літаратура і мастацтва. – 1993. – 21 мая. – С. 4.
Грамадчанка, Т. Дотык роднасці: Мікола Арочка / Т. Грамадчанка // Літаратура і мастацтва. – 1987. – 20 лютага. – С.4.
Гурская, А. “Выток і свет мой…” : творчасць Міколы Арочкі / А. Гурская // Роднае слова. – 2001. - № 7. – С. 5-11.

30 студзеня – 100 гадоў з дня нараджэння Івана Шамякіна, народнага пісьменніка Беларусі, дзяржаўнага і грамадскага дзеяча.
Іван Пятровіч Шамякін – прызнаны майстар слова, класік беларускай літаратуры – нарадзіўся ў в. Карма Гомельскага павета Магілёўскай губерніі (цяпер Добрушскі раён) у сям’і лесніка.
Мастацкія творы І.Шамякін пачаў пісаць у тэхнікуме. Першае апавяданне “У снежнай пустыні” (1944), якім адзначаны пачатак творчай дзейнасці празаіка, прысвечана падзеям Вялікай Айчыннай вайны. Наступны твор – аповесць “Помста” (1945) – адлюстроўвае ўсенародную барацьбу супраць фашысцкіх захопнікаў. Гуманістычнае асэнсаванне вайны як усенароднай трагедыі знайшло ўвасабленне ў першым рамане “Глыбокая плынь” (1947-1948). Самым маштабным у беларускай літаратуры творам аб вайне стала пеналогія “Трываожнае шчасце”, дзе лёс герояў асацыіруецца з лёсам усяго пакалення, якое прайшло праз цяжкія выпрабаванні вайны, змагаючыся з ворагам на франтах і ў партызанскіх атрадах, у цяжкіх пасляваенных умовах аднаўлення народнай гаспадаркі. Тэма вайны працягваецца таксама ў аповесцях “Шлюбная ноч” (1975), “Гандлярка і паэт” (1976), рамане “Зеніт” (1987). У гэтых творах пісьменнік паказвае, чым стала вайна для жанчын, якія выпрабаванні выпалі на іх долю. Іван Шамякін з самага пачатку Вялікай Айчыннай вайны знаходзіўся ў дзеючай арміі, Удзельнічаў у баях пад Мурманскам, Кандалакшай, Петразаводскам, у вызваленні Польшчы. У афіцэрскім званні закончыў вайну на Одэры.
Раманы пісьменніка “Сэрца на далоні” (1963), “Атланты і карыятыды” (1974), “Вазьму твой боль” (1978) і іншыя ўвайшлі ў залаты фонд беларускай літаратуры. Падзеі 1990-х гг. выклікалі ў празаіка трывожныя пачуцці, што знайшло адлютраванне ў аповесцях “Ахвяры” (1990), “Падзенне” і “Сатанінскі тур” (1995), “Палесская мадонна” (1998), рамане “Злая зорка” (1991) і інш. У шэраг твораў, напісаных на актуальныя тэмы, уваходзіць і гістарычны раман “Вялікая княгіня” (1996), дзе ўзнімаецца праблема вяртання да Бога, выказваюцца ідэі праваслаўя і славянафільства. У 1999 г. выйшла з друку аповесць “Слаўся, Марыя!”, прысвечаная жонцы пісьменніка.
Іван Шамякін – народны пісьменнік Беларусі (1972), Герой Сацыялістычнай Працы (1981), акадэмік НАН Беларусі (1994). Ён узнагароджаны шматлікімі ордэнамі і медалямі. З’яўляецца лаўрэатам Дзяржаўнай прэміі СССР (1951), Літаратурнай прэміі імя Я.Коласа (1959) і інш. Імем пісьменніка названа адна з вуліц Мінска і Мазырскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт.
Бібліяграфія:
Шамякін Іван Пятровіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / гал. рэд. Г. П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 2003 . – Т. 17. – С. 367–368.
Іван Шамякін: вядомы і невядомы : успаміны, інтэвью, эсэ, аповесць / [уклад. Т. Шамякіна]. – Мінск : Літаратура і Мастацтва, 2011. – 269, [2] c. : іл.
Мяснікоў, А. Ф. Іван Шамякін (1921-2004) : пісьменніцкае сэрца на далоні… / Анатоль Мяснікоў // Сто асоб беларускай гісторыі: гістарычныя партрэты / Анатоль Мяснікоў. – 2-е выд., дапрац. – Мінск, 2009. – С. 297–301.
Галоўка, С. Жыццёвая плынь Івана Шамякіна / Сяргей Галоўка // Беларуская думка. – 2016. – № 2. – С. 12–19.

8 лютага – 100 гадоў з дня нараджэння Івана Мележа, народнага пісьменніка Беларусі, дзяржаўнага і грамадскага дзеяча.
Асноўнае месца ў творчасці Івана Паўлавіча Мележа, аднаго з самых прызнаных беларускіх пісьменнікаў, займае проза. Яго раманы, аповесці і апавяданні вызначаюцца вострай праблематычнасцю, глыбінёй пачуццяў, багаццем зместу, веданнем роднага слова.
Нарадзіўся І. Мележ у в.Глінішча Хойніцкага раёна Гомельскай вобласці.
Літаратурную дзейнасць ён пачынаў з вершаў, якія друкаваліся ў 1930-я гады ў рэспубліканскіх і раённых газетах. Першым празаічным творам лічыў свой франтавы дзённік, дзе апісваў жорсткія баі на Збручы, пад Уманню, на Дняпры. Першае апавяданне на беларускай мове “Сустрэча ў шпіталі” апублікавана ў 1944 годзе у газеце “Звязда”. Раннія творы І.Мележа вызначаліся жыццёвай праўдай, глыбокім абгрунтаваннем чалавечых учынкаў, вастрынёй сацыяльнага і духоўнага бачання рэчаіснасці. Аўтар тонка адчуваў і перадаваў прыгажосць прыроды Палесся, услаўляў чалавека-працаўніка, яго любоў да роднай зямлі. У 1946 годзе быў надрукаваны першы зборнік апавяданняў пісьменніка “У завіруху”, потым “Гарачы жнівень” (1948). Паступова жанравыя рамкі творчасці І.Мележа пашыраліся. У канцы 1940-х –пачатку 1950-х гг. ён працаваў над буйным творам – раманам “Мінскі напрамак”, які стаў адным з першых у беларускай літаратуры панарамным палатном, прысвечаным вызваленню Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў летам 1944 г. у ходзе аперацыі “Баграціён”.
Самым значным творам І.Мележа стала трылогія “Палесская хроніка”, якая складаецца з раманаў “Людзі на балоце” (1961), “Подых навальніцы” (1964-1965) і “Завеі,снежань” (1976). У чарнавым варыянце засталіся ненапісанымі раманы “За асакою бераг” і “Свята вясны”. У “Палесскай хроніцы” празаік апісвае падзеі, якія адбываліся ў вёсках на Палесі ў гады калектывізацыі. Па значнасці і мастацкай вартасці гэту трылогію параўноўваюць з “Новай зямлёй” Я.Коласа, раманамі К.Чорнага, “Ціхім Донам” М.Шолахава. На працягу ўсёй літаратурнай дзейнасці ў І.Мележа была глыбока прадуманая, вывяраная эстэтычная пазіцыя, якая выкладзена ў кнізе “Жыццёвыя клопаты” (1975), дзе змешчаны артыкулы, эсэ і інтэрв’ю пісьменніка.
Творы І.Мележа пераведзены на многія мовы свету. У 1972 годзе празаіку было прысвоена ганаровае званне народнага пісьменніка БССР. Ён з’яўляецца лаўрэатам Літаратурнай прэміі імя Я.Коласа (1962), Ленінскай прэміі (1972), Дзяржаўнай прміі БССР імя Я.Коласа (1976), узнагароджаны некалькамі ордэнамі і медалямі. Жыццю і творчасці пісьменніка прысвечаны два дакументальныя фільмы “Іван Мележ” (1978, 1990). У 1980 годзе Саюзам пісьменнікаў БССР была ўстаноўлена літаратурная прэмія імя І.Мележа.

Бібліяграфія:
1. Мележ Іван Паўлавіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / гал. рэд. Г. П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 2000. – Т.10. – С. 271-272.
2. Гнiламёдаў, У. В. Iван Мележ : нарыс жыцця i творчасцi / Уладзiмiр Васiльевiч Гнiламёдаў. - Мн. : Народная асвета, 1984. - 128с..
3. Баршчэўскі, Л. П. Іван Мележ // Словы ў часе і прасторы: літаратура апшняга стагодззя / Л. П. Баршчэўскі, П. В. Васючэнка, М. А. Тычына. – Мінск, 2015. – С. 156-161.
4. 8 лютага - 100 гадоў з дня нараджэння І. П. Мележа(1921-1976), народнага пісьменніка Беларусі : [бібліяграфічны спіс] / склад.: В. Я. Асаёнак, Г. В. Брага; рэд. К. Д. Варанько, Н. А. Шашэнька // Новыя кнігі: па старонках беларускага друку. . - 2020. — № 10. — С. 28—30. — (дадатак: Даты беларускага календара).
5. Аўласенка, I. Запаветы Івана Мележа / І.Аўласенка // Полымя. - 2014. - №2. - C.134-145.

30 – 65 год з дня нараджэння Хрысціны Лялько, беларускай пісьменніцы, галоўнага рэдактара часопіса “Наша вера”.
Хрысціна Аляксееўна Лялько, нарадзілася 30 сакавіка 1956 г. на хутары, што ля вёскі Хадзюкі на Лідчыне. Пасля заканчэння Тарноўскай сярэдняй школы (1973), працавала бухгалтарам у Радзівонішкаўскім сельсавеце Лідскага раёна. З 1974 года вучылася на філалагічным факультэце Беларускага дзяржаўнага універсітэта (аддзяленне беларускай мовы і літаратуры). Пасля заканчэння БДУ (1979) засталася ў сталіцы. Працавала навуковым супрацоўнікам у Літаратурным музеі Янкі Купалы, з 1983 карэспандэнтам газеты “Літаратура і мастацтва”, з 1984 – рэдактар аддзела літаратуры часопіса “Беларусь”.
Літаратурную дзейнасць Хрысціна Лялько пачынала ў 1971 з вершаў, апублікаваных на старонках лідскай раённай газеты “Уперад”. Пазней падборка вершаў была змешчана ў зборніку “Дзень паэзіі”. Першае апавяданне “Груган” пабачыла свет ў газеце “Літаратура і мастацтва”, а потым яе апавяданні рэгулярна друкаваліся на старонках рэспубліканскіх газет і часопісаў (“Звязда”, “ЛіМ”, “Полымя”, “Маладосць”, “Нёман”, “Беларусь”).
У 90-я гады лёс падараваў Хрысціне дзве незабыўныя сустрэчы з Папам Янам Паўлам ІІ. Святы Айцец благаславіў яе на выданне каталіцкіх часопісаў “Наша вера” і “Ave Maria”. Лялько сабрала каля квартальніка “Наша вера” лепшыя творчыя сілы – святароў, пісьменнікаў, вучоных, даследчыкаў роднай культуры, гісторыі, літаратуры. Заснавала пры часопісе “Бібліятэку “Нашай веры” і стала яе галоўным рэдактарам.
Хрысціна перакладае з польскай мовы. У яе перакладзе выйшлі кнігі Папы Яна Паўла ІІ “Пераступіць парог надзеі”, “Дар і Таямніца”, энцыклікі “Fides et ratio”, “Ecclesia de Eucharistia”, Апостальскі ліст пра Ружанец “Rosarium Virginis Mariae”, кнігі іншых польскіх тэолагаў.
Аўтар кніг “Дарога пад гару”, “Канвалии”, “На далонях любві”, “Святанак над бярозамi”, “Адвячорак”.


Бібліяграфія:

Лялько Хрысціна Аляксееўна : Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / рэдкал. Г. П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 2000. – Т. 9. – С. 422.
Лялько Хрысціна Аляксееўна // Бел. пісьменнікі: біябібліяграфічны слоўнік : у 6 т.- Мінск, 1995.- Т.4. - С. 144 - 145.
Макмілін, А. Хрысціна Лялько [(нар. у 1956 г., в.Хадзюкі Лід. р-на)] / Арнольд Макмілін // Макмілін, А. Пісьменства ў халодным клімаце : беларуская літаратура ад 70-х гг. XX ст. да нашых дзён / Арнольд Макмілін. - Беласток, 2011. — С. 403 - 407.
Калядка, С.У. Трансперсанальная сутнасць кахання ў лірыцы Соф'і Шах і Хрысціны Лялько // Калядка, С.У. Беларуская сучасная жаночая паэзія. Мастацкія канцэпцыі "жаночага шчасця" / С. У. Калядка. - Мінск, 2010. - С. 147 - 155.
Бічэль, Д. Хрысціна Лялько : эсэ // Бічэль, Д. Хадзі на мой голас / Данута Бічэль. - Гародня-Wroclaw, 2008. - С. 157 - 160.
Слiўкiн, В. Яны нарадзіліся на Лідчыне / В. Сліўкін // Памяць : Ліда. Лідскі раён : Гiст.-дак. хронiкі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал. В.Г. Баранаў [і інш.], маст. Э.Э. Жакевіч. – Мінск, 2004. – С. 463.
Лялько Хрысціна Аляксееўна / А. Пяткевiч // Людзi культуры з Гродзеншчыны / Аляксей Пяткевіч. - Гродно, 2000. - C. 183 – 184 с.

23 красавіка – 125 гадоў з дня нараджэння З.Бядулі (1886 – 1941), пісьменніка
Змітрок Бядуля (сапр. Плаўнік Самуіл Яфімавіч) – адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры. Яго імя займае адметнае месца ў галерэі імёнаў тых, хто сваёй дзейнасцю ўславіў беларускі народ, узбагаціў яго культуру, мастацтва. Змітрок Бядуля – фіруга яркая, каларытная, неардынарная; у нацыянальным прыгожым пісьменстве ён паэт-рамантык, аўтар лірычных вершаў і мініяцюр, раманіст, публіцыст з выразна акрэсленай цікавасцю да актуальных праблем, таленавіты і арыгінальны тэатральны крытык, даследчык пытанняў этнаграфіі і фальклору, дзіцячы пісьменнік. З.Бядуля ўнёс вялікі ўклад у развіццё беларускага краязнаўства і распрацоўку праблемы ўзаемауплыву беларускай і яўрэйскай культуры, адным з першых у беларускай літаратуры звярнуўся да паказу лёсу сялянства ва ўмовах вялікіх сацыяльных пераўтварэнняў.
Дарэвалюцыйныя апавяданні пісьменніка – “Злодзей”, “Сон Анупрэя”, “Гора ўдавы Сымоніхі”, “Пяць лыжак заціркі”, “На каляды к сыну”, “Летапісцы”, “Малыя дрывасекі” – сталі вялікім дасягненнем беларускай прозы.
Першую кнігу рамана З. Бядулі “Язэп Крушынскі”, закончаную ў 1929г., можна лічыць вяршыняй рэалістычнага майстэрства пісьменніка і значным мастацкім дасягненнем ва ўсёй тагачаснай беларускай прозе. Аўтар аб’ектыўна паказаў аблічча беларускай вёскі, адлюстраваў тыповыя працэсы, якія адбывліся ў яе жыцці напярэдадні калектывізацыі.
Апошні буйны твор З.Бядулі – “Сярэбраная табакерка” – напісаны ў 1940 г., а надрукаваны ў 1953-м. Гэта літаратурная казка, пабудаваная як на традыцыйна-фальколрных матывах, так і на нацыянальнай і усветнай літаратурна-мастацкай творчасці. Твор мае складаны грамадска-філасофскі змест, актуальны для тагачаснай савецкай рэчаіснасці. Важна, што казка багата насычана народнымі прымаўкамі, павучаннямі.
Нельга не згадзіцца з наступнымі радкамі вядомага беларускага крытыка і літаратуразнаўцы Віктара Каваленкі: “Змірок Бядуля выбраў для сваіх твораў беларускую мову не проста як рабочую літаратурную мову. Ён прыняў яе як мову сваёй душы, якая сама стала душой паэта і ўжо патрабавала ад яго іншага жыцця сэрца і нават іншага погляду на свет. Вось чаму сёння мы кажам, што Змітрок Бядуля быў не проста яўрэем-літаратарам, які цудоўна пісаў на беларускай мове. Мы з гонарам паўтараем, што ён – наш глыбоканацыянальны пісьменнік.”

Бібліяграфія:

Бядуля Змитрок (наст. Плавник Самуил Ефимович) // Республика Беларусь : энцыклопед. : [в 7 т.]. – Минск, 2006. – Т. 2. – С. 579.
Сінькова, Л. Д. Змітрок Бядуля : (Самуіл Яфімавіч Плаўнік) / [Л. Д. Сінькова ] // Беларуская літаратура ХХ стагоддзя : (біяграфіі, бібліяграфія, літ. крытыка) : давед. для ст. шк. узросту / [Д. Я. Бугаёў інш.; навук. рэд. Л. Д. Сінькова]. – Мінск, 2008. – С. 47-55.
Кульбянкова, І. М. Змітрок Бядуля : (Самуіл Яфімавіч Плаўнік) / [І. М. Кульбянкова] // Беларуская дзіцячая літаратура: вучэб. дапам. для студэнтаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне выш. адукацыі па спец. “Пачатковая адукацыя” / пад агул. рэд. А. М. Макарэвіча, М. Б. Яфімавай. – Мінск, 2008. – С. 160-181.
Зуборев, Л. Змітрок Бядуля – белорусскій еврей: літературоведч. очерк / Леонід Зуборев. – Мінск : Кнігосбор, 2006. – 152 с.
Іофе, Э. Унёсак Змітрака Бядулі ў беларускую культуру / Эмануіл Іофе // Роднае слова. – 2007. - № 6. – С. 71-73.

16 мая – 110 гадоў з дня нараджэння Васіля Віткі (сапр. Крысько Цімох) (1911 – 1996), паэта, пісьменніка, крытыка, заслужанага дзеяча культуры Беларусі, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі Беларусі.

Цяжка пераацаніць уклад В.Віткі ў развіццё беларускай літаратуры, публіцыстыкі, крытыкі, перакладчыцкай справы. Заслужанага дзеяча культуры Беларусі Васіля Вітку лічаць класікам айчыннай дзіцячай літаратуры. Яго кнігі паэзіі і вершаваныя казкі “Вавёрчына гара”, “Буслінае лета” “Казка пра цара Зубра”, “Азбука Васі Вясёлкіна” і іншыя цяпер, як і дзесяткі гадоў таму, карыстаюцца вялікай папулярнасцю ў чытачоў, а дзіцячы часопіс “Вясёлка”, які В.Вітка рэдагаваў 17 гадоў, і сёння працягвае сваё “шэсце” па Беларусі.
Імя Васіля Віткі вядома не толькі ў нашай краіне: ён заслужаны дзеяч культуры Беларусі, а за кнігі “Беларуская калыханка” і “Чытанка-маляванка” ўганараваны Дзяржаўнай прэміяй імя Янкі Купалы, - сусветная слава прыйшла да творцы з уручэннем Міжнароднага ганаровага дыплома імя Ханса Андэрсэна за зборнік “Казкі” (1978). Імя беларускага казачніка было занесена ў ганаровы спіс літаратараў, якія пішуць для маленькіх жыхароў планеты.
Кнігі В.Віткі для дзяцей можна заслужана назваць сучаснай школай дабраты, справядлівасці, гуманізму, школай красамоўства, прыгажосці роднай мовы, фальклору. Яго вершы, казкі, загадкі і сёння выкарыстоўваюцца ў падручніках і дапаможніках, сталі хрэстаматыйнымі.
Пісьменніцкі і педагагічны талент беларускага майстра слова дапамагае ўдзячным чытачам пераходзіць з маленства ў сталасць, вучыцца на яго казках, лічылках, скарагаворках, жартах, педагагічных аповедах. Вучыцца мудрасці жыцця, вучыцца ўсяму разумнаму, светламу, добраму.

Бібліяграфія

Вольскі, А. У трох вымярэннях / А. Вольскі // Літаратура і мастацтва. – 1991. – 17 мая. – С. 7.
Вітка, В. Дзеці і мы / В. Вітка. – Мінск : Маст. літ., 1977. – 272 с.
Вітка, В. Урокі : артыкулы, выступленні, нататкі / В. Вітка. – Мінск : Маст. літ., 1982. – 319 с.
Вітка, В. Азбука душы : Традыцыя, пошук, эксперымент / В. Вітка. - Мінск : Маст. літ., 1995. – 366 с.
Марчанка, С. Васіль Вітка: нарыс жыцця і творчасці / С. Марчанка. – Мінск : Маст. літ., 1985. – 189 с.

Ажэшка (дзявочая Паўлоўская) Эліза (1841 – 1910), польская пісьменніца, аўтар мастацкіх твораў, публіцыстычных і літаратурна-крытычных прац, перакладзеных на многія еўрапейскія мовы – 180 гадоў з дня нараджэння.
Творы выдатнай польскай пісьменіцы Элаізы Ажэшкі маюць асаблівае значэнне для беларускага народа: лепшая частка яе творчай спадчыны прысвечана менавіта яму. Пісьменніца са спагадай “зазірнула” ў хату беларускага селяніна, не толькі жахнулася яго нядолі, але і бачыла духоўную прыгажосць, працавітасць і пачуццё адзінства з прыродай.
Нарадзілася Э.Ажэшка ў радавітай шляхецкай сям’і Паўлоўскіх у маёнтку Мількаўшчына, непадалёку ад Гродна. Як сваім маленствам, так і ўсім свядомым жыццём яна была цесна звязана з гэтым старажытным беларускім горадам і яго ваколіцамі. Менавіта тут напісала свае лепшыя творы. У 1866г. у часопісе “Тыгоднік ілюстраваны” з’явілася яе першае друкаванае апавяданне “Малюнак з галодных гадоў” – успаміны пра голад у беларскай прыгооай вёсцы. З гэтага твора пачаўся вялікі мастацкі цыкл пра беларусаў, а мастацкая творчасць стала клопатам жыцця і адзіным сродкам для існавання. У далейшым Э.Ажэшка перайшла да жанру рамана.
80-я гг. ХІХ ст. – час найвялікшага ўздыму тврочасці Э.Ажэшкі, калі быў напісаны найбольш значны раман “Над Нёманам” (1887), дзе ўзнімаліся надзённыя праблемы тагачаснай рэчаіснасці. Ён заняў ганаровае месца не толькі ў польскай, але і сусветнай літаратуры, пра што сведчаць шматлікія пераклады на замежныя мовы. У аповесцях “Нізіны” (1884), “Дзюрдзі” (1885), “Хам” (1888), апавяданнях “Рэха”, “Тадэвуш”, “У зімовы вечар” Э. Ажэшка расказала аб жыцці беларускага народа, стварыла яго псіхалагічна дакладны вобраз.
Элаіза Ажэшка пісала на польскай мове, але заняла ў гісторыі беларускай літаратуры асаблівае месца. Пісьменніца са спачываннем і пашанай ставілася да працавітага беларускага народа, вывучала яго жыццё і побыт, любіла беларускія краявіды, сабрала багаты і арыгінальны фальклорны матэрыял.
Памерла Э.Ажэшка ў Гродне. У 1929г. у гэтым горадзе пісьменніцы ўстаноўлены помнік, яе імем названа адна з галоўных вуліц. У 2001 г. у доме дзе жыла Э.Ажэшка адкрыты музей.
Бібліяграфія
Гапава, В. І. Элаіза Ажэшка: жыццё і творчасць / Валянціна Гапава. – Міск: Беларусь, 1969. – 230 с.
Творчасць Элаізы Ажэшкі і беларуская культура : зб навук. прац / УА “Гродзен. дзярж. ун-т імя Я.Купалы”, каф. Пол. філалогіі; пад. рэд. С.П. Мусенкі. – Гродна : [ГрДУ], 2002. – 330 с.
Масляніцына, І. Жанчыны ў гісторыі Беларусі / Ірына Масляніцына, Мікола Багадзяж // Беларускі гістрычны часопіс. – 2005. - № 1. – С 45-49.
Казбярук, У. Беларускія перастварэнні Элізы Ажэшкі / Уладзімір Казбярук // Роднае слова, 2003. - № 8. – С. 15-16.

3 - 145 год з дня нараджэння Цёткі (Пашкевіч Алаізы Сцяпанаўны), (1876-1916), беларускай паэткі, грамадска-культурнай дзеячкі, асветніцы, артысткі тэатра, педпгога, выдаўца.
Першая беларуская паэтка ХХ-га стагоддзя. Нарадзілася на Гродзеншчыне. Пакінула невялікую літаратурную спадчыну, але гэтыя творы ўвайшлі ў скарбніцу беларускай літаратуры.
Партыйная клічка Цётка стала яе літаратурным псеўданімам. Удзельнічала ў стварэнні Беларускай рэвалюцыйнай грамады. Была паплечнікам К. Каганца, братоў Івана і Антона Луцкевічаў, В. Іваноўскага, Я.Хлябцэвіча, А.Бурбіса, В.Ластоўскага, І.Буйніцкага. У 1912 годзе яе творы ўзгадваліся крытыкамі нароўні з вершамі Янкі Купалы, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча.
Падпольная рэвалюцыйная дзейнасць моцна шкодзіла літаратурнай рабоце. У Вільні арганізоўвала рабочыя рэвалюцыйныя гурткі, пісала і распаўсюджвала пракламацыі. Была вымушана эмігрыраваць у Аўстра-Венгрыю (Львоў). На радзіму прыязджала нелегальна. Пасля заканчэння ў Санкт-Пецярбургу Аляксандраўскай жаночай гімназіі, хацела вучыцца далей. Аднак толькі ўрыўкамі папаўняла веды ў Львоўскім, Кракаўскім універсітэтах. Вывучала філасофію.
У пачатку 1900-х гадоў Цётка працавала ў Віленскай бальніцы. У 1914 г. зноў як сястра міласэрнасці аказвала дапамогу ў салдацкім тыфозным бараку. Сама ўжо хварэла на сухоты. Смерць сваю прыняла ад тыфу на роднай зямлі.
Цётка была надзвычай актыўнай і энергічнай жанчынай: вось яна ў Санкт-Пецярбургу чытае на вечарыне свае вершы, неўзабаве выступае з прамовамі на маёўках у Вільні, як актрыса вандруе па Беларусі з тэатрам Ігната Буйніцкага.
У 1905 г. ў Вільні А.Пашкевіч знаёміцца з Элізай Ажэшка і пакідае вельмі добрае ўражанне ў знакамітай пісьменніцы. Ананімна друкуе кнігу “Праграма для збірання матэрыялаў аб батлейках на Беларусі”. У 1915 г. разам з братамі Луцкевічамі адкрывае ў Вільні першыя беларускія настаўніцкія курсы. У тым жа годзе Цётка прыязджае ў Гродна, наведвае ўсе рэвалюцыйныя гурткі, культурніцкія суполкі. Яна сябруе з Купалам, Коласам, Багдановічам, Гарэцкім, Гартным, Ядвігіным Ш., Паўловічам, Бядулем. Яе вершы, апавяданні, дарожныя нататкі, артыкулы рэгулярна друкуюцца ва ўсіх больш-менш значных выданнях таго часу – “Наша ніва”, “Беларускі каляндар”, альманаху “Маладая Беларусь” (СПб), “Лучынка”.
Бібліяграфія:
1. Алаіза Пашкевіч (Цётка) (1876-1916) : прыцягненне матчынага слова // Мяснiкоў, А. Сто асоб беларускай гiсторыi: гiстарычныя партрэты / А. Мяснікоў. – Мінск : Литература и искусство, 2008. - C. 150-152.
2. . Астаповiч, Г. "Песня і кветка Айчыны" : да 135-годдзя з дня нараджэння Цёткі / Г. Астаповіч // Алеся. - 2011. - № 8. - C. 22-24.
3. Бартошык, Ю. Бліскавіца на небе беларускасці / Юрась Бартошык // Полымя. - 2016. - № 7. - С. 145-164.
4. Лаўрэш, Л. Лёсы родных Алаізы Пашкевіч / Леанід Лаўрэш // Лідскі Летапісец. - 2016. — № 3. — С. 15—16.
5. Петрушкевiч, А. Алаіза Пашкевіч (Цётка) — першая між знакамітых / А. Петрушкевіч // Роднае слова. - 2011. - № 7. - C. 6-8.

18 жніўня - 70 годоў з дня нараджэння (1946 г.) Аляксандра Андрэевіча Марціновіча, літаратуразнаўца, крытыка, публіцыста, краязнаўца, журналіста, празаіка.
Разнастайнацю вылучаецца дзейнасць Аляксандра Андрэевіча Марціновіча, не проста крытыка, а актыўнага, удумлівага папулярызатара нацыянальнай літаратуры і культурнай спадчыны Беларусі.
Асноўнымі жанрамі літаратурнай дзейнасці А. Марціновіча з’яўляюцца рэцэнзіі, літаратурныя агляды, нарысы, інтэрвью. Упершыню выступіў у рэспубліканскім друку ў 1964 г. спачатку як журналіст. Рэгулярна пачаў друкавацца з 1966г. У 1990г. выйшаў першы зборнік “Далучанасць”, дзе былі сабраны літаратурна-крытычныя артукулы, рэцэнзіі, эсэ. У ім аўтар аналізуе творы , якія па розных прычынах доўгі час былі невядомыя шырокаму колу чытачоў ці ўвогуле чакалі свайго часу ў архівах. Крытык разглядае новыя па тым часе творчыя здабыткі Я.Скрыгана, В.Быкава, К.Кірыенкі, Б.Сачанкі, Л.Арабей, Г.Далідовіча і інш.
У гэтым жа годзе выйшла новая кніга творчых партрэтаў “Пад небам вечнасці”. Крытык цёпла гаворыць пра тых, каго няма побач з намі, расказвае пра іх лёсы, творчасць, свае сустрэчы з імі.
Крапатлівая работа па выяўленні матэрыялаў пра жыццё і дзейнасць вядомых асоб выліваецца ў цэлыя кнігі нарысаў асобнай серыі “100 выдатных дзеячаў беларускай культуры”. На працягу ўсёй творчай дзейнасці А.Марціновіч цікавіўся краязнаўствам. Па крупінах збіраў матэрялы пра родны край. У 1992г. выйшла краязнаўчая кніга “Ля Каменкі бруістай” пра Капыль і ваколіцы, знакамітых людзей гэтай старонкі. Захапленне краязнаўствам падштурхнула А.Марціновіча да напісання гісторыка-дакументальных хронік гарадоў і раёнаў Беларусі “Памяць”. Гэта праца вымагала шмат часу, патрабавала дасканалага вывучэння краязнаўчых дакументаў у архівах, бібліятэках, сустрэч, частых паездак па раёнах. Яго артыкулы змешчаны ў выданнях, прысвечаных Лагойскаму, Старадарожскаму і Мядзельскаму раёнам. Асобнае месца ў творчасці літаратуразнаўца займае айчынная гісторыя. Пісьменнік стварыў больш за 300 гістарычных партрэтаў знакамітых суайчыннікаў. Ён з’яўляецца аўтарам гістарычных нарысаў і эсэ “Зерне да зерня” (1996 г.), “У часе прасветленыя твары” (1999 г.), “Элегіі забытых дарог” (2001 г.), “Хто мы, адкуль мы…” (2008 г.) і інш. Аповеды пра знакамітых асоб, пабудаваныя на гістарычным матэрыяле, вядомых і даўно забытых крыніцах, вызначаюцца лёгкасцю ўспрымання. Аўтар імкнецца дакладна выбудаваць месца гістарычнага персанажа ў беларускай навуцы, літаратуры, палітычным жыцці нашай краіны.
Шмат А.Марцінович піша пра беларускую дзіцячую літаратуру. У 1998г. выйшаў у двух кнігах дапаможнік для педагогаў дашкольных устаноў”Святло чароўнага ліхтарыка: выбраныя старонкі гісторыі беларускай дзіцячай літаратуры”. Юнаму чытачу адрасаваны такія кнігі, як “Свяці, зорка, свяці: дзецям пра Максіма Багдановіча”(2011г.), “Кот, які сябраваў з камп’ютарам” (2012г.), “Чудеса дикого леса” (2015г.) і інш. У кожным апавяданні, казцы пісьменнік здолеў выбраць адпаведную мысленню дзіцяці інтанацыю.
Творчая дзейнасць А.Марціновіча атрымала прызнанне. Ён лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь імя К.Каліноўскага, літаратурнай прэміі “Дэбют” імя М.Багдановіча, Літаратурнай прэміі ў галіне крытыкі імя У.Калесніка, прэмій “Залаты Купідон”, “Залатое пяро”. Узнагароджаны медалём Ф.Скарыны.

Бібліяграфія:
1. Марціновіч Аляксандр Андрээвіч // Беларуская энцыклапедыя: у 18 т. / / гал. рэд. Г. П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 2000. – Т.10. – С. 148.
2. Марціновіч, А. Іншага жыцця не ўяўляю // З росных сцяжын: аўтабіягр. Пісьменнікаў Беларусі / А. Марціновіч. – Мінск, 2009. – 248–267.
3. Марціновіч, А. Былое, але не думы: сёе-тое з пражытага і перажытага / Алесь Марціновіч // Полымя. – 2016. - № 1. – С.21-71; № 2. – С. 6-69.
4. Карлюкевіч, А. Разгледзець чалавечнасць : творчыя абсягі А.Марціновіча / Алесь Карлюкевіч // Роднае слова. – 2006. - № 8. – С. 26-27.

30 верасня - 90 гадоў з дня нараджэння Ніла Сымонавіча Гілевіча (1931 – 2016), паэта, літаратуразнаўцы, фалькларыста, перакладчыка, грамадскага дзеяча, народнага паэта Беларусі, заслужанага дзеяча навукі Беларусі.
Ніл Сымонавіч Гілевіч нарадзіўся ў вёсцы Слабада Лагойскага раёна. Першыя гады пасля Другой сусветнай вайны працаваў калгасным паштаром. З 1947 г. жыў у Мінску. Закончыў Мінскае педагагічнае вучылішча, філалагічны факультэт БДУ. Супрацоўнік кафедры беларускай літаратуры ўніверсітэта (1960-1986). З 1958 па 1963 г. працаваў літкансультантам газеты “Звязда”, рэдактарам альманаха замежнай літаратуры “Далягляды”. У 1963 г. абараніў кандыдацкую дысертацыю па гісторыі беларускай паэзіі ХХ ст., у 1978 годзе атрымаў вучонае званне прафесара, у 1980 г. – ганаровае званне заслужанага дзеяча навукі.
Ніл Гілевіч рабіў столькі, нібы жыў за некалькіх: паэт-лірык, сатырык і публіцыст, празаік, драматург, перакладчык, грамадскі дзеяч, асветнік, вучоны, фалькларыст. Член Саюза пісьменнікаў СССР (1954). Першы сакратар Саюза пісьменнікаў БССР, праўлення СП СССР, дэпутат Вярхоўнага Савета БССР, член Прызідыума Вярхоўнага Савета, старшыня Пастаяннай камісіі Вярхоўнага Савета Беларусі па адукацыі, культуры і захаванні гістарычнай спадчыны, старшыня Таварыства беларускай мовы.
Дэбютаваў у друку з вершамі ў 1946 годзе. Аўтар многіх кніг, сярод якіх зборнікі паэзіі “Песня ў дарогу” (1957), “Прадвесне ідзе па зямлі” (1959), “Неспакой” (1961), “Як дрэва карэннем” і іншыя, зборнікі сатыры і гумару, дзіцячыя кнігі, зборнік п’ес “Начлег на буслянцы” (1980), аповесць “Перажыўшы вайну” (1988), кнігі па літаратуразнаўстве і фалькларыстыцы “Акрыленая рэвалюцыяй (паэзія “Маладняка”), “Паэтыка беларускіх загадак” (1976) і іншыя,. У 1985 годзе выйшаў раман у вершах “Родныя дзеці”.
Узнагароджаны ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, Дружбы народаў, медалём Францыска Скарыны, балгарскім ордэнам Кірылы і Мяфодзія І ступені, ордэнам Югаслаўскай зоркі са стужкай, ордэнам князя Яраслава Мудрага ІІІ. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы (1980) за кнігу паэзіі “У добрай згодзе” і перакладчыцкую дзейнасць і Міжнароднай прэміі імя Хрыста Боцева. Народны паэт Беларусі (1991).

Бібліяграфія:

Бельскi, А. "...Усё адтуль, з гадоў дзяцінства" : Ніл Гілевіч як дзіцячы пісьменнік / Алесь Бельскі // Роднае слова. - 2006. - № 9. - C. 13-17.
Бутучак, Г. Захавальнік і абаронца беларускасці / Г. Бутучак // Наша слова. - 2011. - № 39. - C. 2.
Васiлёва, Л. У развагах над вершамі Ніла Гілевіча / Л. Васілёва // Бiблiятэка прапануе. - 2006. - № 4. - C. 25-27.

Гiлевiч, Н. З нарыса аб маёй радаслоўнай / Ніл Гілевіч // Роднае слова. - 2005. - № 5. - С. 82-86.
Гiлевiч, Н. Зусім коратка пра маіх братоў і сясцёр : Гілевіч Ніл аб сваёй сям'і / Ніл Гілевіч // Роднае слова. - 2005. - № 11. - C. 92-96.
Давiдоўская, Л. Ніл Гілевіч : Лаўрэаты Купалаўскіх прэмій / Людміла Давідоўская // Роднае слова. - 2004. - № 12. - C. 80.

21 кастрычніка - 100 гадоў з дня нараджэння Івана Андрэевіча Муравейкі (1931 – 2016), паэта, літаратуразнаўцы, фалькларыста, перакладчыка, грамадскага дзеяча, народнага паэта Беларусі, заслужанага дзеяча навукі Беларусі.

Іван Андрэевіч Муравейка нарадзіўся ў вёсцы Таль Любанскага раёна Мінскай вобласці ў простай сялянскай сям’і. Вучыўся ў Тальскай сямігодцы, а затым у Любанскай сярэдняй школе № 1. Ужо с самага дзяцінства пачаў спрабаваць свае сілы ў літаратуры. Самы першы твор – верш “Зіма” – быў надрукаваны ў 1936 годзе ў газеце “Піянер Беларусі”. У 1939 годзе паступіў у Мінскі камуністычны інстытут журналістыкі імя Кірава. Але вучобу прыйшлося перарваць – у снежні гэтага ж года ён быў прызваны на службу ў Чырвоную Армію ў Паўночна-Каўказскую ваенную акругу. У хуткім часе пачалася Вялкая Айчынная вайна, і з ліпеня 1941 года радавы 128-й стралковай дывізіі Іван Муравейка знаходзіцца ў дзеючай арміі на Заходнім фронце. У жніўні 1941 – цяжка паранены. Трапіў у шпіталь, адкуль, падлячыўшыся, арымаў накіраванне на вучобу ў Навасібірскае ваеннае пяхотнае вучылішча. Курс быў паскораны, і ўжо ў 1942 годзе вучоба была закончана. Некаторы час Іван Муравейка знаходзіўся ў рэзерве штаба Заходняга фронту, а потым быў прызначаны камандзірам узвода 142-га стралковага палка. З гэтага часу і да самага заканчэння вайны І.А.Муравейка ў дзеючай арміі працаваў карэспандэнтам. Ён дайшоў да Берліна і на сцяне рэйхстага пакінуў свой аўтограф: “Іван з Беларусі”. Узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны I і II ступені, ордэнам Чырвонай Зоркі, медалямі. Дэмабілізаваўся з арміі ў красавіку 1947 года і вярнуўся на Любаншчыну. Больш за 35 гадоў адпрацаваў у рэдакцыі раённай газеты. Працу у рэдактара газеты Іван Андрэевіч сумяшчаў з літаратурнай дзейнасцю. У 1953 годзе прыняты ў Саюз пісьменнікаў Беларусі. І па-сапраўднаму “знайшоў” сябе ў дзіцячай паэзіі. З’яўляецца аўтарам каля 20 сборнікаў для самых маленькіх. У 1955г. выйшла яго першая кніга вершаў “Песня над палямі”, наступная кніга –“Ручаінкі” – у 1956 годзе. Потым былі зборнікі “Пра работу і ляноту” (1960), “Сняжынкі-смяшынкі”(1962), “Сем колераў вясёлкі”(1965), “Дуб і дубок”(1977), “Я прыдумаў казку”(1985) “ Сем унукаў- сем дзядоў”(1996), “Куды не пойдзеш – цуды знойдзеш”(2001), “Вадзіца з крыніцы”(2006), “Чые рукі прыгажэйшыя?”(2012) і іншыя.
Тэме Вялікай Айчыннай вайны прысвечаны зборнікі “Прынес з вайны”(1991), “Была вайна”(2009), “Я – Іван з Беларусі” (2010, 2014). Роднай Любаншчыне прысвечаны зборнік нарысаў і вершаў “Лебядзіны край”(2009). Шэраг вершаў Івана Муравейкі пакладзены на музыку кампазітарамі С.Альхімовічам, I.Кузняцовым, П.Падкавыравым, А.Туранковым, П.Якавенкам, М. Жураўскім і інш.
За заслугі перад беларускай культурай І.А.Муравейку ў 1982г. прысвоена званне Заслужанага работніка культуры Беларусі. У 1996г. ён стаў першым лаурэатам прэміі імя Васіля Віткі. У 2002г. узнагароджаны медаём Францыска Скарыны. Уладальнік літаратурнай прэміі “Залаты Купідон” за кнігу “Вадзіца з крыніцы”(2006). У 2006 годзе І.А.Муравейку прысвоена пачэснае званне “Ганаровы член Саюза пісьменнікаў Беларусі”.

Бібліяграфія:
1. Муравейка Іван // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік / рэдкал. І. Багдановіч [і інш.]. – Т. 4. – С. 337–341.
2. Муравейка Іван // Энцыклапедыя літаратура і мастацтва Беларусі : у 5 т. / рэдкал. І. П. Шамякін [і інш.]. – Т. 3. – С. 702.
3. Муравека І. // Хрэстаматыя па беларускай дзіцячай літаратуры: вучэб. дапаможнік / склад. М. Ф. Шалоўская. – 2-е выд.., перапрац. І дап.. – Мінск : Выш. шк. , 1989. – С. 333–335.
4. Адкрыццё дзіцячага свету // Гурэвіч, Э. С. Беларуская дзіцячая літаратура (1917-1967) / Э. С. Гурэвіч. – Мінск : Навука і тэхніка, 1970. – С.107-187.
5. Карлюкевiч, А. З даверам да дзяцей : Иван Муравейка ; Алесь Карлюкевіч // Лiтаратура i мастацтва. – 2006. – № 43. – C. 15.

18 лістапада – 90 гадоў з дня нараджэння (1931) А.І.Вярцінскага, паэта, драматурга, публіцыста, крытыка.
Адным з выдатнейшыхбеларускіх паэтаў другой паловы ХХ ст., чыя творчасць з’яўляецца прыкладам філасафічнасці, гуманізму і высокага грамадзянскага пафасу, з’яўляецца Анатоль Ільіч Вярцінскі.
Нарадзіўся ён у в. дзямешкава Лепельскага раёна Віцебскай вобласці ў сялянскай сям’і. У час Вялікай Айчыннай вайны разам з маці знаходзіўся на акупіраванай фашыстамі тэрыторыі. Атрымаўшы сярэднюю адукацыю, А. Вярціскі ў 1951 г. паступіў на аддзяленне журналістыкі БДУ, якое скочыў у 1956 г. Працаваў рэдактарам у розных выдаведствах. З 1964 года член Саюза пісьменнкаў БССР.
Першы паэтычны зборнік “Песня пра хлеб” быў выдадзены ў 1962 г. У яго ўвайшлі лірычныя вершы і аднайменная аэма. У ранніх творах пісьменіка апавядаецца пра вясковае і студэнцкае жыццё, выпрабаванні мінулай вайны. У наступных кнігах – “Тры цішыні” (1966), “Чалавечы знак” (1968), “З’яўленне” (1975), “Святло зямное” (1981) і іншых – праявілася творчая індывідуальнасць А.Вярцінскага. Яго паэзія захоўвае ранейшыя матывы пранікнення ў свет простых людзей, але яна стала больш рацыянальнай, шматзначнай, эстэтычнай, накіраванай на філасофскае асэнсаванне маральна-этычных праблем. Аўтар арганічна спалучае сацыяльнае і нацыянальнае з агульначалавечым, ён арыентуе чытача на спасціжэнне высокага ідэалу, на пошукі ім гармоніі, глыбокае разуменне сэнсу жыцця.
Значнае месца ў творчасці паэта займаюць тэмы вайны (вершы “Рэквіем па кожным чацвертым”, “Плач спаленай вёскі”, “Вечны сон, вечны звон”, “Два полі” і інш.), нацыянальнай самасвядомасці беларусаў (“Баіцца быць беларус беларусам…”, “Пра дараванне”, “Слова на развітанне. Пярэдадзень міленіума” і інш. Ён часта звяртаеца да вобразаў маці, роднай хаты, вяскоўцаў (вершы “Мы жывём, каб вярнуцца”, “Замест эпітафіі”, “Дзень добры, мама!”, цыкл “Спі, родная” і інш.)
Лепшымі творамі А. Вярцінскага з’яўляюцца ліра-эпічныя паэмы. У іх паэт асэнсоўвае вечныя праблемычалавечага жыцця, маральныя каштоўнасці. Паэма “Песні пра хлеб” (1962) вылучаецца народнасцю, каларытнасцю, натуралістычнасцю, сімвалічнасцю апісання сялянскага побыту. Паэма “Заазер’е” (1968) прысвечана маці і лічыцца своеасаблівым сыноўнім гімнам, маналогам вялікай паэтычнай сілы”.
Літаратурная і публіцыстычная дзейнасць А. Вярцінскага адзначана Дзяржаўнай прэміяй БССР імя П.М.Лепяшынскага ў вобласці публіцыстыкі і журналістыкі (1988), Гнаровай граматай Прэзідыума Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь (1996), ён з’яўляецца заслужаным работнікам культуры Беларусі.
Бібліяграфія
1. Вярцінскі Анатоль Ільіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / гал. рэд. Г. П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 1997. – Т. 4. – С. 397.
2. Баршчэўскі, Л. П. Паэзія Анатоля Вярцінскага / Л. П. Баршчэўскі, П. В. Васючэнка, М. А. Тычына // Словы ў часе і прасторы: літаратура апошняга стагоддзя. – Мінск, 2015. – С. 283–284.
3. Анатоль Вярцінскі : беларускі паэт // Полымя. – 2007. – № 2. – C. 126 – 129.
4. Вашчанка, А. П. Слова пра старэйшага сябра / Аляксандр Вашчанка // Полымя. – 2016. – № 11. – С. 152–157.
5. Жуковіч, В. Клопаты Анатоля Вярцінскага : эсэ / Васіль Жуковіч // Дзеяслоў. – 2018. – № 6. – С. 228 – 238.

9 снежня – 130 гадоў з дня нараджэння Макіма Багдановіча (1891 – 1917), беларускі паэт, перакладчык, літаратурны крытык, празаік, публіцыст.
Літаратурная дзейнасць Максіма Багдановіча ўзбагаціла беларускую паэзію на такія нязнаныя дагэтуль класічныя ўзоры вершаскладаньня, як санэт, трыялет, танка, рубай, рандо, рэндэль, тэрцына і інш.
Максім Багдановіч заклаў пачатак беларускай літаратурна- прафэсійнай крытыкі. Гісторыка-літаратурная канцэпцыя Максіма Багдановіча найбольш поўна раскрылася ў яго працах “Кароткая гісторыя беларускай пісьменнасьці XVI стагоддзя”, “За сто лет”, “Новый период в истории белорусской литературы” і “Белорусское возрождение”.
Нарадзіўся ў сям’і педагога, этнографа, мовазнаўца Адама Ягоравіча Багдановіча і Марыі Апанасаўны Багдановіч. Маленства і юнацтва будучага паэта прайшлі ў гарадах, звязаных са службовымі прызначэннямі бацькі: у Гродне (1892-1896 гг.), Ніжнім Ноўгарадзе (1896-1908 гг.), Яраслаўлі (1908-1916 гг.). Вучыўся ў Ніжагародскай мужчынскай гімназіі, скончыў Дзямідаўскі юрыдычны ліцэй у Яраслаўлі, затым пераехаў у Мінск. Працаваў сакратаром губернскай харчовай камісіі, быў пастаянным наведвальнікам клуба беларускай інтэлігенцыі “Беларуская хатка”, браў чынны ўдзел у працы мінскага аддзела Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны.
У лютым 1917 г., цяжка хворы на сухоты, ён выехаў на лячэнне ў Ялту, дзе і памёр. Пахаваны беларускі паэт на гарадскіх ялцінскіх могілках.
Першы друкаваны твор – алегарычная казка-прытча “Музыка” – убачыў свет у газеце “Наша ніва” (1907г.). Пры жыцці Багдановіч выдаў толькі адзін зборнік вершаў “Вянок” (Вільня, 1913 г.), які стаў унікальнай з’явай беларускай літаратуры. На беларускую мову пераклаў творы Гарацыя, Авідзія, Ф.Шылера, Г.Гейнэ, А.Пушкіна і іншых.
Шмат вершаў Багдановіча пакладзены на музыку, вершы “Зорка Венера” і “Слуцкія ткачыхі” бытуюць як народныя песні. Імем паэта названы вуліцы ў Гродне, Мінску, Гомелі, Быхаве, Яраслаўлі, школа і бібліятэка ў Мінску.
У г. Гродна, на доме, у якім у 1892-1896 гг. жыла сям’я Багдановічаў (зараз вул. 1-га Мая,10), у 1965 г. была ўсталявана мемарыяльная дошка, а ў 1986 г. - адкрыты музей М.Багдановіча, як літаратурны аддзел Гродзенскага дзяржаўнага гісторыка-археалагічнага музея. Сярод яго экспанатаў – асабістыя рэчы паэта, дакументы, пісьмы і іншыя рэчы сям’і Багдановічаў, прадметы побыту канца ХІХ-га - пачатку XX стст.

Бібліяграфія

Максім Багдановіч : энц. / склад. І.У.Саламевіч, М.В.Трус ; рэдкал.Т.У.Бялова і [інш.]. - Мінск : Беларус. Энцыкл. iмя П.Броўкi, 2011. – 608 с.
Барадуля, Т. В. "Успамінаў я ўсё сумесна перажытае з любоўю..." / Яна Будовіч // Літаратура і мастацтва. - 2019. — 4 кастр. — С. 4.

Головко, С. Белорусский поэт с берегов Волги / С. Головко // Беларуская думка. - 2018. — № 9— С. 42—49.

Дзмітрыенка, А Загадка Максіма Багдановіча / Алена Дзмітрыенка // Роднае слова. — 2015. — № 12. — С. 55—57

Запартыка, М. "Я ўсё жыццё імкнуўся да святла..." : да 155-годдзя з дня нараджэння Адама Багдановіча / Марына Запартыка // Літаратура і мастацтва. - 2017. — 31 сак. — С. 7.

1 студзеня – 75 гадоў з дня нараджэння Георгія Марчука, пісьменніка, драматурга, сцэнарыста, тэатразнаўца, Лаўрэата Дзяржаўнай прэміі Беларусі.

Георгій Васільевіч Марчук нарадзіўся ў Давыд-Гарадку Столінскага раёна. Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут (1973 год), Вышэйшыя курсы рэжысёраў і сцэнарыстаў (Масква, 1975 год). Працаваў загадчыкам літаратурнай часткі (1980—1982), рэдактарам-кансультантам Тэатра-студыі кінаакцёра, дырэктарам выдавецтва «Мастацкая літаратура» (1996—2002). Да 2016 года — сакратар Саюза пісьменнікаў Беларусі.
Творчы шлях пачаў з гумарэсак. Пісаў і п’есы для самадзейнасці. І не беспаспяхова. Першая апублікаваная аднаактоўка “Выкраданне Алены” ў 1971 годзе была адзначана прэміяй на рэспубліканскім конкурсе драматургіі, а драма “Магіла Чангісхана” ўвайшла ў анталогію аднаактавай савецкай п’есы.
Першая кніга Георгія Васільевіча “Ад поўначы да світання” (1981) таксама складалася з аднаактовак. У 1986 годзе яна атрымала Гран-пры на Міжнародным фестывалі тэатральнага мастацтва ў эстонскім горадзе Вільяндзі.
Не адмаўляючы значэння гэтых твораў, усё ж відавочна, што найбольш значныя яго заслугі ў галіне прозы. Дыялогія “Крык на хутары” і “Прызнанне ў забойстве” папоўніла спіс дасягненняў нацыянальнага прыгожага пісьменства ў гэтым жанры. У асноўным дзеянне раманаў адбываецца ў мястэчку Нырча, за якім пазнаецца Давыд-Гарадок. Рэкі Гарынь і Прыпяць, мясцовыя ўрочышчы, суседнія вёскі – усё пакінута без змен.
Аўтабіяграфічныя моманты асабліва моцныя ў рамане “Кветкі правінцыі”. Галоўны герой – Адась Доля – местачковы хлапчук, які, застаўшыся рана без маці, пакутліва шукае дарогу ў самастойнае жыццё, праходзячы своеасаблівыя іспыты на выжыванне.
Раман “Сава Дым і яго палюбоўніцы” чымсці набліжаецца да любоўна-авантурнай разнавіднасці гэтага жанру. Галўны герой у захопленасці жанчынамі блізкі да сусветна вядомага прыхільніка прыгожага полу Казановы.
Сур’ёзны роздум выклікае раман “Без анёлаў”. Твор хораша ўпісваецца ў літаратуру, што асэнсоўвае шляхі, пройдзеныя народам за гады савецкай улады. Аўтар не кідаецца ў крайнасці. Яго цікавіць, як сам час праламляўся ў лёсах людзей, як яны не маглі застацца па-за падзеямі, што адбываліся ў краіне. Перакананы Г. Марчук і ў іншым: нават тады, калі падыходзіць да ацэнкі жыцця канкрэтных людзей (у дадзеным выпадку герояў твора), могуць узнікнуць не тое што палярныя, але і супрацьлеглыя меркаванні. Так, яго раман “Без анёлаў” падштурхоўвае да роздуму, акумулюе жаданне чытача не столькі сачыць за пэўнымі перыпетыямі ў лёсах герояў, колькі працаваць душой.
Плённа абжывае ён і жанр казкі. Гэтыя творы прадстаўлены ў яго кнігах “жылі-былі дзед Васільчык і баба Кацярына”, “Дзікая груша”, “Казкі”, “Чужое багацце” і іншых. Даючы ў сваіх казках вялікую волю фантазіі, геогій Марчук як мага цясней прывязвае дзеянне да канкрэтных рэалій. Гэта толькі на карысць. Атрымліваецца, што казка становіцца свайго роду жыццю падказкай.
Георгіям Васільевічам напісана каля дзесяці раманаў, 50 п’ес, столькі ж казак, 100 навэл, 5 кінасцэнарыяў, ажно 400 афарызмаў. Каб дакладна сказаць, хто ён у беларускай літаратуры, дастаткова сказаць МАЙСТАР.

Бібліяграфія

Жыгалава, М. Маральна-філасофскія каштоўнасці жыцця ў сучаснай беларускай літаратуры / М. Жыгалава // Беларуская мова і літаратура . - 2015. - № 10. - С. 3-11.
Іконнікава, Л. Аўтабіяграфічная проза Георгія Марчука: мастацкае асэнсаванне асабістага вопыту / Людміла Іконнікава // Роднае слова. - 2017. - № 1. - С. 8 – 12.
Ковалев, М. Демоны рождаются на земле : роман Георгия Марчука "Год демонов" / М. Ковалев // Неман. - 2013. - № 4. - C. 216-217.
Марціновіч, А. Жыццё ва ўсёй шматграннасці / Алесь Марціновіч // Літаратура і мастацтва. - 2017. — 6 студз. — С. 7.
Навасельцава, Г. В. Мастацкае асэнсаванне малой радзімы ў раманах Георгія Марчука / Ганна Навасельцава // Роднае слова. - 2019. — № 10. — С. 4—6.
Навумовiч, У. Гімн землякам — "Давыд-гарадоцкія каноны" Георгія Марчука / У. Навумовіч // Роднае слова. - 2013. - № 1. - C. 19-20.
Трус, М. Марфалогія чарадзейных казак Георгія Марчука / М. Трус // Роднае слова. - 2012. - № 5. - C. 26-29.

25 лютага – 65 гадоў з дня нараджэння Пісьмянкова Алеся (Аляксандра) (1957 - 2004) - паэта, лаўрэата прэміі Ленінскага камсамола Беларусі, літаратурнай прэміі імя А. Куляшова.

Усе, хто введаў паэта, адзначаюць, што ён быў надзвычай узнёслым, рамантычным чалавекам, ён вымяраў сваё жыццё і свае творы шкалою тых каштоўнасцей, што былі напрацаваны яшчэ нашымі далёкімі продкамі і правераны тысячагоддзямі беларускай культуры. Гэты маральны аспект і непарыўная духоўная сувязь паміж пакаленнямі праходзіць праз усю паэзію Алеся Пісьмянкова.
Ён нарадзіўся 25 лютага 1957 года ў вёсцы Бялынкавічы Касцюковіцкага раёна Магілёўскай вобласці. Каларыт вясковага побыту, прыгажосць родных мясцін, вобразы маці, сяброў займаюць цэнтральнае месца ў шмат якіх вершах паэта:
І вёдры, поўныя вады
І вочы, поўныя дабра,
Гляджу на матчыны сляды
На белай посцілцы двара.
Алесь Пісьмянкоў скончыў філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Як згадваюць сябры, захапляўся рускай класічнай літаратурай. Прафесійная дзейнасць Алеся Пісьмянкова аказалася звязанай у асноўным з рэдактарскай работай. Спачатку ён працаваў у Касцюковіцкай раённай газеце, пасля ў шттыднёвіку “Літаратура і мастацтва”, часопісе “Полымя”, часопісе “Вожык” – галоўным рэдактарам.
Першая кніга паэзіі Алеся Пісьмянкова “Белы камень” выйшла ў 1983 годзе. Асноўнай тэмай кнігі стаў зварот да каранёў, да вясковай культуры, прыроды і продкаў. Даругі зборнік паэта выйшаў у 1988 годзе. Ён называўся “Чытаю зора”. Калі ў першым зборніку дамінавала тэма вёскі, прыроды, памяці аб дзяцінстве, то ў другім на першае месца выходзіць гістарычная тэматыка: “Чытаю тапаніміку”, “Мае рэліквіі”, “Думы Вітаўта” “Якаў Палачанін” і іншыя. У 1994 годзе выйшла кніга “Планіда”. У ёй на першае месца выходзяць вобразы неба, зор, планет. І шмат вершаў, прысвечанай хрысціянскай тэматыцы. Лепшыя з вершаў названага зборніка дапамагаюць адчуць народную глыбінную аснову веры.
Нельга пакінуць па-за ўвагай і творы Алеся Пісьмянкова, напісаныя для дзяцей: “Заўзятары” (1993), “Ласуны-веселуны” (1996). Як успамінаюць сябры паэта, ён часта паўтараў вядомае: для дзяцей трэба пісаць як для дарослых, толькі яшчэ лепш. Яго кнігі вершаў для дзяцей таксама ўзбагацілі беларускую літаратуру – дзіцячую. Прыгожыя, цікавыя дзецям,з густам і веданнем мовы напісаныя вершы адыгрываюць вялікую ролю ў выхаванні, яны фарміруюць павагу і цікаўнасць да нацыянальнай мовы і літаратуры.
Алесь Пісьмянкоў – лаўрэят прэміі Ленінскага камсамола Беларусі і Літаратурнай прэміі імя Аркадзя Куляшова.
Паэта не стала 23 красавіка 2004 года. Ён пакінуў пасля сябе адносна нешматлікую спадчыну, але надзвычай каштоўную па сваіх мастацкіх якасцях.
Бібліяграфія
Пісьмянкоў, А. Думаць вершы... : вершы, эсэ, успаміны / Алесь Пісьмянкоў / уклад. В. Шніп ; маст. В. Катовіч. — Мінск : Маст. лiт-ра, 2005. — 214.

Алесь Пісьмянкоў : пра творчасць паэта // Полымя. — 2006. — № 6. — C. 183—186.
Бельскі, А. Паэзія Алеся Пісьмянкова ў колерах і пахах / Алесь Бельскі // Галасы і вобразы : літ.-крыт артыкулы / А. Бельскі. — Мінск, 2008. — С. 144—157.
Галубовiч, Л. Рыцар паэзіі : Алесь Пісьмянкоў / Леанід Галубовіч // Полымя. — 2005. — № 4. — С. 211—216.
Глобус, А. Словы пра паэта і рэдактара Алеся Пісьмянкова / Адам Глобус // Культура. — 2018. — 20 кастр. — С. 14.
Жуковіч, В. Цудадзейны талент Алеся Пісьмянкова / Васіль Жуковіч // Дзеяслоў. — 2019. — № 4. — С. 215—217.
Марозава, С. Светлы воблік паэта : беларускі паэт Алесь Пісьмянкоў / С. Марозава // Лiтаратура i мастацтва. — 2012. — № 8. — 24 лют. — C. 8.

11 сакавіка – 120 год з дня нараджэння Алеся Гаруна (1887-1920), пісьменніка.
Адным з выдатнейшых пісьменнікаў ХХ ст., чыё імя ўжо пры яго жыцці называлі ўслед за імёнамі заснавальнікаў беларускай літаратуры Я.Купалы, Я.Коласа, М.Багдановіча, быў Алесь Гарун – самы пакутны з беларускіх песняроў. Жыццёвы лёс А.Гаруна склаўся так, што літаратурнай дзейнасцю ён на працягу дзесяці гадоў быў вымушаны займацца ў няволі: то за турэмнымі кратамі, то насільна адарваны ад свайго асяроддзя, ад роднай зямлі, а пад канец жыцця – ужо на радзіме ва ўмовах разбуральнай вайны, іншаземных нашэсцяў.
Належнай адукацыі А.Гарун у дзяцінстве не атрымаў. Свае веды ён удасканальваў самастойна, шляхам самаадукацыі. З маладых гадоў ступіў А.Гарун на шлях рэвалюцыйнай барацьбы. У 1904 г. ён звязаў свій лёс з партыяй эсэраў і за шырокую прапагандысцкую дзейнасць быў у 1907 г. арыштаваны і пасаджаны спачатку ў мінскі астрог, а потым пераведзены ў Вільню. Там яго прыгаварылі да ссылкі ў Сібір, якая на доўгія гады стала яго домам, жыццёвым і творчым “універсітэтам”. З Сібіры А. Гарун вярнуўся хворы на сухоты, але адразу ўключыўся ў грамадска-палітычную і культурную справу. У 1920 г. здароўе Гаруна пагаршаецца: да сухотаў дабаўляецца тыф. Цяжка хворы ён трапляе ў Кракаў, дзе праз месяц і памірае, пражыўшы ўсяго 33 гады.
Пісаць А.Гарун пачаў яшчэ ў юнацтве, але ніводнага твора гэтага перыяду не захавалася. У 1907 г. у газеце “Наша ніва” ён дэбютаваў з вершам “Маці-Беларусі”. З найбольш ранніх твораў да нас дайшла паэма “Мае коляды”, датаваная 1905 г., якая пабачыла свет толькі ў 1920 г. пад псеўданімам А.Сумны. Трапіўшы ў астрог, Гарун пісаў рэвалюцыйныя вершы, але на прафесійным ўзроўні літаратурнай творчасцю заняўся ўжо ў Сібіры, адкуль пасылаў свае вершы ў газеты “Наша ніва” і “Беларус”. У 1914 г. А.Гарун падрыхтаваў зборнік вершаў “Матчын дар”, які быў надрукаваны ў 1918 г. Крытыкі ставяць гэты зборнік побач з такімі кнігамі, як “Шляхам жыцця” Я.Купалы і “Вянок” М.Багдановіча.
Вядомы А.Гарун не толькі вершамі, але і апавяданнямі (“Першы снег”, “Маладое”, “Пан Шабуневіч”, “П’ера і Каламбіна” і інш.). У асобе А. Гаруна беларуская літаратура атрымала і цудоўнага дзіцячага пісьменніка, аб чым пераконваюць яго “Жывыя казкі” для дзіцячага тэатра.

Бібліяграфія

Гарун Алесь // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / гал. рэд. Г.П.Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 1977. – Т. 5. – С. 72.
Казбярук, У. М. Светлай волi зычны звон : Алесь Гарун / У. М. Казбярук. – Мінск : Навука i тэхнiка, 1991. – 64с. – (Нашы славутыя землякi).
Казбярук, У. Церневыя і лаўровыя вянкі Алеся Гаруна / Уладзімір Казбярук // Слова пра літаратуру і літаратараў: літ.-крыт. арт. па бел. літ. : у 2 кн. – Мінск, 2001. – Кн.1. – С. 431–456.
Клімовіч, Ю. Праз пакуты да папараці-кветкі / Юрась Клімовіч // Полымя. – 2017. — № 3. — С. 96—113.

1 красавіка – 75 гадоў з дня нараджэння Алеся Жука (1947), пісьменніка, перакладчыка.
Алесь Жук – адзін з самых цікавых сучасных беларускіх празаікаў, творы якога вызначаюцца тэматычнай разнастайнасцю. Сучаснасць ва ўсёй яе складанасці і супярэчлівасці становіцца галоўнай тэмай яго прозы. Уся творчасць пісьменніка пазначана сапраўдным талентам, глыбокай праўдай жыцця, вастрынёй у пастаноўцы сучасных праблем.
Невычарпальнай крыніцай творчага натхнення стала для Аляксандра Аляксандравіча Жука родная Случчына, дзе 1 красавіка 1947 года у вёсцы Клешаў у сям’і служачага ён нарадзіўся.
У 1965 годзе ён паступіў на філалагічны факультэт БДУ. Працаваў рэдактарам выдаведства “Мастацкая літаратура”, намеснікам галоўнага рэдактара часопіса “Маладосць”, галоўным рэдактарам часопісаў “Нёман” і “Беларусь”.
У літаратуру Алесь Жук прыйшоў у сярэдзіне 60-х гадоў, але пісаць пачаў яшчэ ў школьныя гады і ў час вучобы ва універсітэце. Яго апавяданні “Сок манга”, “Завулак”, “Водсветы зорак”, “Белы месяц”, “Мужчыны”, напісаныя ў студэнцкія гады, увайшлі ў яго першую кнігу “Асеннія халады” (1972). Гэта кніга адразу ж вывела А.Жука ў перадавыя шэрагі беларускіх празаікаў і, як потым аказалася, не толькі беларускіх: пра яго пачала пісаць усесаюзная крытыка.
На працягу 1970-1980-х гг. з’явіліся арыгінальныя празаічныя зборнікі “Паляванне на старых азёрах” (1975), “Зоркі над палігонам” (1977, прэмія Ленінскага камсамола Беларусі 1978, зняты мастацкі фільм “Палігон” 1983), “Паўстанак вяртання”(1981, Літаратурная прэмія імя І.Мележа 1982) і іншыя.
У 1982 годзе пабачыла свет кніга прозы “Паляванне на Апошняга Жураўля”. Клопат пра навакольнае асяроддзе, напоўнены выразным аналітычным роздумам, у спалучэнні з легендарна-казачным апавядальнымі элементамі-сімваламі прыдаюць твору сапраўдную мастацкую значнасць. Па гэтай аповесці ў тэатры імя Янкі Купалы быў пастаўлены спектакль і ў 1986 годзе знята мастацкая стужка.
Да самых значных твораў пісьменніка належыць і аповесць “Праклятая любоў”, што ўвайшла ў аднайменны зборнік (1991, Дзяржаўная прэмія Беларусі імя Я.Коласа 1992) – яскравае сведчанне высокай творчай сталасці вядомага празаіка, добрага знаўца народнага жыцця і побыту, чалавечых лёсаў і характараў.
Творы А. Жука грунтуюцца на філасофскай і эстэтычнай аснове – гэта напруджаны роздум над жыццём. Пісьменніка цікавіць прырода чалавечага шчасця, пакуты і іх пераадоленне, асэнсаванне чалавека самога сябе, адносіны да працы, да зямлі. Усё гэта і дазваляе ўспрыняць творчасць А.Жука як арыгінальную і адметную з’яву сучаснай беларускай літаратуры.

Бібліяграфія

Алесь Жук // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / гал. рэд. Г.П.Пашкоў [і інш.]. – Мінск, 1998. – Т. 6. – С. 443.
Бугаёў, Д. Чалавечнасць : лiт. крытыка / Д. Бугаёў. – Мінск : Маст. лiт., 1985. – 311 с.
Далiдовiч, Г. З маладосці сталы Алесь Жук ; Генрых Далідовіч // Роднае слова. – 2007. – № 3. – C.79–81.
Марцiновiч, А. Гэта ўсё сапраўднае : беларускі пісьменнік Алесь Жук / Алесь Марціновіч // Лiтаратура i мастацтва. – 2012. – № 14. – 6 крас. – C.4.

11 мая – 75 гадоў з дня нараджэння Раісы Баравіковай (1947), паэтэсы, празаіка, перакладчыка, лаўрэата Літаратурнай прэміі імя А.Куляшова, Дзяржаўнай прэміі Беларусі, спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.

Нарадзілася ў в.Пешкі Бярозаўскага раёна Брэсцкай вобласці. Пасля заканчэння Бярозаўскай сярэдняй школы (1965) пачала працаваць у быхаўскай раённай газеце «Маяк Прыдняпроўя» літсупрацоўнікам. Скончыла аддзяленне мастацкага перакладу Літаратурнага інстытута ў Маскве (1971). Працавала рэдактарам кінастудыі «Беларусьфільм» (1971-1972). У 1972-1977 гг. - карэспандэнт газеты «Літаратура і мастацтва», у 1983-1988 гг. - літкансультант рэдакцыі газеты «Чырвоная змена».
Дэбютавала ў друку ў 1960 годзе. У зборніках паэзіі «Рамонкавы бераг» (1974), «Слухаю сэрца» (1978), «Такое кароткае лета» (1981), «Адгукнуся голасам жалейкі» (1984), «Каханне» (1987), «Пад небам першага спаткання» (1990), «Люстэрка для самотнай» (1992) дамінуе тэма кахання, прага высокага духоўнага ідэалу, роздум пра час, абавязак перад сваім народам, долю жанчыны, пошук чалавечага шчасця. Эпізоды беларускай гісторыі адлюстраваны ў вострасюжэтнай драматычнай паэме «Барбара Радзівіл» (1992).
Самая істотная рыса паэтычнай творчасці — гранічная адкрытасць душы, прачулая музыка слова. Вершы і паэмы надзвычай эмацыянальныя, напоўненыя экспрэсіяй, вызначаюцца вытанчанасцю лірычных пачуццяў. Падсумаваннем яе творчай працы можна лічыць кнігі выбранай паэзіі «Сад на капялюшыку каханай» (1998), «Дрэва для райскай птушкі» (2007).
Аўтар аповесці «Кватарантка» (1980) пра моладзь, пошукі свайго месца ў жыцці. Выдала кніжку казак і апавяданняў для дзяцей «Галенчыны „Я“, альбо Планета Цікаўных Хлопчыкаў» (1990), зборнік апавяданняў «Вячэра манекенаў» (2002).
Лаўрэат Літаратурнай прэміі СП БССР імя А.Куляшова (1988) за кнігу лірыкі «Каханне».

Бібліяграфія:

Бельскі, А. І. Музыка ў паэтычным свеце Раісы Баравіковай / Алесь Бельскі // Галасы і вобразы : літ.-крыт артыкулы / А. І. Бельскі. - Мінск, 2008. — С. 139—144.
Глобус, А. Словы пра Раю Баравікову / Адам Глобус // Культура. - 2018. — 20 студз. — С. 15.

5 чэрвеня – Дзень памяці прападобнай Еўфрасінні, ігуменні Полацкай.

Многія мысліцелі і асветнікі, якія нарадзіліся ў Беларусі, на працягу ХІІ-ХХстст. Узбагацілі сваімі ведамі, думкамі, талентам скарбонку айчыннай і сусветнай навукі, культуры. Асімілюючы дасягненні еўрапейскай цывілізацыі, грамадска-палітычныя і рэлігійныя дзеячы, філосафы і педагогі, вучоныя і пісьменнікі, кнігадрукары і краязнаўцы неслі веды суайчыннікам, далучаючы іх да набыткаў агульначалавечай культуры. Яны разумелі і памяталі: веды – гэта тое святло, што запаленае аднойчы, здольна нязгаснай лампадай свяціць скрозь вякі. Несла святло ведаў і славутая Ефрасіння Полацкая – князёўна, манахіня, ігумення, паломніца, кананізаваная святая, кніжніца, асветніца, меценатка. З яе імем звязана адкрыццё першых агульнаадукацыйных устаноў і бібліятэк, стварэнне школы архітэктуры і жывапісу, развіццё рамёстваў. Падвіжніцтва, асветніцкая дзейнасць Ефрасінні Полацкай мелі вялікае значэнне для грамадскага і дзяржаўнага жыцця Полацкага княства. Справу славутай палачанкі падхапілі, паглыбілі і развілі Францыск Скарына і Васіль Цяпінскі, Сымон Будны і Спірыдон Собаль, Сімяон Полацкі і браты Зізаніі.
З цягам часу ўсё больш выразна ўсведамляецца веліч здзяйсненняў Ефрасінні Полацкай. Пра яе жыццё амаль не захавалася дакументальных звестак. Асноўнай крыніцай з’яўляецца “Жыціе Ефрасінні Полацкай…”. Яго вывучэнне мае вялікае значэнне для выхавання маладога пакалення: фарміравання духоўнасці, дабрачыннасці, маральна-этычных поглядаў, любові да Радзімы, патрыятызму. Жыццёвы шлях і разнастайная дзейнасць Ефрасінні Полацкай адлюстраваны ў прапанаваным спісе.

Арлоў, Уладзiмiр Аляксеевiч. Еўфрасiння Полацкая / У.А.Арлоў. - Мінск : Маст.лiт., 1992. - 220 с. - ( Святыя зямлi Беларускай).
Гарошка, Л. Ю. Святая Еўфрасiння-Прадслава, патронка Беларусi : нарыс, артыкулы / Леў Гарошка. - Мінск : Маст. лiт., 1996. - 124 с. - (Галасы беларускага замежжа).
Дудараў, А. А. Крыж : зборнік п'ес / Аляксей Дудараў. - Мінск : Беларусь, 2002. – 415 с. - (Школьная бiблiятэка).
Еўфрасіння Полацкая : жыццяпіс і даследаванне спадчыны Асветніцы / уклад. У. А. Арлоў ; мастак У.А. Фандулёў]. - Мінск : Полымя, 2000. - 271 с.. - (Нашы славутыя землякі)
Коўтун, В. Пакліканыя: раман-жыціе / Валянціна Коўтун. – Мінск: Маст. літ., 2007. – 245, [2] с. : іл.
Крест - красота церкви = Крыж - краса царквы = Cross - beauty of church / авт. Л.В. Алексеев и др. - Минск : Четыре четверти, 1998. – 117 с. - (Наши духовные ценности).
Масляніцына, І. А. Слава і няслаўе / І. А. Масляніцына, М. К. Багадзяж. - Мінск : Народная асвета, 1995. - 252, [3] с.
Масляницина, И. А. О том, что иногда монашеский клобук бывает предпочтительнее брачного венца: [новелла] / И. А. Масляницина // Летописцы повествуют о любви / И. А. Масляницина. – Минск, 2002. – С. 142-150.
Марцiновiч, А. Святая Еўфрасіння, альбо Адкуль ёсць, пайшла Полацкая зямля / Алесь Марцiновiч. - Мінск : Беларусь, 2008. – 111 с.
Левшун, Л. Яко луча солнечная: (худож.-док. повествование) / Любовь Левшун. - Минск. : Белорусская Православная Церковь, 2009. – 312 с.
Насустрач Духу: анталогія беларус. хрысціян. паэзіі / [уклад. і прадм. І.А. Чароты]. – Мінск, 2001. – 340 с.
Преподобная Евфросиния Полоцкая = Прападобная Еўфрасіння Полацкая = St. Evfrosinia of Polotsk. - Минск : Четыре четверти, 1997. – 115 с. - (Наши духовные ценности).
Селицкий, А. А. Евфросиния Полоцкая : ее храм, ее фрески / А. Селицкий. - Минск : Беларусь, 2016. - 180, [3] с.

У кожнага народа ёсць свае песняры. Іх творчасць спрыяе духоўнаму сталенню не аднаго пакалення, фарміруе светапогляд і патрыятычныя памкненні народа, прыносіць яму вядомасць, славу і пашану. Вялікім песняром беларускага народа з’яўляецца Янка Купала – геніяльны паэт, мастак слова, драматург, палымяны публіцыст. Яго творчасць увабрала ў сябе лепшыя здабыткі беларускай культуры, мовы, мыслення; раскрыла і ўвасобіла якасці характару беларусаў – цярплівасць, працавітасць, любоў да роднай зямлі і разам з тым рамантызм, прагу да ўсяго новага, несакрушальную веру ў лепшае і чалавека.
Я. Купала віртуозна валодаў багатай жанравай палітрай літаратуры, У яго творах імкліва струменіць жывая народная мова, скрозь зіхацяць яркія словы, прыказкі і прымаўкі, параўнанні і метафары. Яны насычаны шматзначнымі алегорыямі і сімваламі, у аснове якіх глыбінныя нацыянальныя архетыпы.
Яго зборнікі “Жалека” (1908), “Гусляр” (1910), “Шляхам жыцця” (1913) засведчылі, што Бацькаўшчына нарэшце прыймела свайго прарока. Купала цвёрда верыў у светлую будучыню роднага краю, адраджэнне нацыі, заможнае жыццё чалавека працы.
Вяршыняй у творчасці Янкі Купалы з’яўляецца акопаўскае лета 1913 года. Увесь час Купалу не адпускала мроя – Яна. Магчыма, таму і стварыў паэт такі выразны вобраз Бандароўны. Яна ўзнялася да вяршынь сусветнай інтымнай лірыкі ў паэме “Яна і я”, да найвялікшага трагізму ў вобразе Зоські ў “Раскіданым гняздзе”, да вясёлай няўрымслівай і закаханай Паўлінкі ў “Паўлінцы”.
Асэнсаванню цывілізацыйнага феномена беларусаў прысвечана п’еса “Тутэйшыя” (1922) – сапраўдны шэдэўр нацыянальнай драматургіі. У гэтым творы Я.Купала акрэсліў гістарычныя перспектывы беларускага народа, раскрыў складаныя працэсы станаўлення нацыянальнай свядомасці беларусаў. Яркімі сродкамі драматург асвятліў анархію, хіткасць і нетрывалае становішча Беларусі падчас калейдаскапічных змен розных палітычных рэжымаў. На думку пісьменніка, беларускі народ павінен дбаць пра ўласную зямлю, клапаціцца пра ўсеагульны дабрабыт.
Я.Купала – адзін з найбольш яркіх нацыянальных публіцыстаў і інтэлектуалаў ХХ ст., які выступаў па ключавых грамадскіх праблемах. Яго прагрэсіўныя ідэі аказалі моцнае ўздзеянне на развіццё беларускай нацыі. У артыкуле “Вера і нацыянальнаць” (1914) пісьменнік-публіцыст гнеўна асудзіў распальванне рэлігійнай варажнечы і штучны падзел адзінага беларускага народа паводле канфесіянальнай прыкметы. Ён вылучыў на першае месца ідэю фарміравання палітычнай нацыі, з’яднанай агульнымі палітычнымі і эканамічнымі інтарэсамі, агітаваў за выхаванне “чалавека-грамадзяніна сваёй бацькаўшчыны”, бачыў вялікую мэту ў тым, каб “спольна і згодна працаваць над адраджэннем сваёй вялікай старонкі, здабываць сябе лепшую долю…”
Класіка не падуладна часу. Сёння надзвычай актуальна новае асэнсаванне твораў Песняра, бо ў пераломныя, гістарычна-эпахальныя часы кожны народ скіроўвае свае позіркі і думы, звярае іх па сваіх нацыянальных героях. А Янка Купала менавіта з’яўляецца адным з іх, песняром народных дум.

Бібліяграфія

1. Бармоціна, А. Луцэвічы і Луцкевічы / Алена Бармоціна // Беларуская думка. - 2020. — № 6. — С. 96—99.
2. Бароўская, I. "Паляці мая мысль, лётам сокала..." : Янка Купала і нацыянальная песенная лірыка / Інна Бароўская // Роднае слова. - 2012. — № 6. — C. 88—90.
3. Бярозкiн, Р. Свет Купалы : лiт. крытыка / Р. Бярозкiн. — Мн. : Маст. лiт., 1981. — 572 с.
4. Весялуха, М. "Завуся я толькі — Янка Купала" / Марына Весялуха // Звязда. - 2017. — 7 ліп. — С. 13.
5. Гапава, В. Перачытваючы "Спадчыну" Янкi Купалы / В. Гапава. — Мн. : Навука i тэхнiка, 1983. — 135 с.
6. Лойко, О. Янка Купала / О. Лойко. М. : Молодая гвардия, 1982. — 349 с. — (ЖЗЛ: Жизнь замечательных людей).

4 жніўня – 105 год з дня нараджэння Янкі Брыля (1917 —2006), народнага пісьменніка Беларусі, перакладчыка, публіцыста.
Брыль Янка — класік беларускай літаратуры, народны пісьменнік Беларусі. У 1922-1939 гг. жыў у в.Загор’е Карэліцкага р-на. Закончыў польскую сямігадовую школу ў в.Турэц. У 1931 г. паступіў у Навагрудскую гімназію, але не змог там вучыцца з-за матэрыяльных абставін. У 1944 г. – разведчык партызанскай брыгады “Камсамолец” на Карэліччыне. Пасля вызвалення Мірскага раёна ад акупантаў працаваў рэдактарам раённай газеты ў Міры.
Імя народнага пісьменніка Беларусі, лаўрэата дзяржаўных і літаратурных прэмій, ганаровага акадэміка Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, ветэрана Вялікай Айчыннай вайны, узнагароджанага баявымі ордэнамі і медалямі, Янкі (Івана Антонавіча) Брыля добра вядома не толькі ў Беларусі, але і далёка за яе межамі. Амаль 70 год жыцця аддаў літаратуры гэты карыфей беларускай прозы.
У розныя гады Я. Брыль быў намеснікам рэдактара часопісаў “Маладосць” і “Полымя”, працаваў рэдактарам Дзяржаўнага выдавецтва Беларусі, быў сакратаром праўлення Саюза пісьменнікаў БССР, вёў актыўную работу па ўмацаванню сувязей беларускай літаратуры з літаратурамі народаў СССР і краін сацыялістычнай садружнасці. Шмат сіл Я. Брыль аддаваў працы ў якасці старшыні Беларускага таварыства “СССР - Канада”. Двойчы выбіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР.
Пісаць Я. Брыль пачаў з чатырнаццаці год, але ўпершыню выступіў у друку толькі ў 1938 г. У 1946 г. выйшла першая кніга Я. Брыля “Апавяданні”, у якую ўвайшлі некалькі апавяданняў і аповесць “У сям’і”, прысвечаныя жыццю заходнебеларускай вёскі. Другі зборнік “Нёманскія казакі” (1947), а таксама аповесці “Сірочы хлеб”, “У Забалоцці днее” (1950) і “На Быстранцы” (1955) – вылучылі Я. Брыля як арыгінальнага майстра лірыка-псіхалагічнай прозы, добрага знаўцу народнай мовы. Шмат разоў перакладалася ў розных краінах свету пранікнёна лірычнае апавяданне “Галя” (1953).
Класікай беларускай літаратуры стала яго апавяданне “Маці” (зборнік “Надпіс на зрубе”, 1958) – гімн беларускай жанчыне, маці, якая не пабаялася ў час Вялікай Айчыннай вайны даць прытулак знясіленым чырвонаармейцам. Тэма вайны знайшла адлюстраванне і ў апавяданнях Я. Брыля са зборніка “Працяг размовы”, які ў 1963 г. атрымаў Літаратурную прэмію імя Я. Коласа.
У пачатку 60-х гг. з’явіўся ў друку славуты раман Я. Брыля “Птушкі і гнёзды”. Гэты адзін з самых аўтабіяграфічных твораў пісьменніка быў прынцыпова новым словам у жанры рамана, які сам аўтар назваў “кнігай адной маладосці”.
Унікальнай у сусветнай літаратуры стала і створаная Я. Брылём разам з А. Адамовічам і У. Калеснікам дакументальная аповесць “Я з вогненнай вёскі...” (1975) – жудасныя ўспаміны ўцалелых жыхароў спаленых вёсак Беларусі, жорсткая, няўмольная, крывавая праўда пра вайну, пра фашызм.
Трывалае месца ў творчасці Я. Брыля займаюць лірычныя мініяцюры. якія ён пачаў друкаваць з сярэдзіны 60-х гг. і якія склалі кнігі “Жменя сонечных промняў” (1965), “Вітраж” (1972), “Акраец хлеба” (1977), “Сёння і памяць” (1985), “Пішу як жыву” (1994), “Вячэрняе” (1994), “Дзе скарб ваш” (1997), “Сцежкі, дарогі, прастор” (2001), “Блакітны зніч” (2004), “Парастак” (2006).
Уся творчасць Я. Брыля прасякнута глыбокім, чыстым пачуццём да сваёй радзімы. Шчырае, сумленнае служэнне роднай зямлі, роднаму народу было галоўнай мэтай і сэнсам яго жыцця.

Бібліяграфія

1. Алейнік, Л. Пясочны гадзіннік : літ.-крыт. артыкулы, нарысы, рэцэнзіі, нататкі / Лада Алейнік. — Мінск : Літаратура і Мастацтва, 2010. – 247 с.
2. Андраюк, С. Вечнае ў штодзённым : да векавога юбілею Янкі Брыля / Серафім Андраюк // Белая Вежа. — 2017. — № 7. — С. 45—55.
Бічэль, Д. Янка Брыль / Данута Бічэль // Хадзі на мой голас / Данута Бічэль. – Гародня–Wroclaw: Гарадзенская бібліятэка, 2008. – С. 201—204.
3. Жалкоўскi, А. I на Лiдчыне ён свой... : успамiны пра Я. Брыля ; фота // Полымя (Карэл. р-н). — 2002. — 4 жн. — C. 2.
4. Калеснiк, У. А. Янка Брыль : Нарыс жыцця i творчасцi / Калеснiк,Уладзiмiр Андрэевiч. — Мінск : Народная асвета, 1990. — 254 с. — (Народныя пiсьменнiкi БССР)

17 верасня – 110 год з дня нараджэння Максіма Танка (1912-1995), народнага паэта Беларусі, акадэміка Нацыянальнай акадэміі навук Беларусіэ
Адзін з самых яркіх і самабытных пісьменнікаў у гісторыі беларускай нацыянальнай літаратуры Максім Танк (Скурко Яўген Іванавіч) быў чалавекам вялікага прыроднага дару, надзвычайнага таленту, рэдкай духоўнай чысціні.
Ранняя ідэйна-палітычная сталасць аўтара, шырыня светапогляду, шырокае знаёмства з творчасцю класікаў беларускай, рускай, украінскай і польскай літаратуры, еўрапейскай культурай, грунтоўнае веданне фальклору абумовілі хуткае станаўленне М.Танка як мастака слова. Выдатнымі з’явамі літаратурнага жыцця Заходняй Беларусі сталі зборнікі М. Танка “На этапах”, “Журавінавы цвет”, “Пад мачтай”.
Патрыятычныя творы ваенных гадоў склалі кнігі “Вастрыце зброю” і “Праз вогненны небасхіл”, “След бліскавіцы” (Літаратурная прэмія імя Я.Купалы 1959 г.) і інш. Заклікі змагацца супраць ворагаў, нічога не шкадаваць дзеля перамогі, паэтызацыя подзвігу воінаў, услаўленне бессмяротнасці роднага краю, народда, культуры і мовы – асноўныя матывы ваеннай лірыкі.
Паэт звяртаўся і да гісторыі Беларусі, фальклорных сюжэтаў, славіў цяжкую, але пачэсную працу рабочых і хлебаробаў. Моцная сувязь з беларускай народна-песеннай творчасцю, фальклорам, характэрная для ўсёй лірыкі паэта, непасрэдна выяўляецца ў творах для дзяцей (кнігі “Галінка і верабей”, “Казкі лірніка”, “Ехаў казачнік Бай” і інш.
Высокую ацэнку крытыкаў і літаратуразнаўцаў, усёй тагачаснай грамадска-культурнай супольнасці атрымалі яго зборнікі “Мой хлеб надзённы” (Дзяржаўная прэмія Беларусі імя Я.Купалы), “Нарачанскія сосны”, “Прайсці праз вернасць” і інш.
Выступаў М.Танк і як празаік-дакументаліст (кніга-дзённік “Лісткі календара”). Пераклаў на беларускую мову многія творы А.Пушкіна, У.Маякоўскага, А.Міцкевіча, Ю.Славацкага і інш. За праклады польскай паэзіі атрымаў Літаратурную прэмію Таварыства польска-савецкай дружбы (1958).
За вялікую і плённую грамадска-культурную дзейнасць і багатую літаратурна-творчую працу М.Танку былі прысвоены высокія званні народнага паэта Беларусі (1968), Героя Сацыялістычнай Працы (1974). Да творчасці паэта, якая стала сучаснай беларускай літаратурнай класікай, будзе звяртацца яшчэ не адно пакаленне як да крыніцы цяпла і дабрыні, веры і аптымізму, духоўнасці і маралі. Кнігі М. Танка вучаць здзіўляцца хараству і цуду жыцця, умець адчуваць красу ў свеце.



Бібліяграфія
Арочка, М. Максiм Танк : жыццё ў паэзii / Мiкалай Арочка. — Мінск. : Навука i тэхнiка, 1984. — 272 с.
Бачыла, А. Крыло неспакою = Крыло тревоги : пошук, роздум, палемiка, успамiны / А. Бачыла. — Мінск. : Маст. лiт., 1985. — 268 с.
Гнiламёдаў, У. Класiкi i сучаснiкi : артыкулы, нарысы, старонкi ўспамiнаў / Уладзiмiр Гнiламёдаў. — Мінск. : Маст. лiт., 1987. — 288 с.
Калеснiк, У. Максiм Танк : нарыс жыцця i творчасцi / У. Калеснiк. — Мінск : Маст. лiт., 1981. — 189 с.
Калядка, С. Максім Танк : новыя факты, матэрыялы, інтэрпрэтацыі / С. Калядка ; рэд.: А. Верабей, — Мінск : Бел. навука, 2014. — 485 с.

Адамовiч, Г. "... І адчуваю полымя жывое" : Максім Танк — класік беларускай літаратуры / Г. Адамовіч // Роднае слова. — 2012. — № 8. — C. 4—7.
Галоўка, С. Горад бунтарнай маладосці : па віленскіх адрасах Максіма Танка / Сяргей Галоўка // Беларуская думка. — 2019. — № 7. — С. 40—49.
Дамаркова, В. Максім Танк — жыццё і творчасць паэта / В. Дамаркова // Полымя. - 2017. — № 10. — С. 23—27.
Дранько-Майсюк, Л У Вільні і больш нідзе : архіўная аповесть пра Максіма Танка / Леанід Дранько-Майсюк // Дзеяслоў. — 2016. — № 2. — С. 34—68.

7 кастрычніка – 90 гадоў з дня нараджэння Івана Пташнікава (1932, Лагойскі р-н – 2016), пісьменнік, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі імя Я. Коласа.
Іван Мікалаевіч Пташнікаў (1932-2016) – беларускі пісьменнік. Нарадзіўся 7 кастрычніка ў вёсцы Задроздзе Лагойскага раёна Мінскай вобласці.
Скончыўшы ў 1951 годзе Плешчаніцкую беларускую сярэднюю школу, Пташнікаў паступіў у Беларускі тэатральны інстытут на акцёра. Але не вучыўся, вярнуўся дамоў.
У 1952 годзе паступіў на аддзяленне журналістыкі філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Скончыў у 1957 годзе. Працаваў у Дзяржаўным выдавецтве БССР (1957-1958), часопісах «Маладосць» (1958-1962), «Полымя» (1962-1995).
У 1957 годзе, калі Іван Пташнікаў быў яшчэ студэнтам апошняга курса, у часопісе «Полымя» была надрукавана аповесць «Чачык». Менавіта з гэтай аповесці пачынаецца яго творчая біяграфія.
Пасля з’яўляюцца іншыя новыя творы пісьменніка. Яны склалі першую кнігу апавяданняў і аповесцей «Зерне падае не на камень» (1959).
Творчасць Івана Пташнікава – гэта творчасць аднаго з самых таленавітых і яркіх прадстаўнікоў свайго пакалення, пакалення дзяцей вайны. Чароўны свет прыроды, жыццё людзей, іх праца, побыт, узаемаадносіны, іх барацьба за незалежнасць і аднаўленне роднага краю, іх мужнасць і шчодрасць душы – усё гэта фарміравала духоўны свет пісьменніка, яго творчую натуру.
Асаблівае месца ў творах Івана Пташнікава займае тэма вайны.
Апавяданні «Алёшка», «Алені», «Бежанка», «Эфка» пра падлеткаў, якія сталелі ў выпрабаваннях вайны і першых пасляваенных гадоў.
У аснову аповесці «Тартак» (1967) пакладзены канкрэтны фактычны матэрыял: тpaгiчны лёc вёcкi Дaльвa, якaя былa cпaлeнa фашыстамі разам з людзьмі зa cyвязь яe жыxapoў з пapтызaнaмi. Трагедыя Дальвы, паводле слоў пісьменніка, «гэта трагедыя беларускай вёскі 1943 года». Паводле сцэнарыя аўтара ў 1973 годзе зняты аднайменны фільм на Беларускім тэлебачанні.
Аповесць «Найдорф» (1975, Дзяржаўная прэмія Беларусі імя Я. Коласа ў 1978 г.) прысвечана апошнім дням, нават гадзінам вайны, вайны партызанскай, і першым дням міру на гэтай зямлі. Вярнуліся з лесу людзі. Але нялёгка пакінуць аўтамат і ўзяцца за плуг. Гэта быў час асаблівага драматызму, пераход чалавека, грамадства ў новы стан. Асноўныя падзеі твора звязаны з вобразамі герояў – сярэдніх гадоў селяніна Яхрэма Жаваранка і зусім яшчэ маладога хлопца Алёшы. Сюжэт разгортваецца вакол іх жыццёвых лёсаў.
Тэма вайны не пакідае пісьменніка. З кожным творам ён па-новаму асэнсоўвае народны боль і трагедыю. Апавяданне “Эфка” – пра пасляваенных беларускіх дзяцей. Апавяданне ж “Львы” – гэта водгук на чарнобыльскую трагедыю. Абодва гэтыя апавяданні – папярэджанне аб тым, да чаго можа прывесці забыццё спрадвечных ісцін дабра, нежаданне людзей жыць па законах маралі.
Тэма беларускай вёскі 1960-80-х гадоў, духоўны свет селяніна-працаўніка, яго сувязь з зямлёю і прыродай адлюстравана ў раманах «Мсціжы» (1970) і «Алімпіяда» (1985).
Іван Пташнікаў зрабіў важкі ўнёсак у беларускую літаратуру і асабліва ў вясковую і ваенную прозу. Раманы Пташнікава малююць вясковае жыццё ў родным аўтару Мсціжскім раёне ў час і пасля Вялікай Айчыннай вайны з новай непрыкрашанай праўдзівасцю і адкрытасцю, неўласцівай да таго беларускай вясковай прозе. Пташнікаў ужывае жывую дыялектную мову, аднак спалучае бязлітасны рэалізм з напеўным стылем, багатым на вобразы, якія надаюць прозе высокую вартасць.

Бібліяграфія

1. Андраюк, С. А. Чалавек на зямлі : нарыс творчасці І. Пташнікава / С. А. Андраюк. - Минск : Маст. літ., 1988. - 254 с.
2. Андраюк, С. Прадыктавана жыццём, праверана часам / Серафім Андраюк // Полымя. - 2012. — № 10. — С. 155—168.
Вайна ў творчасці Івана Пташнікава
3. Буднік, В. Тыпалогія герояў і апавядальныя стратэгіі ў раманах "Мсціжы” Івана Пташнікава і "Прарок" Тадэвуша Новака / Вольга Буднік // Роднае слова. - 2020. — № 5. — С. 17—21.
4. Бярозка, А. Ф. Немагчымасць споведзі : мемуарная проза Івана Пташнікава / Аляксандр Бярозка // Роднае слова. - 2022. — № 1. — С. 22—26.

5. Жардзецкая, А.У. Экалагічныя праблемы ў сучаснай беларускай прозе : на прыкладзе твораў Івана Пташнікава, Віктара Казько, Алеся Жука, Віктара Карамазава // Роднае слова. — 2008. — № 12. — С. 28—31.
6. Ільчанка, С. Спасцігаючы горыч часу ... : аповесць "Найдорф" Івана Пташнікава і яе экранная версія / Сяргей Ільчанка // Роднае слова. - 2021. — № 5. — С. 80—82.
7. Міхалевіч, А. Г. Асаблівасці стылёвай манеры Івана Пташнікава / Алена Міхалевіч // Роднае слова. - 2018. — № 8. — С. 32—35.
8. Палтаран, В. C. Чалавек на вятрах часу : публіцыстыка; літ. крытыка / В. С. Палтаран. - Мінск : Мастацкая літаратура, 1989. - 342 с

3 лістапада – 140 гадоў з дня нараджэння Якуба Коласа (1882-1956), народнага паэта Беларусі.
У сапраўднага пісьменніка ёсць дата нараджэння і няма даты смерці. Гэтыя словы з поўным правам можна аднесці да Якуба Коласа – вялікага беларускага паэта і празаіка, драматурга і перакладчыка, крытыка і публіцыста, буйнога вучонага, выдатнага лінгвіста, фалькларыста, настаўніка моладзі, арганізатара навукі і выдавецкай справы ў рэспубліцы. Аддаленасць часу не робіць яго творчасць менш значнай. Наадварот, яна набывае ўсё большую актуальнасць, а талент пісьменніка прадаўжае прыцягваць увагу чытачоў і сёння.
Нарадзіўся Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч (сапраўднае імя Я.Коласа) у в.Акінчыцы былога Мінскага павета ў сям’і лесніка. Спачатку вучыўся ў Мікалаеўскім народным вучылішчы, у 1898г. паступіў у Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю, пасля заканчэння якой выкладаў на Палессі.
Пісаць Я.Колас пачаў на рускай мове. У друку дэбютаваў вершам, напісаным па-беларуску “Наш родны край” (1906). У 1910г. у Вільні выйшаў першы зборнік вершаў “Песні-жальбы”, затым – кнігі прозы “Апавяданні” (1912), “Родныя з’явы” (1914). Асобнымі выданнямі былі надрукаваны ў Пецярбургу апавяданні “Нёманаў дар” і “Тоўстае палена” (абодва ў 1913 г.). 1920-я гг. былі надзвычай плённымі ў творчасці Я. Коласа. У гэты час ён стварыў паэмы “Новая зямля” і “Сымон-музыка”, выдаў паэтычны зборнік “Водгулле”, кнігу апавяданняў “Казкі жыцця”, напісаў аповесці “У палесскай глушы” і “Углыбі Палесся”, якія склалі аснову трылогіі “На ростанях”. У неспрыяльных умовах 1930-х гг. Я.Колас рабіў усё магчымае для развіцця беларускай мовы, літаратуры і культуры. Пісьменнік выступаў з вершаванымі творамі, апублікаваў аповесці “Адшчапенец” і “Дрыгва”, п’есы “Вайна вайне” і “У пушчах Палесся”, працаваў над паэмай “На шляхах волі”. Перыяд Вялікай Айчыннай вайны – адметны і складаны этап у творчай дзейнасці Я.Коласа. Усенародная трагедыя выклікала пачуцці горычы, гневу, абурэння, гатоўнасці непасрэдна далучыцца да абаронцаў роднай зямлі. Зброяй у гэтай барацьбе стала палымянае мастацкае слова. Верш “Шалёнага пса – на ланцуг!” быў надрукаваны ў газеце “Правда” ўжо 24 чэрвеня 1941 г. За творы ваенных гадоў Я. Коласу была прысуджана ў 1946 г. Дзяржаўная прэмія СССР. У 1949 г. ён атрымаў другую Дзяржаўную прэмію СССР за паэму “Рыбакова хата”.
У Беларусі свята ўшаноўваецца памяць народнага песняра. За лепшыя празаічныя творы і літаратуразнаўчыя працы два разы ў год прысуджаецца Дзяржаўная прэмія Рэспублікі Беларусь імя Я. Коласа. У 1959 г. у Мінску быў адкрыты Дзяржаўны літаратурна-мемарыяльны музей Я.Коласа. На радзіме пісьменніка музеефікаваны мемарыяльныя сядзібы Акінчыцы, Смольня, Альбуць, Ласток. Шмат гадоў праводзіцца навуковая канферэнцыя “Каласавіны”. Імем народнага паэта названы многія ўстановы, вуліцы, скверы рэспублікі. У Мінску на плошчы, якая носіць яго імя, узведзены бронзавы манумент пісьменніка. Па рашэнні ЮНЭСКА ў міжнародным маштабе адзначалася стагоддзе з дня нараджэння паэта Беларусі.

Бібліяграфія

1. Александровiч, С. Крыжавыя дарогi : аповесць пра Якуба Коласа / Сцяпан Александровiч. — Мінск : Маст. лiт., 1985. — 333 с.
2. Александровiч, С. На шырокi прастор : аповесць пра Якуба Кооласа / Сцяпан Александровiч. — Мінск : Маст. лiт., 1979. — 352 с.
3. Бачыла, А. Крыло неспакою = Крыло тревоги : пошук, роздум, палемiка, успамiны / Алесь Бачыла. — Мінск : Маст. лiт., 1985. — 268 с.
4. Бельскі, А. Палессе ў паэзіі Якуба Коласа // Галасы і вобразы : літ.-крыт артыкулы / Алесь Бельскі. — Мінск, 2008. — С. 43—47.
5. Брыль, Я. Родны кут : Янка Брыль пра сустрэчы з Якубам Коласам / Янка Брыль // Беларуская думка. — 2017. — № 10. — С. 36—40.
6. Вабішчэвіч, Т. Дэбютны зборнік "Песні-жальбы" Якуба Коласа ў ацэнках рэцэнзентаў / Таццяна Вабішчэвіч // Роднае слова. — 2020. — № 11. — С. 11—15; № 12. — С. 10—13.
7. Вядомы і невядомы Якуб Колас : вобраз народнага паэта ў фотаздымках БЕЛТА // Беларуская думка. — 2017. — № 10. — С. 34—35.
8. Галоўка, С. Курскія ростані Якуба Коласа / Сягрей Галоўка ; фота // Беларуская думка. — 2021. — № 4. — С. 44—49.

22 снежня – 100 гадоў з дня нараджэння Алены Васілевіч (1922 –2021), пісьменніцы.
Алена Сямёнаўна Васілевіч, заслужаны работнік культуры Беларусі, увайшла ў гісторыю беларускай літаратуры ХХ ст, як пісьменнік аўтабіяграфічнай прозы
Нарадзілася на Случчыне. У васьмігадовым узросце засталася круглай сіратой, выхоўвалася ў сваякоў.
Пісаць Алена Васілевіч пачала яшчэ студэнткай філалагічнага курсу Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. У 1947 годзе на старонках часопіса “Беларусь” была апублікована невялічкая аповесць “У прастор жыцця”. З таго часу яе творы часта з’яўляліся ў газетах і часопісах, выходзілі асобнымі выданнямі. Асноўным жанрам пісьменніцы стала апавяданне. У цэнтры ўвагі – ваеннае і пасляваеннае жыццё людзей, праблемы іх асабістых узаемеадносін, маралі, выхавання дзяцей (аповесць “Шляхі-дарогі”, зборнікі апавяданняў “Блізкія знаёмыя”, “Падслухала сэрца”, “Адно імгненне” і інш.)
Высока былі ацэнены крытыкай апавяданні і навэлы “Горкі ліпавы мёд”, “Зімовая дарога”, “Марыула” і інш. Яны цікавы арыгінальнасцю выяўлення асобы аўтара, тонкасцю лірычных перажыванняў герояў, багаццем настроевых адценняў, актуальнасцю маральна-этычных праблем.
Майстэрства Алены Васілевіч праявіілася і ў апавяданнях для дзяцей. Зборнікі “Заўтра ў школу”, “Сябры”, “Апавяданні”, казка “Калінкавая рукавічка” – увайшлі ў дзецкую беларускую класіку. Сюжэты апавяданняў падказаны прыгодамі і здарэннямі, што адбыліся з дзецьмі самой пісьменніцы (“Геша”, “Цюлік”, “Арфа” і інш.) У большасці твораў шмат гульняў, забаў, прыдумак, мілых дзіцячых спрэчак. Адной з першых у беларускай дзіцячай літаратуры А.Васілевіч узняла трывожную, актуальную праблему душэўнага сіроцтва дзяцей (апавяданне “Шурка Рэмзікаў”), дзе распавядаецца пра вельмі няпросты лёс падлетка, што свет дзіцячай душы надзвычай складаны, а таму патрабуе асблівай увагі, цеплыні, ласкі, дабразычлівай патрабавальнасці.
Творчая індывідуальнасць А. Васілевіч асабліва ярка выявілася ў тэтралогіі “Пачакай, затрымайся…”. У 1976 годзе тэтралогія была адзначана Дзяржаўнай прэміяй БССР. Праз асабістае перадаюцца тут тыповыя рысы жыцця беларускай вёскі 1920-30-х гг. Па-мастацку ўзноўлены пейзажы, характэрныя асаблівасці побыту, працы, рытуалаў, беларускіх свят.
Шмат гадоў Алена Васілевіч уваходзіла ў склад Усесаюзнага савета па дзіцячай і юнацкай літаратуры, неаднаразова выбіралася ў праўленне Саюза пісьменнікаў Беларусі, праўленне Літфонду Саюза пісьменнікаў Беларусі. Яна ўзнагароджана ордэнам “Знак пашаны”, медалямі, шматлікімі ганаровымі граматамі.




Бібліяграфія

1. Васілевіч Алена // Беларускія пісьменнікі: біябібліягр. слоўнік : у 6 т / рэдкал. Ірына Багдановіч і інш.. – Мінск, 1992. – Т. 1. – С. 515-519.
2. Беларускае апавяданне 1920—1930-х гадоў / [укладанне, прадмова і каментары І. М. Шаладонава] ; навуковы рэдактар Я. А. Гарадніцкі. - Мінск : Мастацкая літаратура, 2021. - 765, [1] с. - (Залатая калекцыя беларускай літаратуры).
3. Дасаева, Т. Н. Зямля, дзе было наканавана нарадзіцца... : Случчына ў аўтабіяграфічнай прозе Алены Васілевіч / Таццяна Дасаева // Роднае слова. - 2018. — № 11. — С. 10—13.
4. Несцяровіч, С. У. Апавяданне А. Васілевіч "Горкі ліпавы мёд" : матэрыял да ўрока дадатковага чытання ў VII класе / С. У. Несцяровіч // Беларуская мова і літаратура. - 2019. — № 11. — С. 13—15.
5. Раманенка, Т. М. Апавяданне "Горкі ліпавы мёд" Алены Васілевіч : урок дадатковага чытання ў 7 класе / Т. М. Раманенка // Беларуская мова і літаратура. Серыя "У дапамогу педагогу" . - 2018. — № 3. — С. 9—11.
6. Церах, В. П. Алена Васілевіч. Апавяданне "Сябры" (6 клас) / В. П. Церах // Беларуская мова і літаратура. - 2020. — № 4. — С.10—14.

16 студзеня – 80 гадоў з дня нараджэння (1943) Міколы Чарняўскага, пісьменніка.

Пісаць для юнага чытача – справа складаная і сур’ёзная. Тут мала мець талент, а патрэбна яшчэ ўмець размаўляць з дзецьмі, разумець іх душы. Менавіта такім пісьменнікам і з’яўляецца Мікола (Мікалай Мікалаевіч) Чарняўскі, творчасць якога прасякнута шчырасцю і дабрынёй, пяшчотай і жыццёвай праўдай.
Нарадзіўся ён на Гомельшчыне ў шматдзетнай сям’і. Дзяцінства юнака было нялёгкім: рана страціў маці, таму даводзілася разам са сваімі старэйшымі братамі і сястрой дапамагаць бацьку па гаспадарцы.
Першы верш М.Чарняўскага “Васілёк” быў надрукаваны ў часопісе “Піянер Беларусі” ў 1958 годзе. Ужо ў ім выявілася паэтычная душа аўтара, клапатлівае стаўленне да роднага слова, уменне адчуць прыгожае.
Паэтычны талент пісьменніка раскрыўся менавіта ў дзіцячай літаратуры. Мікола Чарняўскі вельмі тонка адчувае асаблівасці ўспрымання дзяцей дашкольнага і малодшага школьнага ўзросту, таму пераважная колькасць вершаў прысвячаецца ім. “Ад дзіцячага звонкага шчырага слова, адзначае Мікалай Мікалаевіч, - дабрэе, чысцее душа”.
Шмат паэт піша пра прыгажосць прыроды, станоўчыя чалавечыя якасці, такія як дабрыня, шчырасць, сумленнасць, дзякуючы літаратурным прыёмам пераасэнсоўвае фальклорныя казачныя вобразы.
Першы зборнік вершаў для дзяцей “Дзе лета канчаецца” выйшаў у 1963 годзе, калі М.Чарняўскаму было ўсяго 20 гадоў. Дзіцячая літаратура для пісьменніка – галоўнае прызначэнне ў жыцці, яго клопат, натхненне, любоў. Найбольш вядомыя зборнікі вершаў “Сонца ў хованкі гуляе” (1970), “Кліча горн” (1974), “Парад” (1976), “Хто сябруе з добрым днем?”(1981), “Каго баіцца зубр?” (1994) і іншыя, паэма “Апошні бой” ( 1967), аповесці “Бегунок пачынае думаць” (1965) і “Акадэмія… на колах, альбо За вясёлкай наўздагон” (1990).
Творы пісьменніка абуджаюць у дзяцей пачуццё дабрыні, душэўнай чуласці, умацоўваюць прыроджаны дзіцячы аптымізм, садзейнічаюць выхаванню любові да роднага слова і фарміраванню ў іх эстэтычнага густу. Яны захапляюць шчырасцю, багаццем гумару, фантастычнасцю, музычнасцю вершаваных радкоў, чароўным гучаннем беларускага слова.
Больш чым за шэсцьдзесят гадоў літаратурнай працы пісьменнікам зроблена нямала: выйшла больш за трыццаць кніг для дзяцей і дарослых. Чатыры разы ён станавіўся лаўрэатам рэспубліканскіх конкурсаў на лепшы твор для дзяцей і юнацтва.




Бібліяграфія

1.Чарняўскі Мікола // Беларускія пісьменнікі: біябібліяграфічны слоўнік: у 6 т. / пад рэд. А. В. Мальдзіса. – Мінск, 1995. – Т. 6. – С. 263.
2.Чарняўскі, М. Мікола Чарняўскі: “Любіце кнігу, і яна будзе вашым сябрам” : гутарка з паэтам / запісаў Леанід Клышко // Пралеска. – 2003. – № 1. – С. 19–21.
3.Маляўка, М. “Слова роднае – вечнасці след…” : штрыхі да творчага партрэта М.Чарняўскага / Мікола Маляўка // Роднае слова. – 2003. – № 1. – С. 9–12.
4.Яфімава, М. Прыгожа, займальна, мудра… / М. Яфімава // Пачатковая школа. – 2008. – № 1. – С. 32–43.

18 лютага – 130 гадоў з дня нараджэння (1893) Максіма Гарэцкага, пісьменніка.
У духоўнай культуры беларускага народа выдатнае месца належыць самабытнай і рознабаковай творчасці Максіма Гарэцкага – непаўторнага творцы, палымянага публіцыста, руплівага даследчыка і навукоўца.
Максім Іванавіч Гарэцкі нарадзіўся ў вёсцы малая Багацькаўка, што на Мсціслаўшчыне, у сялянскай сям’і. Першапачатковую адукацыю атрымаў у мясцовай школе граматы. Затым вучобу працягваў у царкоўнапрыходскай школе сяла Вольшы. У 1909 годзе, вытрамаўшы вялікі конкурс, Максім паступіў ў Горы-Горацкае каморніцка-агранамічнае вучылішча.
Яшчэ падчас вучобы ў вучылішчы Максім Гарэцкі стаў супрацоўнічаць з газетай “Наша ніва” і як празаік і драматург ён заявіў аб сабе ўжо ў 1913 г., калі надрукаваў тут сваё апавяданне “У лазні” і п’есу “Атрута”.
Упэўнена распачатая літаратурная праца была, на жаль, перапынена. У ліпені 1914 года Максім Гарэцкі мусіў пайсці на абавязковую вайсковую службу. Неўзабаве разгарэлася першая сусветная вайна. Разведчык, сувязіст артылерыйскай батарэі, М.Гарэцкі спаўна зведаў усе жахі франтавых акопаў і цяжкасці тылавых шпіталёў. Але гэта была толькі запеўка перад наступнымі, усё больш і больш трагічнымі выпрабаваннямі. У студзені 1922г. М.Гарэцкага арыштавалі за “прыналежнасць да партыі камуністаў”, ён быў пасаджаны ў сумна вядомыя Лукішкі і праз два тыдні выкінуты ў нейтральную паласу. Потым, пачынае раскручвацца махавік сталінскіх рэпрэсій. Супраць беларускай інтэлігенцыі фабрыкуецца так званая справа “Саюза вызвалення Беларусі”. Па гэтай справе М.Гарэцкі ў ліку 108 выдатных дзеячаў беларускага дзяржаўнага адраджэння, навукі і культуры быў арыштаваны і асдуджаны на высылку ў горад Вятку. У 1937 г. Максіма Гарэцкага арыштавалі зноў. На гэты раз пазбегнуць трагедыі не ўдалося. Рашэннем “тройкі” адзін з найталенавіцейшых беларускіх пісьменнікаў быў расстраляны 10 лютага 1938 года.
Калі б ў яго творчай спадчыне былі б толькі запіскі “На імперыялістычнай вайне”, ён ужо стаў бы нацыянальным класікам. Праўда аб чалавеку на вайне – перад выбарам жыцця і смерці, перад карцінай масавай пагібелі такіх жа, як ты, людзей, - самая жорсткая, нечаканая, неверагодна балючая праўда. Максім Гаржэцкі прапусціў гэту праўду праз сябе: бачыў, яе, чуў, адчуваў. Але ж была яшчэ ў Максіма Іванавіча “Камароўская хроніка” – сапраўдная эпапея беларускага сялянскага жыцця. Як і ўсе іншыя значныя творы Гарэцкага, “Камароўская хроніка” – клад, сапраўднае радовішча нашай роднай матчынай мовы, яе стылёвых асаблівасцяў.
Максім Гарэцкі прыпыняўся ў нашым горадзе Лідзе ў 1920 годзе. Аб гэтым афіцыйна пазначана ў “Пракопавым дзённіку”. Дзякуючы гэтым запісам, мы лідчане, маем гонар за тое, што тут, на зямлі Лідскай застаецца памяць пра класіка беларускай літаратуры, жыццё якога ішло не па зайздросным шляху.
Бібліяграфія
Губская, В."Дайце нам нашу мясцінку пад небам": да 125-годдзя з дня нараджэння Максіма Гарэцкага : класік беларускай літаратуры, даследчык, патрыёт / В.Губская // Народная асвета. - 2018. — № 2. — С. 81—84.
Дасаева, Т. Максім Гарэцкі - беларусазнаўца : да 120-годдзя з дня нараджэння / Таццяна Дасаева // Роднае слова. — 2013. — №2.— C.6—12.
Іофе, Э.Максім Гарэцкі як класік літаратуры : (на аснове прац беларускіх крытыкаў і літаратуразнаўцаў) / Э.Іофе // Беларуская мова і літаратура. - 2018. — № 2. — С. 35—41.
Каляда, К. Жыццёвы і творчы шлях Максіма Гарэцкага : (урок у 10 класе) / К. Каляда // Беларуская мова і літаратура. Серыя "У дапамогу педагогу". - 2018. — № 8. — С. 32—38.
Хітрун, А. Шлях Максіма Гарэцкага ляжаў і праз Ліду / Алесь Хітрун // Лідская газета. - 2018. — 30 мая. — С. 8.

18 сакавіка – 105 гадоў з дня нараджэння П. Пранузы (1918-2007), паэта, перакладчыка, педагога.
Паўлюк Прануза належыць да таго пакалення паэтаў, якія прайшлі нялёгкімі дарогамі вайны, здабывалі перамогу над ворагам цаной жыцця. Пражытае і перажытае ён адлюстроўваў у вершах, у якіх перадаў сваё бачанне свету, адметную вобразнасць і малодыю.
Нарадзіўся П.Прануза ў в.Вылева Добрушскага раёна Гомельскай вобласці ў сям’і рабочага. У 1941 г. скончыў філалагічны факультэт Гомельскага педагагічнага інстытута (цяпер Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Ф.Скарыны). У час Вялікай Айчыннай вайны служыў у зенітнай дывізіі, прымаў удзел у баях на Бранскім, Цэнтральным і Першым Беларускім франтах, дайшоў да Берліна і ў 1945 г. штурмаваў рэйхтаг, на якім адным з першых распісаўся ў знак перамогі над фашызмам. Дэмабілізаваўшыся, жыў і працаваў у Нясвіжы. Выкладаў беларускую мову і літаратуру ў Нясвіжскім педагагічным вучылішчы імя Я.Коласа, а потым у сярэдняй школе. У 1982 г. пераехаў у Мінск, дзе працягваў займацца творчай дзейнасцю.
Друкавацца пачаў у 1936 г. у раённай газеце “Сталінец”, потым у “Гомедльскай праўдзе”, дзе ў 1936 г пад псеўданімам Паўдлюк Пранузаў быў змешчаны верш “Сонца ўпала за дахам”. У гады вайны вершы паэта публікаваліся ў франтавых і армейскіх перыядычных выданнях, у сатырычнай газеце-плакаце “Раздавім фашысцкую гадзіну”. У 1946 г выйшла яго першая кніга “Разгневанная зямля”. За гады творчай працы былі выдадзены зборнікі “Добрай раніцы” (1951), “У дальнім раёне” (1954), “Мае землякі” (1957), “Рукі салдата” (1990) і інш. Свайму сябру, земляку, паэту-франтавіку М.Сурначову, які загінуў у час вайны, прысвяціў зборнік вершаў і ўспамінаў “Акопны спеў” (1986). У гэтых творах адлюстравана біяграфія маладога франтавога пакалення, якому давялосяпрайсці па дарогах вайны. Яны пазначаны асабістай выверансцю, суаднесенасцю з уласным лёсам аўтара.
Паэт узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны ІІ ступені, Славы ІІІ ступені, медалямі і ганаровымі граматамі. У 2006 г. ён стаў Ганаровым грамадзянінам Нясвіжа. У 2015 г. Нясвіжскай цэнтральнай раённай бібліятэцы прысвоена імя П.Пранузы.

Бібліяграфія

1. Асаёнак, В. Я. 18 сакавіка — 100 гадоў з дня нараджэння П. Пранузы (1918 - 2007), паэта, перакладчыка, педагога : бібліяграфічны спіс / В. Я. Асаёнак // Новыя кнігі: па старонках беларускага друку. - 2018. — № 1. — С. 5—7 (дадатак).
2. Лiпскi, У. "Слязой не спачувайце вы..." : Паўлюк Прануза / У.Ліпскі // Лiтаратура i мастацтва. — 2007. — №19. —C.15.
3. Маляўка, М. У абозеніколі не быў : Паўлюк Прануза / МіколаМаляўка // Настаўніцкая газета. - 2018. — 5 мая. — С. 15.
4. ПаэзіяперыядуВялікайАйчыннайвайны / нав.рэд. Я. А. Гарадніцкі ; [укладанне, прадмова, каментарыі А. І. Бельскі]. - Мінск :Мастацкаялітаратура, 2020. - 829, [1] с.. - (Залатаякалекцыябеларускайлітаратуры).

5 красавіка – 80 гадоў з дня нараджэння (1943г.) Мар’яна Мікалаевіча Дуксы, паэта.
Мар’ян Дукса – прадстаўнік паэтычнага пакалення, да якога адносяцца Я.Янішчыц, Н.Мацяш, М.Мятліцкі, В.Шніп, Л.Рублеўская і інш. Яно увайшло ў літаратуру ў 1970-80-х гг. і заявіла пра сябе сваёй яркай індывідуальнасцю.
Нарадзіўся ён у в.Каракулічы Мядзельскага раёна Мінскай вобласці ў сялянскай сям’і. У 1958-1960 гг. займаўся ў Свірскім вучылішчы механізацыі сельскай гаспадаркі. Закончыўшы яго, працаваў у калгасе. У 1964 годзе М.Дукса паступіў на філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. На пятым курсе ён быў прыняты ў члены Саюза пісьменнікаў Беларусі. Пасля заканчэння вучобы ў 1969 г. настаўнічаў у сярэдняй школе в.Солы Смаргонскага раёна. З 1987 г. прысвяціў сябе творчай дзейнасці. У 2013г. паэт стаў ганаровым грамадзянінам Смаргоні.
Першы верш М.Дуксы быў надрукаваны ў мядзельскай раённай газеце “Нарачанская зара” ў 1960 г. З 1963 г. яго творы рэгулярна з’яўляюцца ў рэспубліканскім друку. У 1967 г. выйшаў паэтычны зборнік “Спатканне”. Потым былі выдадзены кнігі “Крокі”(1972), “Станцыя” (1974), “Прыгаршчы суніц” (1976), “Валуны на пагорках” (1994), “Прыйсці да алтара” (2003) і інш.
Лірычная апавядальнасць у іх спалучаецца з канкрэтнасцю назіранняў. Ад эмацыянальна ўзвышаннага ўспрыняцця рэчаіснасці паэт усё больш схіляецца да аналізу, раскрыцця маральна-духоўных каштоўнасцей. У 1990 годзе за кнігу паэзіі “Заснежаныя ягады” аўтар атрымаў Літаратурную прэмію імя А.Куляшова. У 2016 годзе за кнігу паэзіі “Птушка вечнасці – душа” М.Дукса атрымаў Нацыянальную літаратурную прэмію.
Адной з асаблівасцей паэзіі М.Дуксы стала яе філасафічнасць, схіленне ад эмоцый да разважанняў пра вечныя праблемы чалавечага існавання: жыццё і смерць, дабро і зло, часовае і вечнае, чалавек і прырода. Вершы традыцыйныя па сваёй будове, рэалістычныя па змесце: у іх паэтызуецца родны куток, басаногае дзяцінства, традыцыі вясковага жыцця, асэнсоўваецца шматпакутны лёс беларускага сялянства на розных этапах гісторыі.
Прызнаны майстар лірычнага верша М.Дукса запрашае чытача падумаць разам над самымі надзённымі пытаннямі жыцця.
Бібліяграфія
Бельскі, А. “Ахвярны агонь прымірэння” : (Мар’ян Дукса) / Алесь Бельскі // Краса і смутак: дапам. для настаўнікаў. – Мінск, 2000. – С. 145-150.
Камейша, К. Душой прамоўленае слова: творчы парт. М. Дуксы / Казімір Камейша // Роднае слова. – 2003. - № 4. – С. 8-10.
Мар’ян Дукса / падрыхт. І.Буторына, Г. Казловіч // Пачатковае навучанне: сям’я, дзіцячы сад, школа. – 2013. - № 5. – С. 80.
Сільнова, Л. “А людскія высілкі зноў квітнеюць ружамі…” / Людміла Сільнова // Наша вера. – 2016. - № 2. – С. 64-66.
Явіч, Я. Мар’ян Дукса: “Аўтар – галоўны герой і рэжысёр верша ці паэмы” / Яна Явіч // Літаратура і мастацтва. – 2016. – 23 верас. – С. 5.

25мая – 85 гадоў з дня нараджэння (1938г.) У.І. Карызны, паэта.
Хто ў нашай краіне не ведае песень, напісаных майстрам паэтычнага слова Уладзімірам Карызнам: “Люблю цябе, Белая Русь”, “Беларусь мая сінявокая!”, “Песня аб роднай зямлі”, “Журавінка”, “На азёрах сініх”. У паэта вялікая аўдыторыя паклоннікаў. Яго песні часта гучаць па радыё і тэлебачанні, іх можна пачуць і на студэнцкіх вечарынах, і на грамадскіх святах, сямейных урачыстасцях.
Уладзімір Іванавіч нарадзіўся ў вёсцы Закружка Мінскага раёна ў сялянскай сям’і. Прыгажосць музыкі адчуў яшчэ з маленства. У беларускай хаце і ў святы, і ў будні гучалі народныя песні. Любоў да музыкі перадалася ад бацькі і маці, якія ведалі многа песень і прыгожа спявалі. Яшчэ юнаком спрабаваў пісаць вершы. Пасля заканчэння школы паступіў на філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Скончыўшы вучобу ў 1961г. выкладаў беларускую і рускую мовы і літаратуры ў Опсаўскай сярэдняй школе на Браслаўшчыне, адначасова ўзначальваў літаратурнае аб’яднанне пры раённай газеце “Браслаўская звязда”. З 1967 па 1980 г. быў рэдактарам, старшым рэдактарам, загадчыкамаддзела беларускай музыкі Рэспубліканскага радыё. Пасля працаваў у часопісе “Полымя”, выдавецтве “Юнацтва”, часопісе “Крыніца”.
Першы зборнік лірыкі “Край мой сінявокі” выйшаў з друку ў 1963г. Потым пабачылі свет кнігі паэзіі “Жураўліны досвітак” (1969), “Святло ліўня” (1972), “Шумяць вербы” (1982), “Азёры дабрыні” (1995) “Хвіліна святла” (2000) і інш. Тэмы яго твораў – памяць мінулай вайны, любоў да роднага краю, жыццё і праца, шчасце, радасць і паўсядзённы клопат сучасніка. Вершы У.Каразны вылучаюцца непаўторнасцю стылю, меладычнай прыгажосцю і яркасцю, даступнасцю музычнага гучання. Творчая дзейнацсь яго бярэ свае вытокі з беларускага фальклору, які ён умее падпарадкаваць сённняшняму дню, аздобіць яго новымі формамі і вобразамі.
Напеўнасць і лірызм паэзіі У.Карызны такія яскравыя, што да яе звярталіся і звяртаюцца кампазітары ўсіх пакаленняў: А.Багатыроў, Ю.Семяняка, І.Лучанок, Я.Глебаў, Л.Захлеўны, Э.Ханок і інш.
У.Карызна яшчэ і цудоўны дзіцячы паэт. Першую сваю кніжку для дзяцей “На сяле ў бабулі” паэт выдаў у 1975г., пазней былі і іншыя – “Кыонг і яго сябры” (1982), “Мір і сонейка для ўсіх” (1990), “Хітры і мудры” (1994) і інш.
За ўдзел у стварэнні “Бібліятэкі дзіцячай літаратуры народаў СССР” у 15 тамах паэт быў удастоены звання лаўрэата Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь (1996). У.Карызна стаў і стваральнікам новага Дзяржаўнага гімна Рэспублікі Беларусь, перапрацаваўшы тэкст М.Клімковіча. За гэту працу ў 2002 г. паэт быў узнагароджаны ордэнам Францыска Скарыны.


Бібліяграфія
Захлеўны, Л. “Я знаю, хто любіць душою…”: слова пра У.Карызну / Леанід Захлеўны // Роднае слова. – 1998. - № 5. – С. 184-197.
Макаревич, В. А в поле верба…: штрихи к портрету В.Каризно / Василь Макаревич // Нёман. – 2003. - № 9. – С. 164-178.
Карызна, У. “Як чалавек і паэт я пачаўся з музыкі…” / Уладзімір Карызна, гутарыла Наталля Кірпічэнкава // Культура. – 2005. – 10-16 снеж. – С. 6.

5 чэрвеня – Дзень памяці прападобнай Еўфрасінні, ігуменні Полацкай
Ефрасіння Полацкая — першая жанчына, прылічэння да ліку святых.
На шчасце, багатая зямля Беларусі святымі, дзеі якіх не перастаюць здзіўляць і па гэты дзень. Вось і Ефрасіння Полацкая лічыцца адной з самых шанаваных святых, асветніца, памяць пра якую будзе жывая заўсёды .
Нездарма яе называюць » Полацкай», так як менавіта Полацк стаў месцам, дзе яна ўзвяла манастыр і прыняла манаскі пострыг. І хоць нарадзілася яна амаль праз тысячу гадоў ад нараджэння Хрыстова, калі ў хрысціянстве ўжо аформіліся свае плыні (галоўныя, гэта праваслаўе і каталіцызм), Ефрасіння Полацкая аднолькава ўшанаваная ва ўсіх з іх. Шматлікія помнікі Полацка маюць дачыненне да яе. Не толькі кляштар, заснаваны ёю, але і Храм Збаўцы, што захаваўся і да нашых дзён, а таксама велічная каменная царква ў імя Найсвяцейшай Багародзіцы, вакол якой пазней вырас мужчынскі манастыр.
Ефрасіння Полацкая нездарма лічыцца і асветніцай. Яна разумела, што веды аб навакольным свеце не могуць служыць пагрозай для духоўнага станаўлення чалавека (як спрабавалі прадставіць многія рэлігійныя невукі, якія адпраўляюць навукоўцаў на вогнішча і турбавалі асвечаных людзей у сутарэннях інквізіцыі ). Менавіта таму яна так любімая ў народзе. 5 чэрвеня не толькі Полацк, але і ўвесь свет адзначае дзень светлай памяці прападобнай Еўфрасінні.

Бібліяграфія
1. Арлоў, У. А. Таямніцы полацкай гісторыі / Уладзімір Арлоў ; [рэдактар Э. Н. Гнеўка ; мастак Г. І. Мацур ; здымкі і фотарэпрадукцыі: Э. Цецярэўскі і інш]. - Мінск : Беларусь, 1994. - 462, [1] с.

2. Дубянецкі, Э. С. Асветнікі Беларусі : Ефрасіння Полацкая, Кірыла Тураўскі, Францыск Скарына / Эдуард Дубянецкі. - Мінск : Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2016. - 71, [1] с. - (Ганаруся табой, Беларусь!)
3. Дук, Д. В. Парадная пячатка Еўфрасінні Полацкай / Дзяніс Дук і інш. // Беларускі гістарычны часопіс. - 2017. — № 9— С. 4—8.

4. Еўфрасіння Полацкая : жыццяпіс і даследаванне спадчыны Асветніцы / укладальнік У. А. Арлоў ; мастак У. А. Фандулёў]. - Мінск : Полымя, 2000. - 271 с. - (Нашы славутыя землякі).
5. Марціновіч, А. Еўфрасіння Полацкая / Алесь Марціновіч // Гісторыя праз лёсы / А. Марціновіч. - Минск : Беларуская навука, 2016. — Т. 1.— С. 103—125.